Tâng ối a kông ki tơkâ luâ têa kroăng Đăk Pne a cheăm Tân Lập, ngin hiăng châ hlo nhên kuâ kuât ki xo\n a’ngêi tơdế pơlê. Mê cho tơdroăng ki hâk krip dêi vâi krâ-nho\ng o a pơlê Kon Brăp Du.

A kuât, pôa A Jin Đen, Krâ pơlê ai tối tiah kố: Sap ing châ kuăn pơlê rah xo pro krâ pơlê nah troh nôkố, pôa hiăng rơtế [ă kuăn pơlê tơku\m po 34 hdroh tơdroăng xah hêi, mơd^ng tiô khôi hmâ dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Rêm hdroh po mơd^ng, pơchên kế kâ đi đo châ pôa [ă kuăn pơlê ngăn nhuo#m khât, tung mê, ai sap ing 5 troh 6 kế kâ ki châ pế pơchên ing tơmeăm khoăng tung kong kế, lơ xua tơná vâi krâ-nho\ng o pêt, păn mơjiâng xêh, lăm kriê, hnêi, krí xo, lăm tơnăng, lăm lúa, pêi kơtro, pêi peăm [ă hên tơdroăng ki ê. Ing mê, khoh chiâng ai tơdroăng pơchên kế kâ ki kơhiâm le\m [ă tơru\m tơrôa.

Hơnăm kố, pôa A Jin Đen hiăng 74 hơnăm. Pôa châ kuăn pơlê pôk pro krâ pơlê sap ing pôa pơtê cheăng tơnêi têa a hơnăm 2004 nah. Xuân tung hơnăm ki mê, pôa hiăng xông djâ [ă mơjiâng khu to\n chêng tơgôu koăng [ă khu hơdruê xuâng, hnê mơhnhôk vâi krâ-nho\ng o pơtối rak vế mâu tơdroăng xah ôm hêi, mơd^ng dêi hdroâng kuăn ngo. Mâu hâi mơd^ng mê rế pơtối mơnhông ‘na mơhno túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo, rế châ tơ’mot hên tơmối lâp luô, xuân rế châ mơnhông ‘na cheăng ôm hyô, mơjiâng cheăng pêi [ă thăm kum kuăn pơlê pêi lo liăn ngân, kế tơmeăm.

Pôa A Jin Đen (Ngế ki xâp ếo kuăn ngo) tối tơbleăng mâu kơchâi tiô vâi krâ roh nah ăm tơmối ‘nâi

Tiô pôa A Jin Đen tối, ngăn tiô kơ tơdroăng xah hêi, mơd^ng, pôa pơrá ai pế pơchên mâu kơchâi mâm pơrá phá dêi pó, tơtro [ă hyôh kong prâi, dêi rơnó tung hơnăm vâ rêm ngế pơrá châ ôu kâ. Kon Braih ai 2 rơnó pơrá phá dêi pó, rêm rơnó pơrá ai kế kâ ki phá xêh. Tâng vâ tối, môi tiah Hâi mơd^ng Mơhno túa le\m tro mâu hdroâng kuăn ngo hơnăm kố, pơlê Kon Brap Du hiăng châ Vi [an hnê ngăn cheăm Tân Lập rah xo, dó inâi ‘’Kế kâ ki le\m kơhiâm dêi kong ngo’’.

Tơkéa vâ tối, mâu kế kâ tiô kuăn pơlê hmâ pế, la bro ing mâu tơmeăm khoăng ing kong kế, ngo ngối rế kơhiâm, la xuân rế le\m mơnâ mâ ngăn, môi tiah hjuô, kơteăm, ká, kêt, kơdjiăn, trôi chôu, rơmôe hơpôe, kơchâi kong [ă hên mâu tơmeăm ki ê ga chiâng xêh tung inúa ngo, lơ kơchâi xu\n ki huăn a k^ng têa kroăng, tung kong [ă hía hé.

