Ngăn tơbăng klâng dêi pơlê Pi Nao ki hiăng hlo drêh ngiât dêi báu pơxiâm xông droh, preăng ai mơngế ‘nâi mê cho tơdroăng ki hiăng hơ’lêh kân khât dêi vâi krâ-nho\ng o M’nông. Sap ing ton nah, vâi krâ nho\ng o bu hmâ ‘nâi to lăm treăm, muih, klêi mê chối báu. Kế tơmeăm pêt dêi kuăn pơlê ki hên cho kơnôm to kong mêi, kong tô, xua mê, ai hơnăm phâi hơnăm hrâ mơnguâ, pro tơdroăng rêh ối trâm hên xahpá, hmâ kơklêa a rơnó ki báu hâi teăm tum.

Tơbăng klâng Pi Nao

Vâ kum ăm vâi krâ-nho\ng o a pơlê Pi Nao châ tơniăn tơdroăng rêh, mơdêk tah lôi kơklêa kơtiê, hơnăm 2009 {ơrô ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê dêi tơring Dak Rlâp, kong pơlê Dak Nông hiăng mơhnhôk vâi krâ po pông tơnêi tung ‘djo\n, tung long ki chúa lôi xo xo vâ pro klâng. Klêi mê, mâu kơ koan, mâo đông mô đo#i hiăng mơhnhôk khu vâi rơtăm veăng lo kum pêi [ă vâi krâ nho\ng o a pơlê Pi Nao.

Kơnôm ai ivá dêi mâu rơxế pơchoh [ă ivá dêi kuăn pơlê bu to lâi pơla măng t^ng tê mâu hmốu, mâu go loăng hiăng châ văng krúa le\m. Tơbăng klâng lối 8 ha ki dâi le\m hiăng châ xing xoăng ăm vâi krâ-nho\ng o tung pơlê mơdâ pêt báu klâng.

Ngoh Y Cương, ối a pơlê Pi Nao tối ăm ‘nâi, kơnôm ai báu klâng, rơpo\ng ôh tá xâu mơnguâ hrâ, tơku\m ivá rak ngăn loăng hôt [ă kơphế mê khoh hiăng châ hluăn kơtiê. Têt hơnăm kố nah hiăng châ ai hên tơdroăng phiu ro.

‘’Sap ing hâi pêi klâng rơpo\ng pá ai tơmiât xâu kơklêa. Kơnôm ai tơdroăng to\ng kum dêi tơnêi têa [ă rơpo\ng hngêi hiăng pêt tơ’nôm 2 ha kơphế [ă loăng hôt. Hơnăm nah, krí xo dêi kơphế [ă plâi hôt tê châ vâ chê 30 rơtuh liăn. Ing kơxo# liăn kơd^ng, mê rơpo\ng á ối rôe ro vâ păn. Hơnăm 2019 kố, á kơdo mơ-eăm rak ngăn dêi báu, kơdrum kơphế, păn ro ăm ga ai kuăn vâ mơdêk tơdroăng pêi cheăng kâ châ mơnhông tâ nếo’’.

Hdrối nah, drêng troh a rơnó báu xiu, báu xôk rơpo\ng ngoh Y Mam hmâ lăm tung kong đôu tơpăng, kơchâi kong, lăm lâk pôm loăng vâ kâ, pôi hêng klêa. Sap ing hâi veăng po pông klâng, mơdâ pêt báu mê rơpo\ng á pá ai tơmiât tô tuăn ‘na báu phái kâ. Ti xê to rak tơniăn ai phái kâ ăm to dêi rơpo\ng hngêi, mê kơxo# báu ki u ối ngoh Y Mam ối păn chu, păn í vâ mơdêk pêi cheăng kâ. Ngoh Y Mam  pói rơhêng vâ hơnăm 2019 kố ah, Tơnêi têa kô pơtối to\ng kum ăm rơxế pơchoh chiâk kum vâi krâ-nho\ng o po rơdâ klâng chiâk kân luâ tâ mê nếo.

‘’Mơnê Đảng, Tơnêi têa hiăng ‘no liăn kum ăm vâi krâ-nho\ng o tung pơlê pêi pêt báu klâng hiăng châ 10 hơnăm kố, kơnôm ai [ăng klâng mê kuăn pơlê ôh tá ai rơpo\ng ki kơklêa. Dế kố tung pơlê rế hía rế ai hên rơpo\ng ki nếo mê vâi krâ nho\ng  a pơlê Pi Nao pói rơhêng vâ Đảng, Tơnêi têa veăng kum kuăn pơlê po rơdâ klâng chiâk ki nếo achê vâ xing xoăng ăm kuăn pơlê mơnhông rêh ối. Vâ pơlê pá u ai rơpo\ng ki kơklêa, rơpo\ng kơtiê xahpá’’.

Hlo ki tơ-[rê dêi báu klâng, hơnăm nah, mâu rơpo\ng tung pơlê Pi Nao pơtối po rơdâ tơnêi vâ ai tơ’nôm 14 ha klâng. Tơdrêng amê, tơnêi têa xuân kum ‘na chiâ pro rơchôa, hno têa, vâ mơ’no tah têa a rơnó mê kân, [ă hnối tơ’mot têa tung klâng drêng kong tô mơdrăng. Troăng [ê to\ng xuân hiăng châ po rơdâ, tơdjêp troh hlối achê klâng, kum kuăn pơlê prôk lăm [ă hnối chơ pơto dêi báu tơ’lêi hlâu.

