Jâ Kha Thị Quý, ối a [uôn Thái, cheăm Ea Kueh, tơring C|ư\ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, t^ng kâ báu nếo dêi kuăn ngo kố hiăng ai sap ing roh ton nah, tiô hvêa chêng prôk lăm pro pơlê nếo dêi vâi krâ nho\ng o lo ing kơpong peăng mâ hâi lu kong pơlê Nghệ An lăm troh, rêh ối, cheăng kâ a Dak Lak vâ chê 25 hơnăm hdrối nah.

Mâu vâi droh Thái rơnuâ dêi ếo pơtâk ki tơ-eăng le\m troh a hâi leh mơd^ng

Kố cho t^ng ki kal má môi tung hơnăm, xua mê, sap ing hdrối mê châ plâ môi khế hlối, mâu tơdroăng hbrâ vâ po t^ng mê châ rêm ngế kuăn pơlê rơtế veăng ‘no ivá, hnoăng cheăng pêi pro. Vâi x^ng xoăng dêi rơpó pêi mâu tơdroăng cheăng, ai khu ki hriâm xuâng, khu pế drôu xiâm, khu ki pro mơne\ng, pro loăng ki vâ kơteăng xuâng, pro [along còn ki vâ hvâng ngi ’ngêi, rơnuâ pro loăng kâng [ă pro hên tơmeăm ki ê. Kố cho mâu tơmeăm ki ôh tá chiâng lôi tung hâi po mơd^ng dêi mơngế Thái.

‘’Hbrâ po mơd^ng 3 hơnăm ai môi hdrôh, tung pơla môi khế vâ hbrâ troh hâi po mơd^ng, vâi nâ o xuân tơvâ hên tơdroăng cheăng laga tâ phiu ro tung hiâm mơno tơkôm to vâ troh hâi leh mơd^ng mê ăm châ po tơniăn le\m. Hâi t^ng kâ báu nếo dêi pơlê Thái hnê pơtối rak vế khôi túa, vêa vong ki le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo Thái’’.

Tơdế plông pá ngiâ hngêi pơlê pơla, vâi hiăng tâp kâng ki rơnuâ le\m

Mơngế Thái hmâ loi dêi, vâ ai môi rơnó pêi cheăng châ xo báu hên, mê cho kơnôm ing veăng kum ing xeăng tơnêi, hyôh kong prâi [ă tu\m kơ khu xeăng ki pơkuâ rak ngăn klâng chiâk cho kal păng ‘nâng. Xua mê, rêm rôh báu a klâng hiăng tum, tâ xú ho\m, kuăn pơlê kô hbrâ po t^ng kâ báu nế, tuăn tơmiât vâ mơhno tối tơdroăng mơnê kơ jâ pôa, xeăng plêng, xeăng tơnêi. Kố xuân cho rôh vâ kuăn pơlê tơbâ mâu khôi túa, vêa vong ton nah ki le\m tro vâ pơtối rak vế khôi túa ki le\m tro dêi kuăn ngo tơná.

Xuâng kơteăng loăng

Jâ Xên Thị Lan, lăm rêh ối a Dak Lak sap mâu hơnăm 1994 nah ăm ‘nâi, maluâ lăm rêh ối cheăng kâ a tơnêi ki nếo, la mơngế Thái akố xuân ối tơvế djâ dêi mâu khôi túa, vêa vong ki le\m tro ing pơlê ton. Tơdroăng ki tơviah tâ, maluâ hyôh kong prâi a Dak Lak [ă Nghệ An ga phá dêi pó, ôh tá môi tiah, la mâu hdrê báu ing pơlê ton djâ mơdâ pêt a pơlê nếo xuân ối pâ, mơdâ pêt tro hâi khế, tro rơnó. Báu Nghệ An mơdâ a Dak Lak rơnó châ pôe a khế 9 hâi mâ khế, vâ tơdroăng po t^ng kâ báu nếo xuân châ tơku\m po tro pơ’lăng a khế mơniâ tung khế 9 môi tiah hmâ po mơd^ng dêi a pơlê ton há:

‘’A pơlê ton xuân hiăng hbrâ rơnáu há la drêng troh akố cho kơpong pơlê nếo mê hâi po mơd^ng kố xuân cho vâ pơtối rak vế khôi túa le\m tro roh ton nah. Hmâ po a hâi lơ 16 khế 9 vâi djâ báu nếo mot tung hngêi, xua mê vâ tối khế 9 ulâi xuân ai po t^ng kâ báu nếo [ă rêm ngế kuăn pơlê ối ulâi xuân rơkâu xối, hmâ vâ pú hên, tá tung rơpo\ng hngêi ‘’.

Vâi kơdrâi Thái hâk git to\n chêng

A kong pơlê Dak Lak, mơngế Rơđế akố xuân po t^ng kâ báu nếo, la tơdroăng po mơd^ng vâi ôh tá po kân krip, bú kâ hmê nếo ai pro peăng kơxo má, ai tu\m tâi tâng rêm ngế tung rơpo\ng hngêi, vâi kâ hmê [ă mâu kơchâi kâ ki hmâ kâ rêm hâi, ai tơ’nôm hơ’nêh í, tâng hngêi ki kro kô kâ tơ’nôm hơ’nêh chu. Mơngế Thái nôkố djâ môi túa po t^ng kâ báu nếo po kân krip. Mơd^ng xối xeăng châ tơku\m têk mâu tơmeăm: ‘nhiăn pế ing phái tơxông nếo pôe.

Pôa pơchâu (xâp ếo xo\n khêi) hbrâ tơmeăm hdroăng

Mơngế Thái râng djâ tơmeăm troh a hâi t^ng kâ báu nếo ki krip. Vâi xối xeăng athế ai mâu tơmeăm hdroăng, môi tiah: tơxông ki nếo pôe, hơ’nêh ro, 2 kơtup báu nếo, mâu tơmeăm kâ châ mơjiâng pro ing hơ’nêh ro, drôu xiâm kal athế châ ‘măn i tro tung mâu djeăm, ‘măn tung hơpăm athế ‘măn kâng hdrối tung mê.

Kong kơdrâ mêi drêng po leh mơd^ng mê, kuăn pơlê [ă tơmối xuân ối kơhnâ tung xuâng tiô rơ-rek [ai xuâng kuâ ko\ng dêi hdroâng Thái

Pôa pơchâu kô xối mơnê khu xeăng, tơnêi tíu ki hiăng veăng kum ăm mêi tro tô ‘ló, tơnêi tíu ki hơpok le\m, châ xuâ dêi báu hên, pleăng ăm mâu kế tơmeăm [ă hiâm mơno ki tơdrăng khât, pói rơhêng vâ khu xeăng châ kâ mâu kế tơmeăm ki xua tơná kuăn pơlê pêi pêt mơjiâng mê, pơtối to\ng kum ăm mêi tro tô ‘ló, kuăn pơlê ai ivá mo dâi le\m, phâi tơtô. Klêi kơ’nâi xối vâi kô po roh ôu kâ, xah hêi, hnối ai tá tơdroăng hơdruê xuâng ki hơniâp ro.

Xuâng kuâ ko\ng dêi pó rế hía rế châ po rơdâ tâ, tung khu ki pơtăng tâ tá tơvó mê ai tá mâu ếo pơtâk hmân dêi hdroâng mơngế Thái, cho mâu tơmối ki ôm hyô ối achê xuân ai, hơngế xuân ai veăng troh xah hêi. Pôa Y Quynh K[uôr, hdroâng Rơđế, ối a [uôn Thái, cheăm Ea Kueh, tơring }ư\ Mgar tối ăm ‘nâi, leh mơd^ng dêi hdroâng Thái xuân pro pôa châ hlo nhên tơdroăng ki tơmot ‘na mơhno túa le\m tro [ă tơdroăng ki tơru\m môi hiâm tuăn tung pơlê pơla.

‘’Kố cho Têt hâk phiu kâ báu nếo, la hlo phiu ro ‘nâng, tơ’ló khât. Xua kố cho mơhno túa le\m tro dêi pơlê pơla, tơdroăng rêh ối dêi mơngế Thái ôh tá xê krê dêi pơlê pơla mơngế Thái mê vâi hiăng krếo thế tâi tâng mâu kuăn pơlê tung kơpong, tung mê, ai tá hdroâng Rơđế lo ing [uôn Wing, [uôn Jun ki veăng xah ôm hêi akố. Kố cho tơdroăng ki tơru\m tơrôa vâi, lo ing kong pơlê Nghệ An. Tơdroăng ki kố hiăng pro á hlo ‘ló phôih tung hiâm mơno [ă phiu ro ‘nâng xua mâu tơdroăng ki klâi ki vâi ai, ai báu, ái phái vâi xuân pro tro tiô tơdroăng, tro tiô khôi túa, vêa vong dêi hdroâng kuăn ngo vâi, vâi xuân ối rak vế dêi tơdroăng tơná há’’.

Nôkố, t^ng kâ báu nếo dêi mơngế Thái ối a cheăm Ea Kueh, tơring }ư\ Mgar rế hía rế châ hên tơmối ‘nâi. Vâi ối rak vế dêi mâu túa ki le\m ki hiăng ai a kơpong tơnêi ki nếo, leh mơd^ng kố châ ai tơdroăng ki tơdah vâ [ă veăng ro dêi mâu hdroâng kuăn ngo ki rêh ối hiăng ton a tơnêi ki kố. Ing mê, mơjiâng chiâng khôi túa, vêa vong ki le\m tro ăm um méa mơhno túa le\m tro dêi mâu hdroâng kuăn ngo a kơpong tơnêi kong ngo Dak Lak.

H Xíu H’Mok chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng