Tung kơbong hnôu ki kŭn, nâ Rơ Châm Awưnh a pơlê Mrông Yô̆ 1, cheăm Ia Ka, tơring Čư̆ Pah, kong pơlê Gia Lai dế ‘mêng dêi kơmăi kơ-óu kơphế nếo roê. Idrâp chuât dêi kơmăi tơmâng gá choâ ‘lâng lĕm, mơ’no hyôh ki xú hŏm lĕm há.

Ƀă inâi Jarai Ialy Coffee, nâ Awưnh ôh ti xê to pro kơphế krúa a tíu ki uâ mê ối mơhnhôk vâi krâ nhŏng o pơtê pôi tá xúa pơkeăng xôh nhâ, trếo pơkeăng ki ‘mêi troh châ chăn, rak vế ivá ƀă têa mŏng, chiâng ai kơphế ki lĕm krúa. Ƀă hiâm mơno kơhnâ ƀă tơdroăng loi tung ki kơnía dêi pơlê pơla, Awưnh hiăng veăng gum mơnhông ki kơnía dêi kloăng kơphế dêi pơlê tơná, djâ tơdroăng rêh ối tơniăn lĕm tâ ăm vâi krâ nhŏng o tung pơlê Mrông Yô̆.

“Hdrối nah, vâi krâ nhŏng o hmâ xúa phon hoă hok vâ choi, xúa pơkeăng vâ xôh nhâ, pơkeăng kơdê oâ hdrong vâ xôh rak vế loăng hên luâ râ chiâng tơdjâk troh ivá ngế ki xúa gá hên. Kuăn ‘nĕng kot mâ hên ngế chiâng chó chêng tơvê kŏng, xua mê ngin tơmiât pro tiah lâi vâ kơdroh iâ tơdroăng ki xúa phon hoă hok, pơkeăng xôh kơdê nhâ, oâ hdrong vâ rak vế ivá, iâ châi tamo ăm tơná. Hdrối nah mê ngin hmâ krí kơphế ki ối drêh, ôh tá krí kơphế ki tum. Kơnôm ai lâm hriâm hnê ăm túa ki pro phon sap ing hmôa loăng, kơtôu kơphế, kơtôu priât, hlá loăng ƀă puâ vi sinh vâ chiâng phon. Vâi krâ nhŏng o akố ối hriâm ƀối tơdroăng krí kơphế mơnúa ngăn 10 pŭm plâi kơphế ối drêh ƀă 10 pŭm plâi kơphế hiăng tum mê ah têng khăng, kơ-óu, hơ’lâk ôu mơnúa ngăn túa kơphế ki lâi kơhiâm tâ. Ing mê, vâi krâ nhŏng o pơhlêh túa pêt, krí kơphế tum dâi lĕm, tiah mê rak tơniăn kơphế tơná pêi lo ai yă kơnâ, rế rak vế ăm ivá châ chăn ƀă thăm mơdêk châ xo liăn ăm vâi krâ nhŏng o”.

Xuân kơnôm pêi kơphế krúa dâi lĕm, Têt hơnăm kố kuăn pơlê tung pơla Brel, cheăm Ia Der, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai pêi châ liăn tơniăn. Krâ pơlê cho pôa Hmơnh tối, pêi kơphế tiô túa ki nếo, plâi kơtóu hên to lâi hơnăm kố đi đo tơniăn. Hơnăm kố, yă kơphế to kơnâ, hên rơpŏng châ liăn sap ing lối hrĭng rơtuh troh rơtal liăn. Ai hngêi ki ‘nâ tê kơphế klêi roê rơxế ô tô, ai ngế ki ‘nâ pro hngêi ki lĕm rơdâ, krá kâk.

Tiô krâ pơlê, pêi kơphế tơniăn ton ôh ti xê gum to vâi krâ nhŏng o pêi lo liăn hên mê ối rak vế tơnêi tơníu, rak vế têa mŏng ăm kuăn cháu. Hlo tơƀrê nhên, rế hía rế hên rơpŏng tung pơlê mơ-eăm pơhlêh túa pêi, rak ngăn kơphế vâ kloăng kơphế dâi lĕm má môi.

“Hơnăm kố, vâi krâ nhŏng o phiu ro khât kơnôm ing kơphế plâi kơtóu lĕm tê hlối kơnâ. Ai mâu rơpŏng ki ‘nâ vâi tê dêi kơphế châ liăn hên roê tá rơxế ô tô, roê kế tơmeăm xúa ki kơnâ liăn, ai liăn hrê, liăn ‘măn. Tung la ngiâ ah, á kô mơhnhôk vâi krâ nhŏng o mơ-eăm hriâm ƀối túa pêi klâng ki kân, xúa khoa hok kih thuât tung pêt, malối cho ƀă kơphế, tiu, báu vâ tơdroăng rêh ối vâi krâ nhŏng o tơniăn mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi, veăng gum mơjiâng pơlê cheăm, tơnêi têa rế hía rế kro mơdrŏng, lĕm ro hên tâ”.

Pôa Nguyễn Ngọc Có, phŏ kăn pơkuâ ngăn Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê Gia Lai, ăm ‘nâi kong pơlê pơkâ tơniăn ƀăng tơnêi pêt kơphế dâng 100 rơpâu ha troh hơnăm 2030, tung mê lối 15% kô châ pêt tiô troăng hưh cơ. Vâ châ pêi tơdroăng kố, kơvâ pêi chiâk deăng hiăng séa ngăn, pơhlêh mâu kơpong pêt kơphế ki ôh tá tơtro, ôh tá dâi lĕm chiâng pêt mâu hdrê loăng ki ê pro pơxúa ‘na liăn ngân hên tâ. Tơdrêng amê, kơvâ pêi chiâk deăng tơkŭm hnê tối, hnê ăm vâi krâ nhŏng o ‘mâi pêi mâu kơdrum kơphế ki hiăng krâ ƀă mâu hdrê ki nếo, rế ai plâi kơtóu lĕm rế kâi trâng ƀă oâ hdrong, pơreăng, tô mêi. Kơvâ ngăn pêi chiâk deăng xuân dế pơhlêh pêt kơphế tiô mâu pơkâ hnê djâ dêi kong têa ê.

Kơnôm ing xúa mâu tơdroăng pơkâ kố, ki dâi lĕm ƀă ki kơnía dêi kloăng kơphế kô châ mơdêk, gum kuăn pơlê pro kro mơdrŏng krá tơniăn ing kơphế, tơdrêng amê hlối tối nhên ivá tơƀrê dêi kơphế Gia Lai troh lâp lu a kơchơ tê mơdró tung tơnêi têa ƀă kong têa ê.

“Mâu hơnăm achê kố, tơdroăng ki rơkê dêi kuăn pơlê tung pêt kơphế, malối cho kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, hiăng châ mơdêk. Kuăn pơlê hiăng ‘nâi xúa khoa hok kih thuât tung pêt, rak ngăn tro tiô tơdroăng pơkâ vâ mơdêk ki dâi lĕm dêi kơphế. Xua mê, khu ki pro kơphế kô roê xo túa kơphế ki pêt tro tiô pơkâ, veăng tơrŭm tung tơdroăng ki vâ tê ngi kong têa ê ƀă pro chiâng ivá kơnía hên”.