Pôa Điểu K{ang-Kăn pơkuâ pơlê Pi Nao tối, vâi krâ-nho\ng o tung pơlê bố bố xuân châ xing xoăng [ăng klâng; ngăn tiô kơ pơ’leăng mâ mơngê tung rơpo\ng. Vâi krâ-nho\ng o ti xê to châ kum hdrê báu, mê ối châ mâu kăn [o# dêi {ơrô ngăn ‘na chiâk deăng chu hnê kih thuât mơdâ pêt báu a klâng chiâk, mê kuăn pơlê khoh châ pôe dêi báu hên.

‘’Roh hdrối nah, vâi krâ-nho\ng o tá hâi teăm ‘nâi, ti ‘nâi pêi klâng mê khoh ôh tá châ pôe dêi báu hên, 1 sao bu châ dâng 3 troh 4 tă xo. Kơ’nâi mê, kơnôm ai kăn [o# hnê, pêi tiô khoa hok kih thuât, xua phon rơvât, pơkeăng rak báu mê kuăn pơlê châ pôe dêi báu kơpâu, môi tiah rơnó xeăng tô dêi hơnăm 2017, 2018 nah tung 1 ha kuăn pơlê châ pôe dêi sap ing 5 troh 7 ta#n. Nôkố, vâi krâ-nho\ng o rế hía rế ‘nâi xúa khoa hok tung pêi pêt kế tơmeăm mê tơmeăm mơjiâng chiâng dâi le\m, kơpâu hên’’.

Pôa Phạm Quốc Vượng, Kăn [ơrô ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông thôn pơlê dêi tơring Dak Rlâp, kong pơlê Dak Nông cho ngế ki ai tuăn tơmiât rơkê, djâ vâi krâ-nho\ng o tung pơlê pêi klâng, pôa tối, tơdroăng pêt báu klâng dêi kuăn pơlê M’nông a pơlê Pi Nao kố cho tơdroăng ki hơ’lêh kân, kal ‘nâng. Rêh ối a kơpong tơnêi ki kố hiăng luâ 35 hơnăm, pôa Vượng hlê ple\ng nhên rơkong tơpui, túa pêi cheăng kâ dêi mơngế M’nông; rơtế [ă vâi krâ – nho\ng o mot lâ tung trâp, tung long vâ ting tông tah lôi hmốu, bêng tơnêi vâ mơjiâng kơ’noăng rak têa tung [ăng klâng, hnê kuăn pơlê po rơbliê trâp tơnêi i tơbăng klêi mê nếo xế báu.

Rêm hơnăm, mơngế M’nông a pơlê Pi Nao hiăng rơkê khât tung tơdroăng mơdâ pêt báu klâng, pro báu chiâng kơpâu hên. Pôa Phạm Quốc Vượng mơnhên tối, tơdrêng [ă báu klâng, vâi krâ-nho\ng o a Pi Nao ối châ kum chât rơpâu xiâm hdrê loăng kơphế vâ ‘mâi pêt nếo, pêt tơvât tung deăng loăng hôt, mơni hơnăm la ngiâ kố châ liăn hên tâ nếo.

‘’Tối ‘na tơdroăng to\ng kum kuăn pơlê a mâu pơlê cheăm dêi hdroâng kuăn ngo tung kong pơlê kố, ‘na hngêi trung, hngêi pơkeăng, on tơhrik, troăng prôk, tíu pêi cheăng cheăm pơrá hiăng ai tu\m, rêm pơlê nôkố pơrá hiăng ai in tơhrik bâ eăng, ai troăng prôk tơ’lêi hlâu, ai hngêi trung, ai hngêi pơkeăng. Maluâ ti mê, ki kal má môi tung Hneăng mơjiâng thôn pơlê nếo xuân cho tơdroăng kơxo# 13, cho tơku\m pơkuâ djâ kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Ki pơkâ la ngiâ dêi kơvâ chiâk deăng tơring Dak Rlâp hơnăm 2019 kô kum tâi tâng rêm pơlê pơrá ‘nâi pêt mơjiâng mâu hdrê loăng ki iâ hâi, ki malối kum kuăn pơlê hdroâng kuăn a kố kô ai mơngế ki vâ hnê djâ a mâu thôn, pơlê hơ’lêh mâu hdrê loăng tơtro [ă túa pêi pêt, mơjiâng tơmeăm dêi hdroâng kuăn ngo’’.

Pơ’lâng [ă vâi krâ-nho\ng o a pơlê Pi Nao drêng mâ hâi pơxiâm klêh a ro\ng ngo, hlo báu ki pơxiâm vâ droh tung khía [ă rơkong tơpui tó dêi kuăn pơlê klêi kơ’nâi lăm ngăn dêi klâng. Maluâ ôh tá tơpui tối klâi la rêm ngế pơrá pói rơhêng vâ [ă tơngah kuăn pơlê hdroâng M’nông a pơlê Pi Nao kô châ pôe dêi báu hên tâ tung hơnăm Kỷ Hợi 2019 kố ah.

Tuấn Anh chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng