***Pôa Siu Phích cho môi ngế nge# sih Bơhnéa hdrối nah pêi cheăng a Hngêi hơdruê xuâng tổng hợp Đam San, kong pơlê Gia Lai, nôkố hiăng pơtê cheăng. Nôkố, pôa rêh ối rơtế [ă dêi rơpo\ng a tôh 2, bêng Ia Kring, pơlê kong kơdrâm Plei Ku, kong pơlê Gia Lai. Pôa đi đo tơmâng ngăn, mâu tơdroăng cheăng mơhno túa le\m tro tung kong pơlê, malối cho tơdroăng ki rak vế, mơnhông mơdêk mơhno túa le\m tro Bơhnéa. Pôa Siu Phích tối:

‘’Hơnăm 2019 kố, á mơ-eăm pêi pro tro hnoăng cheăng cho môi ngế pôa, ngế pâ tung rơpo\ng hngêi. Á kô to\ng kum mâu kuăn ‘ne\ng tơná tiô túa ki rak ngăn, hnê khe\n mâu kuăn cháu. Pák^ng mê, á kô hnê hriâm pơtâp ivá rêm hâi 30 phut vâ rêh ối mo sêi [ă ai pơxúa, mơhno djâ troăng xiâm ăm mâu kuăn cháu. Drêng rôh chôu pâ ‘na tơdrá Bơhnéa dêi pơlê xiâm, á rơtế [ă mâu nho\ng o nge# sih ki hiăng pơtê cheăng rơtế trâm mâ dêi rơpó, hơdruê ăm dêi rơpó hmâng’’.

***Nge# sih Y Tư, mơngế Bơhnéa, a tơring K[ang, kong pơlê Gia Lai đi đo hâk vâ ‘na tơdroăng kum pro mâu tơdrá hơdruê dêi hdroâng kuăn ngo, to\n chêng togôu koăng. Hơnăm kố nah, pôa Y Tư [riê tung hiâm mơno drêng veăng tung Festival chêng koăng Tây Nguyên a kong pơlê Gia Lai. Pôa tối:

‘’Á [riê tung hiâm mơno drêng châ hmâng mâu idrâp dêi kong ngo Tây Nguyên. Festival chêng koăng 2018 pin hiăng mơđah tơbleăng ăm lâp plâi tơnêi ‘nâi troh ‘na ki kơnía git dêi mơhno túa le\m tro chêng koăng Tây Nguyên. Á rơhêng vâ mâu tơdroăng ki kơnía git mê đi đo châ rak vế, mơdêk, malối cho mâu nge# nhân mơ-eăm tâ nếo hnê tối ăm mâu rơxông hơnăm ối nếo, maluâ xuân hiăng trâm hên khu ki to\n chêng koăng ối ku\n, chêng koăng vâi kơdrâi. {ă rơhêng vâ râ kơpêng tơmâng ngăn tâ nếo vâ chêng koăng Tây Nguyên đi đo châ rak vế tiô khế hơnăm’’.

***Tung pơlê pơla dêi mơngế Rơteăng a kong pơlê Kon Tum dế kố ối rak vế mâu tơmeăm khoăng kơnía git dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Hơnăm 2018 kơnôm ai hên mâu tơdroăng cheăng xua kong pơlêKon Tum tơku\m po, môi tiah tơbleăng tối ‘na khôi túa pêi cheăng, tơ’noăng, mơđah, Măng t^ng Mơhno túa le\m tro-Ôm hyô [ă hên mâu tơdroăng ki ê, mâu tơdroăng ki kơnía git dêi mơngế Rơteăng xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê châ pơ-ô pơ-eăng.

Pôa Anéo, ối a pơlê Kon Cheng, cheăm Đăk Ui, tơring Đăk Hà cho ngế ki ngin ôh tá la lâi kâi piu drêng pôa tối tơbleăng ‘na tơdroăng tiâm tơniâm dêi mơngế Rơteăng a Măng t^ng Mơhno túa le\m tro-Ôm hyô kong pơlê Kon Tum roh má 4 tơku\m po a mơ’nui hơnăm nah:

‘’Hdroâng Rơteăng pin hdrối nah tơdroăng rêh ối xahpá la cheăng tiâm tơniâm cho kal păng  ‘nâng. Chal vâi krâ nah tâng vâ tiâm pro mâu tơmeăm ki pêi cheăng mê athế lăm tăng eâk meăm, ôh tá xê ai meăm hlâu tiah chal nếo nôkố. Tâng ôh tá ai tiâm tơniâm, ôh tá chiâng pro ‘nêk, vok mê ôh tá ai tơmeăm pêi chiâk pêi deăng, ôh tá ai báu, ôh tá ai alâi vâ kâ. Tơplâ nah, kuăn pơlê tiâm pro têa, pro chăng vâ lăm plâ khu xâ. Châ tối tơbleăng ăm rêm ngế ‘nâi ‘na túa tiâm tơniâm dêi hdroâng hdrê jâ pôa, á ‘ló hâk mơnê, hâk tơngăm hên ‘nâng’’.

***Pôa A Jar, môi ngế ki rơkê dêi hdroâng Rơteăng, ối a pơlê Đôn, cheăm Vinh Quang, pơlê kong kơdrâm Kon Tum, kong pơlê Kon Tum tối:

‘’Tung hơnăm 2019 á pói rơhêng vâ Tơnêi têa pơtối to\ng kum hên tâ nếo troh tơdroăng rêh ối-cheăng kâ dêi kuăn ngo. Pro ti lâi kuăn pơlê châ pơtối kơdroh rơpo\ng kơtiê. Ai troăng hơlâ kum ăm kuăn pơlê kâi kơdo mơ-eăm mơnhông hluăn kơtiê vâ tơtêk kro mơdro\ng. Á pói rơhêng vâ Tơnêi têa pơtối to\ng kum ăm mâu nge# nhân, ai troăng hơlâ kum ăm mâu ngế ki ai hnoăng rak vế nâl tơpui, chư chêh [ă mâu tơdroăng mơhno túa le\m tro tiô vâi krâ nah’’.

***Mâu hâi ki apoăng hơnăm 2019 kố nah, a Dak Nông hiăng po mơd^ng Mơhno túa le\m tro te\n rơneăm kế tơmeăm Việt Nam roh má môi. A kố, lối hr^ng ngế cho khu ki hriăn ngăn ‘na mơhno túa le\m tro, khu ki pơchoh chêp hmân ếo [ă mâu nge# nhân mâu hdroâng kuăn ngo hiăng pơkâ mơ’no mâu troăng hơlâ rak vế [ă mơdêk khôi túa le\m tro ‘na te\n rơneăm tơmeăm, hnoăng cheăng ton nah ‘na te\n hmôu dêi mâu hdroâng kuăn ngo a Việt Nam.

Veăng a rôh po mơd^ng kố, jâ Thị Mai, hdroâng kuăn ngo M’nông cho nge# nhân ki te\n, hnối cho nge# nhân to\n chêng koăng a [on Bu Prăng, cheăm Dak Ndrung, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông tối tơdroăng ki rơhêng vâ hơnăm nếo kô ai mâu tơdroăng ki phá tơ-ê tung hnê cheăng tiô khôi vâi krâ vâ rak vế [ă mơdêk khôi túa le\m tro hdroâng kuăn ngo tơná.

‘’Á rơhêng vâ tung hơnăm 2019 la ngiâ, rêm râ  sap ing kong pơlê troh tơnêi têa to\ng kum vâ á hnê te\n rơneăm kế tơmeăm dêi hdroâng kuăn ngo tơná ăm mâu rơxông hơnăm ối nếo vâ pôi tá chiâng piu lôi. Môi ngế á mê ôh tá chiâng pêi, á rơhêng vâ ôh ti xê to po lâm hnê mê ah lôi amê, mê á rơhêng vâ mơjiâng inâi, ai tíu tê mâu kế tơmeăm ki pêi lo vâ pơtối rak vế ton xo\n. {ă tá lâm hnê to\n chêng koăng nếo, châ trâm mâ, hriâm [ối [ă mâu khu ki to\n chêng koăng ki ê vâ hriâm [ối [ă rak vế ki le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná’’.

***A cheăm N’Thol Hạ, tơring Đức Trọng, kong pơlê Lâm Đồng, tíu ki ai lối 90% kơxo# pơ’leăng mâ mơngế cho hdroâng K’ho, tơdroăng ki ‘ló hâk phiu akố hên hơnăm kố hiăng pá ai mâu pho#m xông droh rơtăm xo dêi pó, lơ xo dêi môi jâ pôa. Pôa K’Hai (Pâ K’Thuận) hâk ro sôk suâ drêng châ hlo tơdroăng ki hơ’lêh nếo tung tu\m tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê a N’Thol Hạ:

‘’Á hâk ro sôk suâ păng ‘nâng xua vâi krâ-nho\ng o akố hiăng ai hiâm tuăn hơ’lêh, ôh tá ai xêo tơdroăng ki kuăn tăm xo kuăn xăng, lơ tro nôu pâ pơklât, lơ xo dôh xo mế tro pơklât, nôkố hiăng ‘nâi xo on veăng tro hơnăm tiô tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa, kơnốu 20 hơnăm, kơdrâi 18 hơnăm. Mâu krâ pơlê môi tiah ngin kố kơhnâ hnêtối [ă hên nho\ng o hiăng loi tơmâng pêi pro tiô tơdroăng ki ngin hiăng hnê tối. Tơdroăng rêh ối cheăng kâ dêi kuăn pơlê dế nôkố hiăng chía hiơ’lêh hên, tơniăn tuăn vâ mơhnhôk hnê dêi kuăn muăn lăm hriâm vâ la ngiâ tơngah kô ai tơdroăng le\m tro,niân hơniâp tâ’’.

Nhat Lisa – Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng