Tung tơdroăng rêh ối, ‘na hiâm mơno, tuăn tơmiât dêi mơngế M’nông, rơngêi ting ting cho tơdroăng ki ôh tá păng lôi. Rơngêi ting ting M’nông ai hên túa, môi tiah êng tiâ dêi pó, lông kuăn, rơngê rơngối, rơkâu xối xeăng [ă hên h^n mâu tơdroăng ki ê. Rêm tơdrá pơrá phá dêi pó, ngăn tiô kơ tơring [ă rơkong tơpui dêi mơngế ki hơdruê. Jâ H’Plơ, ối a pơlê Bu Dak, cheăm Thuận An, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông tối ăm ‘nâi:

‘’Rơngêi ting ting dêi mơngế M’nông ga ai hên tơdroăng, hên rơ-rêk, la ki kal dêi má môi mê cho hơdruê xối xeăng, rơngê rơngối. Tơdroăng hơdruê ki ê vâi droh rơtăm êng tiâ dêi pó, hâk kơdeăn tơdroăng pêi chiâk pêi deăng, mê vâi tối dêi tơdroăng hơdruê Tâm pât, Têt ta wêu, Yơn yơ\, lông o, lông kuăn [ă mâu tơdroăng rơngêi ting ting ki ê, rêm ngế, rêm kơpong pơrá ai tơdrá hơdruê pơrá phá dêi pó há’’.

Tơdrá ki xiâm dêi rơngêi ting ting M’nông ga vâ môi tiah, trô trối dêi pó, [ă [ă tơrêm túa ga xuân vâ phá tơ-ê há ngăn tiô kơ tơdroăng ki hơdruê tâk chu, mơdêi pro\ng prông, ki chuât ga xuân phá, ai drêng rơmuăn, chôa ‘lâng, ai drêng khíu, ai drêng ‘nâ rơdêi, xơtó. Ki xiâm dêi tơdroăng rơngêi mê ga xuân hên h^n [ă pro mơnguân mơngế rơhú vâ tơmâng, pơto pơtih mâu tơdroăng ki ai xêh, môi tiah xok, mêi, mâ khế, khía mơhot, nhâ loăng, ngo ngối [ă hên mâu tơmeăm khoăng ki ê troh tá mâu tơdroăng ki ai roh vâi krâ nah, pơlê pơla, mâu rơkong tơpui pơto pơtih, tơdjếi, tơdroăng koh hâk, [ă hâk kơdeăn tơdroăng ki tơ-[rê tung pêi chiâk pêi deăng, mơhno tối hiâm mơno, tơdroăng mơjo pâ kong kế, ngo ngối, mơjo pâ tơdroăng rêh, tơdroăng nhuo#m pâ kơ mơngế [ă hên mâu tơdroăng ki ê. Ing tơdrá ki hmâ hơdruê mê, rêm [ai hơdruê mê cho tơdroăng ki chiâng pro tơ’nôm phá tơ-ê dêi pó ngăn tiô kơ hiâm tuăn rơkê dêi ngế ki hơdruê.

Rơngêi ting ting dêi M’nông hmâ ai hên cho rơngê rơngối, hơ’muăn tối ‘na hdroâng hdrê (vâi tối dêi Ot Ndrong), hơdruê tâk chu, mơngối ton, phot ‘nâng ‘nâi ai tá tơdroăng ki mơhno [ă chêng ko\ng. Rơkong hơdruê tơniâ [ă rơkê mơhno [ă chêng ko\ng, ngế hơdruê vâ mơhno tối tơdroăng ki tối tung hơdruê mê, mơhno tối tơdroăng loi tơngah tiah kố, mâu tơdroăng hơ’muăn tung rơngế rơngối cho tơdroăng rêh ối chal vâi krâ roh nah dêi hdroâng kuăn ngo tơná.

Mâu [ai ki xối xeăng, hơdruê koh xeăng, krôu kơhôi kơpôu châ hơdruê tiô túa ki tiah tơpui, tiô rơ-rêk ki tơcho, tơdrêng, tơdâng tro khâ khâp. Rế hơdruê rế tơpui tung mâu hâi xối xeăng, pro ăm tơdroăng leh mơd^ng dêi mơngế M’nông thăm rế tiah ai tơdroăng ki krip krih, ki tơviah thăm ó tâ nếo.

Môi tơdrá ki ai hên túa pơto pơtih [ă hmâ tâng tung tơdroăng rơngêi ting ting dêi mơngế M’nông, mê cho tơdroăng êng tiâ dêi pó. Ki xiâm dêi tơdroăng rơngêi ting ting mê cho vâ mơhno tuăn mơno, tơdroăng pói vâ dêi mơngế hơdruê, hâk kơdeăn ‘na tơdroăng mơjo pâ pơlê pơla, cheăm bêng, tơdroăng tơhmâ pơla droh rơtăm, tơdroăng ki môi tuăn [ă pói vâ tơdroăng hơniâp ro. Tơdrá rơngêi ting ting mê ga môi tiah pói châ ai, châ achê, pro ăm tơdroăng chiâng tơmâng trâu tung tá, pro ro tơniâ ăm tuăn hiâm mơngế tơmâng.

Pak^ng mê, tơdroăng hơdruê lông o dêi hdroâng M’nông xuân ai hên túa. Vâi krâ xuân hmâ hơdruê lông dêi kuăn drêng lăm mơdâ hdrê alâi, chối báu, rế pêi báu, lăm hnêng têa [ă hên mâu tơdroăng ki ê. Xua ti mê, vâi lông kuăn ti xê to [ă hyôh tơtô dêi châ mơngế nôu [ă kuăn, jâ [ă cháu, mê ối [ă tơdroăng ki châ tơdro kơ’râu, tiô rơ-rêk hơdruê ki lông mê, [ă tơdrá ki chôa ‘lâng, tơniâ, la mơhno tối túa ki rêh kâ ối ing tơdroăng pêi chiâk deăng. Jâ Thị Phiơn, ối pơlê Bu Prâng, cheăm Dak Ndrung, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông, tối tiah kố:

‘’Hơdruê lông o ga ai tơdrá Yơn yơ\, Têt ta wêu, Tâm pât. Pin tơmiât hloh tơdroăng klâi mê pin hơdruê lông o ki mê, pơtih M’nông Preh vâi hmâ lông o [ă tơdrá Têt ta wêu; M’nông Nong, Prâng vâi hmâ hơdruê tiô tơdrá Biăt, klêi mê Yơn yơ\, a rêm kơpong, tơring vâi hơdruê tiô dêi tơdrá kơpong ki mê’’.

Tơdroăng rơngêi ting ting dêi M’nông hiăng ton hơnăm troh nôkố hiăng chiâng tơdroăng ki ôh tá păng lôi tung rêh ối dêi kuăn pơlê. Vâi xuân chiâng hơdruê drêng lăm a chiâk, mot tung kong, lăm a têa, tung leh mơd^ng, lơ dế pêi cheăng, lông kuăn koi, hơdruê tung pơla xah ôm hêi, hơdruê tung dế mơdâm kiâ. {ă mơngế M’nông, tơdroăng rơngêi môi tiah nhe\ng ki vâ séa mơhno tối rêm tơdroăng tung rêh ối, mơhno mơnhên rêm tơdroăng dêi hiâm mơno, plâi nuih, pói châ ai. Jâ H’Plơ, ối a pơlê Bu Dak, cheăm Thuận An, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông tối ăm ‘nâi: Mâu nâl rơngêi ting ting mê hiăng châ chôu ‘măn, hnê tối sap ing tơdroăng ki hnê [ă rơkong, xua mê, đi đo ai tơdroăng ki hơ’lêh, ro rih, mơhno tối tơdroăng ki rơkê dêi mơngế ki rơngêi ting ting, ngăn tiô kơ tơdroăng:

‘’Tơdroăng rơngêi ting ting ôh tá ‘nâi xiâm rêi ga ai sap ing la lâi nah, bu ‘nâi ai tơdroăng ki hnê tơdjâ sap ing chal vâi krâ roh nah [ă ga chiâng ing tơdroăng pêi chiâk deăng, cheăng kâ rêm hâi. Ai mâu [ai ga châ ‘măn rak, hnê djâ sap ing rơxông kố troh rơxông ki ê, môi tiah tơdroăng rơngêi rơngối, klêi mê, rơkâu xối xeăng. Ai mâu [ai, ga chiâng xêh ing tơdroăng pêi chiâk deăng, tơdroăng ki mơjo pâ tung rơpo\ng hngêi, on veăng, droh rơtăm, ngăn tiô kơ tơdroăng, [ă hơ’lêh tiô kơ pơlê pơla ki ngế hơdruê mê chiâng vâ pơtâ nâl ki nếo la xuân ối rak vế tơdrá vâi krâ roh nah’’.

{ă mâu nâl pơto pơtih ki tiah hmâ, ai khât, tơdrá hên túa, hên hơ-mruk, mê tơdroăng rơngêi ting ting dêi M’nông hmâ ai tơdroăng ki pro hên ngế rơhêng vâ tơmâng. Xua ti mê, tơdroăng rêh ối rế hía rế hơ’lêh, tơdroăng ki vâ hơdruê rơngêi ting ting ôh tá xê tơ’lêi môi tiah hdrối nah xếo, la tâng lăm troh a mâu pơlê cheăm dêi mơngế M’nông hâi kố, pin xuân ối tâng mâu rơkong ki hơdruê, rơngêi ting ting rơ-eăng tơniâ, tơ’ló tung tơdroăng ki êng tiâ pơla vâi droh rơtăm, lơ tơdroăng hơdruê pơlông dêi o, rơnguâ dêi kuăn. Ki má lối, tung mâu hâi leh mơd^ng dêi mơngế M’nông mâu tơdrá rơngêi ting ting, mâu tơdroăng hơdruê pro tơhmâ hiăng châ mơhno tối hiâm mơno ki krê xêh, mơhno tối ‘na tơdroăng ki pói vâ châ ai tơdroăng rêh kâ ối đi đo le\m ro, kro mơdro\ng [ă niân nok pá kâi tui.

Thị Đoắt chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng