Tơdrêng amê, kơvâ ngăn ‘na chiâk deăng dêi kong pơlê xuân hiăng thăm mơdêk tơrŭm cheăng chiâk deăng, thăm mơnhông ki kơnía git, hnê tối ƀă hnê mơjiâng túa cheăng vâ tí tăng mơnhên ngăn ki dâi lĕm ing apoăng pêi mơjiâng troh tíu ki mơ’no tê, ing mê, vâ pro ki xiâm dêi tơdroăng mơnhông pêi lo kế tơmeăm ing chiâk deăng ki tơniăn, krá ton, tơtro ƀă tơdroăng pói vâ rế hía rế dâi lĕm tâ dêi kơchơ tung tơnêi têa ƀă tung lâp plâi tơnêi.

Khu tơrŭm pêt sầu riêng Dak Lak ƀă Viện Khoa học Kih thuât chiâk deăng, pêt loăng Tây Nguyên nếo kĭ tơkêa hlá mơ-eá chôu vế tơrŭm cheăng tung hriăn plĕng, hnê tối mâu tơdroăng ki rơkê tơtro tung kih thuât pêt pêt, rak ngăn plâi sầu riêng hneăng hơnăm 2025-2030. Ki xiâm dêi tơrŭm cheăng mê ga ai: Tơrŭm tung hriăn plĕng, hnê tối dêi pó ‘na cheăng kơmăi kơmok tung pêi pêt plâi sầu riêng tung lâp kong pơlê Dak Lak; tơrŭm cheăng mơnhên, tŏng gum ‘na mâu tơdroăng kih thuât, tơniăn krúa kế kâ, mơnhên mâu trếo ki rơlối tung kế tơmeăm, pơreăng ki pro ‘mêi tung pơkâ pêi pro mâu tơdroăng cheăng; tơrŭm hnê mơjiâng, po roh hôp, hnê hriâm, hnê tối vâ po rơdâ mâu tơdroăng ki tơƀrê tung pêi pêt, rak ngăn ‘na sầu riêng tung lâp kong pơlê. Ki xiâm dêi tơdroăng kố cho vâ hriăn  plĕng, tơrŭm cheăng tah lôi trếo cadimi ƀă mâu trếo ki ối rơlối tung tơnêi; mơjiâng tơdroăng pơkâ ‘na kih thuât ăm kơvâ pêi pêt, rak ngăn plâi sầu riêng Dak Lak; hriăn plĕng mâu hdrê loăng ƀă hdró kơpong tơnêi tíu, kong loăng ki tơtro ăm tơdroăng vâ pêt plâi sầu riêng a kong pơlê kố. Pôa Vũ Đức Côn, Kăn hnê ngăn Khu tơrŭm pêi pêt plâi sầu riêng Dak Lak tối ăm ‘nâi:

“Ki xiâm dêi tơdroăng cheăng ga tiah mê, laga, vâ khoh châ chiâng pêi pro mâu tơdroăng ki mê xuân ôh ta xê hlâu. Péa khu cheăng xuân nếo chiâng pro môi pâ tơdroăng cheăng ki lâi mê, cho hnoăng cheăng ki xiâm vâ pêi pro. Vâ khoh châ chiâng pêi pro mâu tơdroăng cheăng ki mê athế tâi tâng pơlê pơla, khu râ pơkuâ, kơ koan ki hriăn plĕng tơdroăng cheăng mot pêi pro, tung mê, ai tá mâu tơdroăng pơkâ, tơdroăng hró, cho kế tơmeăm ki pêi pro vâ teăm mơdât, pơxâu phak drêng ai tơdroăng pro xôi pơkâ”.

Tơdroăng ki tơrŭm cheăng kố cho hnoăng cheăng ki kal tung pơla kơvâ plâi sầu riêng Việt Nam dế trâm hên tơdroăng pơloăng mơnúa drêng tơdroăng tê plâi sầu riêng tung mâu khế apoăng hơnăm 2025 hiăng chu kơdroh hên tâng pơchông ngăn ƀă rơnó kố dêi hơnăm 2024, ing mê, ai tơdjâk kân ó troh kơlo liăn ngân ki mơ’no têa ƀă tơdroăng ki pêi lo liăn ngân tung lâp kơvâ cheăng. Ki xiâm dêi tơdroăng kố cho xua ing peăng kơchơ Sinuâ xúa mâu troăng hơlâ ki vâ pơkuâ ngăn kơtăng khât kơvâ plâi sầu riêng tung pơla hnoăng cheăng pơkuâ ngăn ối ‘ro tung mâu tơdroăng ki séa ngăn ‘na luât, ‘na túa pơkâ cheăng, túa chêh pro hla mơ-eá ƀă troăng hơlâ ki pơkuâ ngăn, séa mơnhên ngăn tơdroăng ki tro xôi ‘na mah kơxô̆ kơpong, vêh mơnhên ‘na xiâm rêi dêi plâi ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê vâ gum ăm tơdroăng ki châ pơkuâ rak ngăn rơhí rơhó ‘na mơ’no tê plâi sầu riêng troh a kong têa vâi ê.

Xuân ai tơdjâk troh tơdroăng ki kố, Khu ngăn ‘na chiâk deăng ƀă hyôh kong prâi dêi kong polê Dak Lak nếo tơkŭm po roh hôp “Thăm mơdêk tung hnoăng pơkuâ ngăn kế tơmeăm ki dâi lĕm, tơniăn krúa kế kâ; Troăng hơlâ ki vâ thăm mơdêk ki kơnía git dêi tơmeăm ing chiâk deăng, ing loăng, ing ká xixŏng”. A roh hôp mê, mâu kăn hiăng tơkŭm tơpui tơno, pơkâ mơ’no mâu troăng hơlâ tung  pơkuâ ngăn ki dâi lĕm, ki tơniăn ‘na kế tơmeăm chiâk deăng ‘na loăng, ‘na ká xixŏng. Tung mê, tơmâng ngăn mâu troăng hơlâ ki tơkŭm pêi pêt, mơjiâng mâu tơmeăm ki kruá tơniăn lĕm, mơjiâng kơpong hdrê loăng ki dâi lĕm khât tung pêi chiâk pêi deăng, thăm mơdêk tơrŭm cheăng krá tơniăn tiô túa ki mơjiâng kế tơmeăm vâ khoh châ pơkuâ rak ngăn krá tơniăn, dâi lĕm tơdroăng ki rôe ‘mot ƀă mơ’no tê. Pôa Nguyễn Hắc Hiển, Kăn pơkuâ ngăn ‘na pêi pêt ƀă rak vế ngăn tơmeăm pêt kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:

“Tơkŭm pêt mơjiâng kế tơmeăm mê pin kal athế tơrŭm cheăng dêi pó vâ khoh châ mơjiâng kế tơmeăm ki dâi lĕm, tơ’mô, châ ai hên, vâ ga dâi lĕm khât vâ ing mê, vâ ai kế tơmeăm ki krúa tơniăn mê kal athế mơjiâng mâu khu pêi cheăng tơrŭm. Ai tơrŭm cheăng drêng mê, nếo chiâng vâ chêh ‘măn tối dêi tơdroăng pêt mơjiâng dêi a tơrêm rơpŏng, séa ngăn vâ ‘nâi  rơvât phon ki tiah lâi, xúa pơkeăng ki lâi, túa pêi pêt, rak ngăn ga ti lâi, ƀă châ mơnhên ki dâi lĕm dêi tê mơdró kế tơmeăm, mê pin athế châ chiâng pêi pro mâu tơdroăng cheăng ki mê”.

Vâ thăm mơdêk ki dâi lĕm ƀă tơdroăng loi tơngah ‘na krúa tơniăn ‘na kế kâ dêi kong pơlê Dak Lak mâu kăn ai tối tiah kố, kal athế thăm mơdêk tơdroăng pơtâng tối a mâu tíu ki pêi pêt, tê mơ’no kế tơmeăm kế tơmeăm ki dâi lĕm khât, pôu râng hnoăng cheăng vâ tối pơtâng mơnhên mâu tơdroăng tung tơnêi têa ƀă kong têa ê. Pôa Nguyễn Văn Hoà, Phŏ Kăn hnê ngăn ‘na Chiâk deăng ƀă Hyôh kong prâi kong pơlê Dak Lak ai tối nhên: Tung pơla tơrŭm cheăng kâ lâp tơnêi têa ƀă tung lâp plâi tơnêi, thăm mơdêk ki dâi lĕm dêi kế tơmeăm, tơtro tiô tơdroăng pơkâ ‘na tơniăn krúa kế kâ cho tơdroăng pơkâ thế ki kal ƀă tro tiô troăng. Xua ti mê, klêi kơ’nâi roh hôp, pơkâ thế mâu khu râ, kơvâ cheăng ki ai tơdjâk troh tơrŭm adrêng, tơdâng vâ tah lôi mâu tơdroăng ki tá hâi teăm tơtro, kơdroh tung tơdroăng ối ‘ro tung pơkuâ rak ngăn kế tơmeăm a kong pơlê kố.

“Ôh pa ai troăng prôk ki lâi ki vâ mơdêk ki dâi lĕm dêi kế tơmeăm, mê cho troăng hơlâ ki kal xiâm vâ mơnhông pêi chiâk pêi deăng, thăm mơnhông pêi lo liăn ngân ăm kuăn pơlê. Klêi kơ’nâi roh hôp kố, ngin kô pơtối pơtâng ăm Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê pơtối pơkâ pêi pro mâu tơdroăng ki thăm mơdêk tung pơkuâ ngăn ki dâi lĕm, krúa tơniăn ‘na kế kâ ƀă mâu troăng hơlâ ki xiâm tung la ngiâ ah”.

Tơdroăng pêi chiâk deăng, tơdroăng pêt loăng ƀă tơdroăng păn ká xixŏng ga cho kal păng ‘nâng tung túa cheăng kâ dêi kong pơlê Dak Lak, veăng tơlo châ 36,8% ‘mot tung tâi tâng kế tơmeăm, veăng gum châ 90% kơxô̆ liăn ki tơrŭm tê mơdró kâ ƀă kong têa ê ƀă ai cheăng pêi ăm 70% kơxô̆ kuăn pơlê. Troh nôkố, Dak Lak ai lối 610 tíu ki châ hbru hlá Chưng nhâ̆n tơniăn kruá kế kâ a mâu kơvâ cheăng: pêi pêt, păn mơnăn ƀă xixŏng. Lâp kong pơlê hiăng mơjiâng châ 123 túa tơrŭm cheăng xua mâu khu hnê ngăn pêi pro, 150 Khu pêi cheăng tơrŭm ki ai tơdjêp pêi cheăng kâ ƀă mơ’no tê kế tơmeăm ƀă khu mơdró, ai 5 khu tơrŭm cheăng ‘na khoa hok ki veăng tơrŭm pêi pêt, tê mdơdró.