Mơngế Rơteăng phâi tơtô ing loăng drêh dêi kong
Thứ năm, 05:00, 30/01/2025 Khoa Điềm/Tơplôu: Nhat Lisa/VOV Tây Nguyên Khoa Điềm/Tơplôu: Nhat Lisa/VOV Tây Nguyên
VOV4.Xơ Đăng - Tung pŭn hơnăm hdrối mê hía nah, kong pơlê Kon Tum hiăng kêi pêt vâ chê 18.000 ha kong, tơkâ luâ vâ chê 3.000ha tiô tơdroăng pơcháu dêi Hneăng hôp kân Đảng ƀô̆ kong pơlê roh má XVI, hneăng hơnăm 2020-2025 hiăng mơ’no pơkâ. Ôh ta xê to rĕng châ tro tíu ki pơcháu, rĕng plah ahdrối tung pơla pơkâ pêi pro, mê ối châ chiâng pêi pro tiô tơdroăng pơcháu ‘na pêt kong hnối pêi tơrŭm ƀă Hneăng mơhnhôk: “Pro pơhlêh tuăn tơmiât, túa pêi cheăng dêi hdroâng mơngế kuăn ngo, pro ăm kuăn pơlê châ mơnhông hluăn ing kơtiê rêh kâ ối tơniăn” hiăng gum ăm kuăn pơlê pơhlêh tuăn tơmiât ing tơdroăng hmâ ko ‘nhiê kong hdrối nah, nôkố hiăng chiâng mơngế ki pêt mơjiâng kong nếo.

Phiu ro luâ tâ kơ mê nếo, cho kơnôm ing tơdroăng châ rak vế ki drêh lĕm dêi loăng nhâ, kong kế mê kuăn pơlê kô tơ’lêi hlâu vâ mơnhông pêi cheăng kâ ing kong, châ pêi lo liăn ngân hên, rêh ối krá tơniăn.

Hơnăm kố cho hơnăm má péa ngoh A Linh, hngối a pơlê Đăk Ka, cheăm Tu Mrông, tơring Tu Mrông, mơngế ki Pơkuâ rak ngăn kong tât khía Tu Mrông tơdah chôu phut vâ mot tung hơnăm nếo ƀă kâ Têt tung kong. Hơ’muăn tối dêi tơdroăng khoh chiâng mơngế ki rak ngăn kong drêh ngiât bố bố xuân ta chiâng iá ‘na tơdroăng cheăng dêi ngoh A Linh. Kơtăn kố ai lối 4 hơnăm, xua tơdroăng ki vâ tăng erêh ăm dêi rơpŏng hngêi, vâi hiăng pơklât thế A Linh mot tung kong tí tăng ko ‘nhiê kong vâ pêi chiâk pêi deăng, klêi mê, ngoh tro vâi rup phak ai 2 hơnăm.

Troh hơnăm 2021 vêh dêi a pơlê, kơnôm kơhnâ khât tung tơdroăng pêi chiâk pêi deăng, djâ troăng ahdrối tung rêm hneăng mơhnhôk kuăn pơlê ôh tá khoh lăm ko ‘nhiê kong, vâ pêi chiâk deăng xếo, pơhlêh tuăn tơmiât, túa pêi mê athế pêt  loăng, mơjiâng kong, xua mê, ngoh A Linh hiăng châ Khu hnê mơhno rak ngăn kong tât khía Tu Mrông loi tơngah, ăm ngoh mot pêi cheăng tung khu. Ngoh A Linh ai tối tiah kố, tơná ngoh hdrối nah trối dêi châ ai chĕn kong, mê ngoh thăm kal athế ‘no dêi hnoăng rak ngăn kong i kơhnâ hên tâ:

“Hdrối nah, á tơmiât dêi châ tro pro troăng xôi, xua ko ‘nhiê kong vâ ai tơnêi pêi chiâk pêi deăng, ai báu, ai pôm vâ kâ. La mơhúa ha, á rĕng hlê, rĕng pơhlêh dêi tuăn tơmiât, nôkố á kơdo mơ-eăm hnê tối ăm vâi krâ-nhŏng tung pơlê rơtế veăng ‘no dêi ivá vâ kring vế, tơrak ngăn kong. Ing mê, loăng kong khoh châ rak tơniăn, thăm nếo ngin ối pêt mơjiâng kong ai hên tơdroăng ki vêh pro pơxúa ăm tơná ngin, tơnêi ôh tá tro króu ing ‘ngêi, châ rak kơnhŏng têa ối đi đo, klêi mê, ngin ối pêt mơjiâng mâu pơkeăng kong pá kơdâm loăng, klêi mê, kúa chhá loăng hnôh. Kong rế ton hơnăm ga rế ai hên loăng ki kơnâ, châ xúa hên ing tơdroăng pêt kong”.

A tơring Tu Mrông, kong pơlê Kon Tum hiăng ai mơngế ki tro rup, tro kroăng phâk xua ai xôi lăm ko ‘nhiê kong, la kơ’nâi mê, mâu vâi ki mê hiăng chiâng mơngế ki rak ngăn kong, cho tơdroăng ki preăng ai ƀă tơviah khât. Laga, ki pơhlêh tung tuăn i hiâm dêi mơngế Rơteăng ing tơdroăng ko ‘nhiê kong vâ pêi chiâk pêi deăng pơhlêh chiâng tuăn tơmiât vâ pêt mơjiâng kong, kring vế, rak ngăn kong, mơnhông pêt kong cho tơdroăng ki tro ‘ló păng ‘nâng, rế hía hlo ai rế hên vâi nhŏng o ki trối mê. Pŭn hơnăm hdrối mê hía nah, tơring Tu Mrông hiăng kêi pêt nếo châ lối 2.000 ha kong ƀă lối 1 rơtuh 200 rơpâu xiâm loăng ki pêt tơprâ ukố umê. Tơdroăng ki tơviah kố, hên ƀăng tơnêi kong vâi krâ-nhong o Rơteăng hiăng tơnăng mơ’no dêi liăn ngân krê tơná vâ pêt mơjiâng mâu tơmeăm pêt a tơnêi chiâk deăng ki hiăng mơjiâng tơmeăm ton hơnăm.

Pôa Dương Đăng Khoa, Kăn hnê ngăn Vi ƀan cheăm Đăk Hà, tối ăm ngin ‘nâi, ki xiâm dêi hnoăng cheăng kố, cho kơnôm ai troăng hơlâ dêi khu pơkuâ hnê tơdjâ mê kuăn pơlê drêng pêt mâu hdrê loăng mơjiâng kong xuân châ pêi lo liăn chía tơniăn ‘nâng ăm dêi rơpŏng hngêi:

“Ki hên, ƀăng tơnêi pêt kong pơrá cho tơnêi ki vâi krâ-nhŏng o hiăng pêi chiâk pêi deăng, xua mê, vâi krâ-nhŏng o pêt pơtâ loăng. Ki păng ‘nâng mê, tơdroăng ki pêt tơvât hdrê loăng ki ê xuân ai tơdjâk hên iâ troh tơdroăng ki mơnhông chiâng dêi loăng kong. Maluâ ti mê, xuân cho môi tung mâu troăng hơlâ ki vâ kring vế tơniăn ăm tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê. Pơtih hên mâu rơpŏng hngêi ki pêt xik tiah kố, ƀă  mâu ê vâi ai pêt tơvât ƀă pôm loăng vâ tê mâu plâi, pôm ki mê tê châ liăn vâ rak ngăn tơdroăng cheăng kâ ton xŏn tung la ngiâ ăm vâi krâ-nhŏng o”.

Tơdrêng ƀă tơdroăng pêt mơjiâng kong ki vâ pro drêh ăm pêt mâu tơmeăm a ngo lĭng, mơngế Rơteăng a Kon Tum ối kơhnâ khât tung tơdroăng pơtối rak vế ki dâi lĕm khât, ai pơxúa ing mâu tơmeăm tung kong vâ pêt pơkeăng, mơnhông pêi cheăng kâ dêi rơpŏng hngêi. Lối 4 hơnăm hdrối mê hía nah, tơdroăng ki pêt sâm Ngọc Linh pá kơdâm loăng ki chiâng xêh ai vâ chê 2.000 rơpŏng kuăn ngo Rơteăng a tơring Tu Mrông hiăng châ kơdroh tah kơtiê, gum lối hrĭng rơpŏng hiăng chiâng kro mơdrŏng ƀă ki rơhêng vâ tối, ai rơpŏng ki ‘nâ châ pêi lo chât rơtal liăn rêm hơnăm. Ngoh A Tụ, ối a pơlê Pu Tah, cheăm Măng Ri, ai kơdum sâm Ngọc Linh 800 xiâm ki hiăng pêt châ ing 1 troh 5 hơnăm hâk phiu tối tiah kố, tơdroăng rak ngăn kong ki chiâng xêh ƀă pêt sâm Ngọc Linh cho ôh tá tô tuăn xâu lơ tro kơtiê xếo:

“Sâm Ngọc Linh hmâ gum ăm rơpŏng hngêi á châ hên, rơpŏng á nôkố hiăng châ hluăn ing kơtiê krá tơniăn, klêi mê, ôh pa ai xếo tơdroăng ki tơkôm tơngah to Tơnêi têa tŏng gum. Á kơdo mơ-eăm mung tơ’nôm liăn ngân vâ pêt tơ’nôm sâm pá kơdâm loăng. Ai sâm ki hiăng pêt hên hơnăm, ai sâm ki iâ hơnăm, la lâi xuân châ xo dêi liăn ngân, kuăn ‘nĕng châ hriâm tŭm. Á hiăng ai liăn rôe rơxế hon đa, pói tơngah tung la ngiâ pơtối rôe ô tô nếo”.

Pŭn hơnăm hdrối mê hía nah, kong pơlê Kon Tum hiăng kêi pêt vâ chê 18 rơpâu ha kong, châ luâ 3.000ha tiô Tơdroăng pơkâ a Hneăng hôp kân Đảng bô̆ kong pơlê roh má 15, hneăng hơnăm 2020-2025 pơkâ mơ’no. Tơdrêng amê, mâu tơring, cheăm tung kong pơlê ối pêt châ lối 3 rơtuh 600 rơpâu xiâm loăng ki tơprâ tơprŭng, Kơvâ ngăn ‘na pêt loăng mơjiâng kong dế mơjiâng tơdroăng cheăng pêi ăm lối 24.000 ngế pêi cheăng dêi kong pơlê, tung mê, ki hên cho mơngế hdroâng kuăn ngo.

Tung tơdroăng ki hơniâp ro dêi mâu hâi apoăng hơnăm, Rơnó Hơngui nếo, pôa Nguyễn Quốc Tuấn, Phŏ kăn ngăn ‘na loăng nhâ – kong kế dêi kong pơlê Kon Tum tối ăm ‘nâi, tơdroăng ki pơtối pêt mơjiâng kong ăm i drêh lĕm pơtối châ po rơdâ hên tâ, tơtro tâ ƀă kuăn pơlê drêng Luât tơnêi tíu hơnăm 2024 dế po rơdâ tơ’lêi hlâu ăm phep tơdroăng pêt pơkeăng kong pá kơdâm loăng kong ki vâ xúa pêi pro tơdroăng cheăng kâ.

“A Luât 248 cho Luât tơnêi tơníu ki ‘mâi pơhlêh ăm phep chiâng pêt hdrê loăng pơkeăng pá kơdâm loăng tung kong ki vâ xúa pêi kâ, kong tât khía, hding khía ƀă kong pêi chiâk pêi deăng. Tung hơnăm 2024, hiăng ai Tơdroăng pơkâ kơxô̆ 156 ‘na hnê tối athế rak tro tiô Luiât pêt loăng mơnjiâng kong tung mê, ai tá tơdroăng ăm phêp pêt hdrê loăng pơkeăng pá kơdâm xiâm loăng. Rak vế, pêi pro tiô tơdroăng ki kố, vâi krâ-nhŏng o rế châ mơnhông pêi cheăng kâ, pêi lo liăn ngân, rế veăng rak vế ngăn kong tơniăn, krá kâk ƀă ton xŏn la ngiâ”.

Kơnôm pơhlêh tuăn tơmiât ‘na pêt mơjiâng ƀă rak ngăn kong, 4 hơnăm hdrối mê hía nah, kơxô̆ mơngế ki pro xôi luât ko ‘nhiê kong a kong pơlê hiăng kơdroh hên. 550.000 ha kong ilâng (ki chiâng xêh) ƀă vâ chê 64.000 ha kong ki pêt dêi kong pơlê hiăng châ rak ngăn tơniăn lĕm. Tơdrêng amê, kong pơlê xuân hiăng thăm mơdêk ăm thế kuăn pơlê pơtối pêt mơjiâng hên hdrê pơkeăng tung kng tâk lối 10.800 ha, tung mê, loăng pơkeăng ki tối sâm Ngọc Linh châ lối 2.900 ha. Ƀă hiâm mơno khŏm mơ-eăm mơnhông pêt kong tiô túa ki krá ton, hnoăng cheăng rak vế ki drêh ngiât dêi kong dế gum mơngế Rơteăng tối krê ƀă kuăn pơlê a kong pơlê Kon Tum tối tơdjuôm thăm rế tơ’lêi hlâu vâ mơnhông pêi cheăng kâ ing tơdroăng pêt kong, châ lo liăn krá tơniăn ăm kuăn pơlê, ai tơdroăng rêh kâ ối phâi tơtô.

Khoa Điềm/Tơplôu: Nhat Lisa/VOV Tây Nguyên

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC