Hmôu,djêa, ếo pơtâk dêi hdroâng M’nông châ te\n [ă ko\ng, pêi ton hâi khế, rơhí rơhó, le\m mơnâ mâ. Mơngiơk ki xiâm a hmôu cho mơngiơk ngiât, mơngiơk prăng, tơvât iâ mơngiơk khêi [ă tr^ng. Ki hên cho rơneăm pro um pái víu tơdjêp dêi pó châ pơtâ [ă mâu um méa môi tiah chêm, chói, nhâ loăng lơ um méa rêh kâ ối rêm hâi dêi vâi krâ-nho\ng o. Mâu um rơneăm a hmôu, djêa mê mơhno tối tơdroăng ki loi t^ng dêi hdroâng M’nông ‘na tơnêi plêng, kroăng têa, ivá ki ó rơdêi dêi kong kế, ngo ngối, kroăng têa [ă hiâm mơno khên tơnôu dêi kuăn mơngế.

Thị Đoăt prế H’Thi Rơya (mơngế pơchuât nâl M’nông, Rơ’jíu Việt Nam kơpong Tây Nguyên) dế rơnuâ ếo pơtâk kuăn ngo

Tiô jâ U Han, môi tung mâu ngế ki te\n hmôu rơkê chiâng, le\m mơnâ [ă re\ng [eăn má môi a cheăm Dak Ndrung, tơring Dak Song, kong pơlê Dak Nông tối, rêm plâ hmôu, djêa cho vâ mơhno tối ki rơkê, [e\ng, [eăn, [ă hiâm mơno ki pói vâ dêi ngế ki te\n. Xua tiah mê, mâu hmôu, djêa châ ngăn cho vâ mơnhên tối ki rơkê hlê, kơhnâ mơ-eăm, tơkrâo khât dêi vâi droh M’nông hdrối vâ lăm troh a vâi krâ peăng hngêi kơnốu êng dôh:

Hdrối nah, vâi kơdrâi M’nông athế ‘nâi vế prế, teăn hmôu, drêng xo kơnốu, kô ai mâu tơmeăm koăng ki vâ chiân ăm peăng hngêi kơnốu, môi tiah bung, pơtâk rơneăm kal athế ai.Tâng ôh tá ‘nâi te\n hmôu peăng hngêi kơnốu kô dría. Hdrối á vâ xo kơnốu nah, xuân ôh tá ‘nâi te\n hmôu, ôh tá ai tơmeăm vâ pleăng ăm peăng hngêi kơnốu á, tro vâi krâ peăng hngêi kơnốu hjăm dría, [ă thăm nếo ôh tá ăm dêi kuăn xo á. Sap ing mê, á kơdo mơ-eăm, mơhriâm xêh ing mâu tơdroăng ki tơ’lêi, chôa ‘lâng ing mê, á hiăng chiâng ngế ki rơkê te\n hmôu, te\n djêa.

Môi to lâm hnê te\n hmôu a Dak Ndrung

Jâ U Hậu, ối pơlê Ndrung Lu, cheăm Dak Ndrung, tơring Dak Song, tối ăm ‘nâi, cheăng te\n hmôu hiăng hmâ [ă vâi kơdrâi M’nông ing chal vâi krâ, jâ pôa roh nah, nôu hnê ăm dêi kuăn, nâ hnê ăm dêi o. Sap ing hâi ki ối tơx^n nah, mâu vâi o pho#m vâ xông droh hiăng châ dêi khu nâ hnê, pro hmâ [ă tơdroăng vế pré, te\n hmôu, troh a hơnăm xo on veăng ing kơpeăng ko\ng tơná vâi hiăng chiâng te\n pro dêi ếo pơtâk vâ pro tơmeăm ki ‘măn rak troh tá hlâ ah:

Sap ing tơx^n, ối ‘ne\ng nah, rêm hdroh hlo dêi nôu ‘no túa te\n á pơrá veăng ối achê dêi nôu vâ hriâm. Hlo á hâk git vâ te\n mê pâ á pro ăm á môi to túa, ăm á hriâm dêi nôu. Apoăng nah, hriâm ‘măn túa, hnhâng prế, klêi mê nếo te\n mâu tơmeăm ki hlâu ‘nôi. Drêng 12 hơnăm á hiăng chiâng te\n kơtong, kơpe\n, te\n châ 3 plâ pơtâk. Sap ing mê nah, drêng toh chôu á ối a túa vâ te\n tơmeăm đi đo’’.

Ngế ki hnê te\n hmôu kuăn ngo

Dế nôkố, mâu hmôu, djêa, rơmoăng, ếo pơtâk xuân ối kal đi đo tung rêh ối rêm hâi dêi hdroâng M’nông a Dak Ndrung. Maluâ ti mê, xua tơmeăm te\n rế hía rế kơnâ, tung pơla mê, mâu tơmeăm ki pơchoh ăm hlâu vâi tê hên h^n, yă rơpâ, ai hên túa, mê mâu vâi o kơdrâi ki ‘nâi vế prế, te\n hmôu rế hía rế iâ. Nâ Thị Nhum, ối a pơlê Bu Prâng, cheăm Dak Ndrung, tơring Dak Song khe\n tiah kố:

Ếo pơtâk, djêa rơmoăng cho kal păng ‘nâng ăm tơdroăng rêh ối dêi hdroâng kuăn ngo, hdrối nah [ă nôkố xuân tiah mê, a roh pơkoăng o\ng mế kal athế ai hmôu, bung, djêa vâ pleăng ăm peăng hngêi kơdrâi, ki mê cho tơmeăm ki kal athế ai, ga pro pơxúa ‘nâng. Khu rơxông nôkố hiăng mot tung túa rêh ối chal nếo mê khoh preăng ai mơngế ’nâi vế prế, te\n hmôu, mê cho tơdroăng ki á tô tuăn, tâng vâi rơxông nếo nôkố ôh tá vâ hriâm te\n hmôu, kô ôh tá ai kơbố chiâng te\n hmôu xếo.

Le\m [ă krá, la ếo pơtâk, hmôu djêa pá vâ châ tơbriât tê tiah hmân ếo ki tê a kơchơ

Vâ pơtối ‘măn rak [ă mơnhông vế prế, te\n hmôu tiô túa vâi krâ roh nah dêi hdroâng M’nông, hơnăm 2012 troh a hơnăm 2014, cheăm Dak Ndrung hiăng po hên lâm vế prế, te\n hmôu ăm vâi kơdrâi tung cheăm kố.Ai lối chât ngế vâi nâ o klêi kơ’nâi hriâm lâm ki kố pơrá hiăng rôe xêh túa te\n ăm dêi tơná, drêng toh chôu, vâi te\n mâu tơmeăm vâ xúa tung rơpo\ng hngêi. Maluâ ti mê, vâ hmôu, bung, ếo pơtâk chiâng tơmeăm ki châ tê hên, tơdroăng kố cho ối trâm pá kân. Nâ Thị Thái, ối a [on Bu Ndrung Lu, cheăm Dak Ndrung tối ăm ‘nâi:

Hdrối nah, a cheăm kố hiăng po lâm hnê ăm mâu vâi nâ o akố, la xua ôh tá ai liăn, prế [ă len kơnâ liăn mê hnê ôh tá châ ton. Tâng lơ ai liăn, khu kăn cheăm ai troăng hơlâ to\ng kum po lâm hnê mê ngin kô vêh hnê ăm vâi nâ o a kố, vâ vâi chiâng te\n hmôu, djêa, rơmoăng dêi kuăn ngo.

Kế tơmeăm kuăn ngo ga krá, tơtro [ă hyôh hngiú [ă khía mơhot a Dak Song, kong pơlê Dak Nông, mê khoh châ vâi krâ-nho\ng o hdroâng M’nông hâk vâ. Ki pá akố, mâu ếo pơtâk, hmôu, djêa tê ga kơnâ, rêm plâ pơtâk kơnâ châ troh 700 rơpâu liăn, bung lối 1 rơtuh liăn1 plâ ngăn tiô kơ kân ku\n, mê khoh chiâng pá vâ khoh châ tơbriât tê dêi a kơchơ, malối, tâng pơchông ngăn [ă mâu hmân ếo ki hiăng pơchoh tê a hngêi kơchơ. Xua ti mê, tơdroăng ki te\n hmôu, djêa dêi vâi kơdrâi a Dak Ndrung cho vâ pơtối rak vế tơdroăng ki hâk git [ă rak vế tơmeăm khoăng dêi hdroâng kuăn ngo tơná.

Tăng troăng vâ pơtối mơnhông hnoăng cheăng te\n hmôu dêi hdroâng M’nông mơjiâng chiâng tơmeăm vâ tê mơdró ăm mơngế ki te\n, pêi mơjiâng, lơ ai tơdroăng rêh kơnôm ing tơdroăng te\n, veăng tơrâng vế, rak ‘măn mơhno túa le\m tro dêi kuăn ngo, mê kal athế ai hên khu râ pơkuâ, [ă kuăn pơlê tung rơxông pêi cheăng kâ chal nếo nôkố.

Thị Đoăt chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng