Apoăng rơnó sầu riêng, a kơpong pêt dêi Khu pêi cheăng tơrŭm Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông, cheăm Pơng Drang, kong pơlê Dak Lak, khu ki roê sầu riêng tăng ngế ki vâ tê. Bu ai tơdroăng, hơnăm kố yă kok roê a kơdrum tá hâi châ dâng 80% yă roê apoăng rơnó dêi hơnăm nah. Pôa Nguyễn Hữu Chiến, Kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông tối, rơnó kố tá khu ki roê ƀă kuăn pơlê ki pêt pơrá tơtrŏng. Tơdroăng kố ôh ti xê xua ivá roê dêi kơchô mơdró kơdroh lơ xua yă tê gá rơpâ. Vâi tôu tuăn xua tơdroăng ki rơlối trếo Vàng O, Cadimi kô tơdjâk troh tơdroăng tê ngi kong têa ê tro pơtê môi tiah apoăng hơnăn kố:

“Tơdroăng kố gá tơkôm tung Kơ koan pơkuâ ngăn tơnêi têa athế rĕng châ hlo xiâm kối ki rơlối trếo ki kố, ing mê tơbleăng ăm khu pêi cheăng tơrŭm, mê nếo tối ăm kuăn pơlê. Nôkố, vâi krâ kuăn pơlê ôh ti ‘nâi gá ai hneăng ki lâi. Chiâng kơdrâ khât!”.

Tơdroăng ki tôu tuăn tro pơtê ‘na tê plâi ngi kong têa ê xua rơlối trếo xuân dế pá ăm khu mơdró kâ. Pôa Vũ Quang Phúc, Kăn pơkuâ Kŏng ti Tơlo liăn Grup Trung Bảo Tín – khu mơdró kâ ki hmâ tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ngi kong têa ê a kong pơlê Dak Lak ăm ‘nâi, kŏng ti dế tơtrŏng tung tơdroăng ki roê, ‘măn rak ƀă séa ngăn. Tơdroăng tôu tuăn kố rế hía rế hên drêng sầu riêng mot tung rơnó krí khât.

“Sap ing apoăng hơnăm troh nôkố, khu mơdró kâ trâm hên xơpá, xua plâi ki châ tê ôh ti hên, mơéa chêh pro gá xơpá ƀă ton. Tơdroăng pơtroh, ai rơxế chơ troh plâ khế, la troh drêng rơxế châ lăm chô mê plâi hiăng ŭm”.

Tung 10 hơnăm hdrối, kơvâ sầu riêng Việt Nam hiăng tơbleăng ki têi tá hâi chói ai, ing 32 rơpâu ha hơnăm 2015 tâk vâ chê 180 rơpâu ha a hơnăm 2024, chiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tê ngi kong têa ê tung la ngiâ, kơxô̆ liăn châ xo luâ 3 rơtal dollars. Kong pơlê Dak Lak mơeăm châ ối má môi lâp tơnêi têa ƀă vâ chê 39 rơpâu ha ƀă rơnó kố hiăng ai 41 rơpâu ha klêi kơ’nâi drêng ai tơ’nôm ƀăng tơnêi ‘mot tơkŭm sap ing Phú Yên.

Laga, mơdêk mơnhông kal xuân dế pro mâu tơdroăng ki xơpá hên khât. Pôa Vũ Phi Hùng – Kăn pơkuâ Kong ti pêi cheăng tiô rơnó Tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ngi kong têa ê Cao Nguyên (Sarita) tôu tuăn: Tơdroăng ki dâi lĕm ‘na pêt ôh tá tơdâng, rơpŏng kuăn pơlê pêt tiô tơdroăng ki tơná rơkê cho xiâm, mâu ngế ki pêt ôh ti hlê plĕng ‘na phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong, tơdroăng ki rak ngăn, cho mâu tơdroăng ki kal pro ki dâi lĕm dêi sầu riêng chiâng xơpá.

“Tơdroăng ki po rơdâ kơpong pêt môi tiah nôkố ôh ti xê môi tiah ƀă ivá pêt mê gá cho tơdroăng rơ-iêo khât. Má péa cho xúa phon rơvât, pơkeăng xôh kơdê oâ hdrong ôh tá môi tuăn xua pin ôh tá pơkâ ‘ló ki lâi ăm túa pêt sầu riêng. Pin xuân tá hâi ai dưh liê̆u tăng ‘nâi sap ing mâu kơpong pêt, mê tơdroăng ki peie lo sầu riêng tro pơkâ dâi lĕm cho xơpá khât”.

Pôa Lê Văn Thành, phŏ kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm Dịch vụ nông nghiệp sạch Krông Pắc tối, tơdroăng ki lĕm lơ rơlối trếo nếo bu cho tơdroăng ki tơ’lêi hlo tê a kơvâ sầu riêng. Ki khât cheăng dêi khu pêi cheăng tơrŭm ăm hlo, ki xiâm ôh tá tơniăn cho a tơdroăng ki ôh tá tơdrăng, ôh tá ki lĕm tro dêi mâu túa pơkâ. Ngế phŏ kăn pơkuâ kố tối, hơnăm 2023, drêng Khu pêi cheăng tơrŭm pro hồ sơ thế hbru mah kơxô̆ kơpong pêt ăm 200 ha sầu riêng dêi tơná, hiăng hlo ai 57 ha tung kơxô̆ ki kố hiăng tro môi tíu pêi cheăng ki ê xo hnoăng chêh inâi.

Pôa Lê Văn Thành khéa drêng tá ngế ki pơkuâ kơdrum ƀă kơ koan ki ai tơdjâk pơrá ‘nâi nhên tơdroăng, peăng pá ngế ki xo xuân hiăng tối, la tơdroăng vêh pâ hnoăng chêh inâi troh nôkố xuân tá hâi hlo tiâ mơnhên:

“Sap ing hơnăm 2022 vâi hiăng pro hía lôi. Troh hơnăm 2023, ngin pro mê ôh ti ai xếo. Mah kơpong pêt môi tiah mơéa hnoăng rak xúa tơnêi dêi kuăn pơlê. Vâi hiăng râng lôi môi tiah tơ’lêi hlâu mê gá ôh ti ai tơdroăng klâi la tâng trâm mâu tơdroăng klâi ‘lo trâm mê kuăn pơlê athế chiu lup”.

Tơdroăng ki ôh tá tơdrăng tung kơvâ sầu riêng ối trâm troh kơvâ uâ pơliê ƀă tíu ki tâ tung kơthung dêi plâi. Tung rôh lăm ngăn rơnó 2024, kơ koan ki ai tơdjâk kong pơlê Dak Lak hiăng châ hlo ai khu mơdró kâ xúa mah kơxô̆ kơpong pêt ôh ti xê dêi tơná vâ krâ a mâu kơthung plâi vâ tê ngi kong têa ê, tung pơla khu mơdró kâ ki ê vâi po tơ’nôm tíu ki tâ plâi tung kthung la ôh tá chêh inâi, ôh tá rak tơniăn túa séa ngăn ki krúa lĕm kế kâ.

Jâ Nguyễn Thị Thành Thực, Ngế cheăng tung Khu pơkuâ Tơrŭm Hiệp hội Nông nghiệp số Việt Nam tối tiah kố, pơxâu phâk troh tui lui mâu tơdroăng ki ôh tá tơdrăng tung kơvâ sầu riêng gá kal khât, vâ mơjiâng môi kơvâ sầu riêng krá ing luât ƀă tá hiâm mơno lĕm:

“Mah kơxô̆ kơpong pêt cho lĭ lịch, cho kế tơmeăm dêi ngế pêt. Tơdroăng ki hbru mah kơpong athế chiâng tơdroăng pơkâ hnoăng cheăng pêi ki nhên dêi tơrêm râ kăn pơkuâ, sap ing râ cheăm tơngi klêng. Ôh tá chiâng ăm ai tơdroăng môi tiah nôkố: kăn pơkuâ ‘nân kôm kuăn pơlê, khu mơdró kâ troh pâ hbru mah kơxô̆ kơpong pêt. Môi kơpong pêi chiâk deăng xiâm mê kăn pơkuâ athế hbrâ rơnáu tŏng gum kuăn pơlê pêi pro tơdroăng kố”.

Ki khât gá ăm hlo, mâu plâi ki tri mơdrếo tơvêh xua ôh tá lĕm ƀă rơlối trếo pơrá ai sap ing mâu tơdroăng ‘na pơkâ séa ngăn ƀă tơdrăng tung pơkuâ ngăn. Ƀă hên hiưn mâu tơdroăng ki kố, mâu khế apoăng hơnăm 2025, tê sầu riêng ngi kong têa ê dêi Việt Nam ngi Sinuâ kơdroh 74% kơxô̆ liăn châ xo, kơchô tê mơdró xuân kơdroh ó sap ing lối 42% chu ối 28,2%, mơnhâu troh tơdroăng pơkâ pêt krá tơniăn.

Ƀai toán pơkâ mơ’no ôh ti xê cho kih thuât pêt, mê cho troăng hơlâ pơkuâ ngăn krá tơniăn ƀă tơdroăng rơtế prôk khât pơla Tơnêi têa, khu mơdró kâ ƀă kuăn pơlê pêi chiâk, vâ mơjiâng môi tơdroăng kơnía sầu riêng khât-tíu ngế ki pêt, khu mơdró kâ ƀă Tơnêi têa rơtế rak ki tơ’lêi hlâu tơniăn ton.