Rêm túa kơchâi kong pơrá ai pế [ă mâu hơ’nêh mâm ki pơrá phá dêi pó. Ki nhên ga, môi tiah kơchâi ‘’hjuô pế [ă priât drêh’’, pôa hiăng hnê thế kuăn pơlê xếo i krúa mâu hjuô têa kroăng, klêi mê, kâm [ă priât drêh, maluâ kâm [ă priât teâng veâng. Klêi kâm hiăng vâ chê chên, pôa ‘mâi on i iâ vâ têa hjuô châ mot tung priât ga kố kơhiâm. Kế kâ ki kố kô tâ ngeăm, tâ hơ-iâ dêi priât [ă hăng dêi hăng, ki vâ nhu nhuâ, chu chut i iâ dêi hjuô há. Kố cho kế kâ ki tơ’lêi vâ mơjiâng pro, la ga kơhiâm ’nâng, ai hên trếo le\m, hên trếo đăm, calci, vitamin [ă tơ’lêi kâ.

Kơchâi ki vâ khó ‘’kơdjiăn khó [ă plăng hăng’’ ga tơtro [ă rơnó mêi hngê a Kon Braih. Kố cho kuăn kiâ ki tơ’lêi lăm tăng. Bu kal ai to lâi chât to kơdjiăn, ai plăng, hăng tung kơdrum hngêi, mê rơpo\ng ki lâi xuân ai kế kâ ki kơhiâm a mâu hâi ki mêi khía. Kế kâ ki tơviah kố ga tơ’lêi kâ, ai hên trếo đăm, calci, protein, ai iâ trếo piê há.

Kế kâ ki kố châ vâi krâ-nho\ng o tung pơlê hâk vâ kâ dêi tung mâu rơpo\ng hngêi, mê cho kơchâi ‘’ká têa kroăng [ă kơchâi kong ki hiăng xếo krúa, tâm [ă mâu nhâ xú ho\m, klêi mê, tâ tung klo\ng phêa, pheăng a kơnoh on xêi đi đo ăm ga chên tơ’mô a khâng on, dâng 1 chôu ga kô chên [ă kô tâ  kơhiâm le\m ing kơchâi nhâ kong ki mot tung ká, pro chiâng kơhiâm ki phá tơviah krê xêh.

Kơchâi ‘’hlá pôm loăng chôu pế [ă hơ’nêh rơmâ chu’’ pế ga tơ’lêi [ă ôh tá eâ hrê liăn hên vâ rôe ki kố ki mê. Ing hlá pôm loăng (bu chiâng kriê xo  hlá pôm loăng dêi kuăn pơlê hmâ pêt’’, tâm chôu, mơngế Bơhnéa hmâ pế pơchên chiâng hên kế kâ ki phá tơ-ê dêi pó, môi tiah: Rơmâ hơ’nêh chu tơvât [ă hlá pôm loăng chôu, hlá pôm loăng pế [ă khá khăng, kơchâi pôm loăng chôu pế têa.

Rêm hdroh rơnó mêi hiăng troh, ôh tá ai hơ’nêh drêh, mơngế Bơhnéa akố hmâ pế [ă hơ’nêh khăng, môi tiah hơ’nêh chok khăng, hơ’nêh kre\ng khăng, hơ’nêh kêt khăng [ă hên hơ’nêh ki ê, tung mê, ki tơ’lêi má môi, vâi hmâ pế hlá pôm loăng drêh [ă ká măm khăng.

Ki rơhêng vâ tối, ‘’Hơ’nêh mâm chok pế [ă kơchâi kong’’ kâ drêng ối tô ga kơhiâm ’nâng. Vâi pro krúa hơ’nêh chok, tơvât [ă po pu\m, ai tá hăng, tâng pế [ă mâu kơchâi kong ga kô tá ha hăng iâ. Hơ’nêh chok ga rơpâ, la chut, nhuâ i iâ, la xuân hơ-iâ, kơhiâm.

Pôa A Jin Đen hâk tơngăm tối tiah kố: Ai môi hdroh kuăn pơlê tơdah khu tơmối ing peăng kơnho\ng troh akố, vâi mot tung pơlê vâ ôm hyô. Xua tro klăng a rơnó tô, tơmeăm kế kâ kong ga khuôt, ôh tá ai hên, mê pôa [ă kuăn pơlê bu pro 3 túa kơchâi ki khăng [ă ki drêh. Tung mê, kơchâi khăng cho ai hơ’nêh mâm kơto\n, kuăn kêt, kuăn chok xua tơná kuăn pơlê hiăng pôh, têng a drá peăng pro pơkhăng, [ă kế kâ ki drêh mê cho trôi chôu, tơ’nôm [ă rơmôe hơpôe ki âp. Ngăn ga pá ai ki klâi hên, la tơmối ôu kâ [ă hiâm mơno hâk vâ khât. Vâi tối tiah, kố cho roh apoăng tung rơxông vâi châ kâ mâu tơmeăm ki tơviah tiah mê, kâ tâ kơhiâm [ă ai tơdroăng ki chôu vế đi đo. Ki tơviah tâ, vâi hlo ‘ló ‘nâng [ă mâu kế kâ kố xuân môi tiah hâk pâ kơ mâu hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế a Tây Nguyên kố.

Tối ‘na kế kâ kuăn ngo, nâ Y Đoan, ối a pơlê Kon Brap Du hâk tơngăm: Kế kâ dêi hdroâng Bơhnéa tâng vâ pơchên ga pá, preăng xúa têa, vâi hmâ prông tung klo\ng. Rêm túa kơchâi kâ pơrá tâ ki xú kơhiâm le\m phá  xêh. Rêm túa kế kâ pơrá châ pế [ă kâ totro tiô rơnó, tiô kong prâi. Môi tiah, kế kâ ki lâi ki tơ’lêi pro hngiú klêa, mê vâi athế râm tiu, hăng [ă ki tơviah tâ athế đi đo ai drôu xiâm.

Tâi tâng mâu kế kâ mê hiăng mơjiâng chiâng kế kâ tơmeăm ôu ki mơhno tối ‘na túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo, malối, mâu kuăn kiâ ki vâi châ xo tung kong. Ing tơdroăng ki le\m têm rơpiât dêi kuăn pơlê [ă kế kâ ki mơjiâng pro ing kong kế, ngo ngối, ki kơhiâm le\m, ai hên túa kơchâi dêi pơlê Kon Brăp Du hiăng pro [riê hiâm mơno dêi tơmối lâp luô.

{ă túa pế pơchên tiah hmâ hlo tung rêh kâ ối rêm hâi dêi pôa A Jin Đen, ing mê hiăng veăng kum ăm pơlê Kon Brăp Du chiâng môi tíu ki pro pơhâk, pro mơnguân ăm tơmối rơhêng rơhú vâ lăm hyôu ngăn a kơpong Tây Nguyên kố. Mơ’nui hơnăm 2017, pôa hiăng hâk phiu châ Kăn xiâm hnê ngăn Vi [an kong pơlê Kon Tum diâp {âng Kơdeăn xua hiăng ai hnoăng tung hnoăng veăng ‘măn chôu, vế rak tơmeăm khoăng tiô khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo.

Rơtế [ă mâu tơdroăng ki kơdo mơ-eăm dêi pôa A Jin Đen, Krâ pơlê [ă kuăn pơlê akố, Vi [an hnê ngăn tơring Kon Braih hiăng mơjiâng tơdroăng tơkêa pêi Mơnhông ôm hyô tung pơlê pơla Kon Brăp Du, tơkêa kô pơtroh nếo tơdroăng pêi cheăng kâ rêh ối [ă tơdroăng kring vế, ‘măn chôu tơmeăm khoăng tiô túa vâi krâ roh nah.

Mot a rơnó xah hêi, po mơd^ng, pin kô tâng idrâp chêng koăng chuât xơtó lâp luô kong ngo, pơtroh ăm tơdroăng ki hơniâp ro, rơtế ai tá túa kơhnon xuâng, rơngêi ting ting tâ tá mâu xiâm drôu ki xăng le\m, ki rơhêng vâ tối, cho mâu kế kâ tiô khôi hmâ, túa tơlá dêi vâi krâ roh ton nah, hiăng pro mơhno chôu tung hiâm mơno [ă mơdêk ăm pơlê Kon Brăp Du chiâng môi tíu ôm hyô ki ki le\m tro, ro rih pro pơhâk mơnguân ăm lâp luô tơmối tung tơnêi têa [ă kong têa ê rơhêng rơhú vâ châ troh ngăn, troh hlo, veăng xah ôm hêi tíu kố.

Vĩnh Hà chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng