Tung môi toăng hngêi xo\n ki tiô khôi hmâ vâi krâ roh nah dêi Hngêi ăm tơmối kâ ối pơtê Yang Sing, a pơlê Ako\ Dhông, pole kong kơdrâm Buôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, rơ-rêk chêng hiăng chuât xơtó. Kố cho idrâp chêng ki hơniâp ro, mơhno tối ‘na tơdroăng ki vâ tơbleăng t^ng rơkâu ivá ăm mâu vâi krâ ki hiăng hên hơnăm tung pơlê.

Vâi droh Rơđế xuâng tiô [ai chêng ‘’Krếo tơku\m’’

Tung leăn a tơdế hngêi, ai 12 to xiâm drôu hiăng châ kât a mâu trăng tiô kơ xiâm ki kân troh a xiâm ku\n (riân sap ing péa kân mot tung dế hngêi), klêi mê, cho khu chêng hlái, chêng kân ku\n hiăng kơtúa hdrối a tơdrá. Idrâp chêng chuât xơtó ai drêng pro\ng drêng prông, môi tiah pơtâng tối, krếo thế rêm ngế kuăn pơlê tung pơlê mê, [ă mâu tơmối ki mojo pâ ing tíu hơngế achê troh amê vâ rơtế veăng hơniâp ro.

Khu ki xiâm dêi tơdroăng rơkâu ivá mê cho 6 ngế hơnăm hiăng krâ ai sap ing 76 troh 84 hơnăm, vâi rơnuâ dêi ếo pơtâk ki nếo, ‘nân ối a tíu ki achê dêi pó, Leh mơd^ng rơkâu ivá hiăng châ pêi pro a roh má 4 klêi kơ’nâi ai 8 tơdrá chêng. Tơrêm tơdrá chêng koăng cho vâ mơhno tối ai môi tơdroăng cheăng ki kal athế pêi pro. Klêi kơ’nâi pơkuâ djâ tơdroăng leh mơd^ng mê, vâi to\n chêng [ai ‘’Iêu w^t hơgum’’ (Krếo thế tơku\m), mâu vâi droh Rơđế tung ếo pơtâk ki ai mơngiơk le\m eăng vâi xuâng tiô túa kơhnhon xuâng vâ rơkâu hâk phiu. Pơtối mê, mâu kuăn cháu tung rơpo\ng hngêi prôk pơtăng pơtối dêi pó diâp ăm tơmeăm khoăng, xâng mâ ăm a ko\ng tơrêm ngế mâu vậi jâ pôa. Klêi mê, vâi ối pơtối châ ôu drôu xiâm dêi 12 xiâm tiô kơ ing vó ki kân troh vó ki ku\n, tơmâng to\n chêng tơgôu koăng [ă rơngê ting ting.

Kuăn cháu tung rơpo\ng hngêi diâp tơmeăm, xâng mâ a ko\ng ăm mâu jâ pôa ki châ rơkâu ivá

Veăng a hâi mơd^ng mê, ai hên vâi krâ a pole Ako\ Dhông, ki rơhêng vâ tối cho mâu ngế ki hên hơnăm hlo ‘ló hâk phiu păng ‘nâng. Vâi môi tiah hiăng châ vêh dêi a tơdroăng mơhno tối tơdroăng dêi tơná rêh ối plâ rơxông. Jâ H’Lu\ Arul, 81 hơnăm, cho 1 tung 6 ngế jâ pôa ki châ rơkâu ivá mê tối:

‘’Kố cho leh mơd^ng ăm mơngế ki hên hơnăm, xua môi tiah roh vâi krâ nah kố xuân cho roh ki vâ ăm kuăn cháu mơhno tối dêi hiâm mơno tơná mơnê nhuo#m kơ nôu pâ, jâ pôa. Chal nếo nôkố, kơnôm ai tơnêi têa to\ng kum, rak ngăn ăm mơngế ki hên hơnăm mê khu kăn pơkuâ pơlê kong kơdrâm hiăng troh rơkâu ivá mơngế hơnăm hiăng krâ a pơlê AKo\ Dhông ngin. Ing kố, rêm ngế vâi krâ-nho\ng o tung pơlê pơrá hâk nâ sôk suâ. Hâi kố, cho hâi ki hơniâp ro, tơmeăm hdroăng mê cho 1 to chu [ă 1 to ro’’.

Ôu drôu xiâm tiô kơ tơrêm trăng

{ă mâu khu rơxông, ngăn kố cho roh ki kal khât vâ vâi châ hlo, châ ’nâi tơdroăng, tơmeăm khoăng tung mơhno túa le\m tro dêi hdroâng kuăn ngo tơná. Tung roh leh mê ai hên mâu vâi droh, vâi rơtăm cho kuăn cháu dêi mâu vâi krâ hiăng châ pro leh rơkâu hâk, veăng kum ăm mâu jâ pôa. Nâ H’Zuni Niê, cho cháu dêi jâ H’Goc Niê tối ăm ’nâi:

‘’Hâi kố, châ veăng mơd^ng rơkâu ivá ặm jâ, á hlo ro păng ‘nâng [ă phiu tung hiâm mơno, xua châ hlo nhên a roh ki pro leh mơd^ng rơkâu ivá ăm jâ, xuân pói rơhêng vâi jâ ai ivá mo dâi le\m vâ rêh ối ton [ă kuăn cháu, sôk suâ, phiu niu tâ nếo’’.

Ngế krâ ki hên hơnăm hlu\m klo\ng tak tar

Tung mơhno túa le\m tro dêi hdroâng Rơđế, leh rơkâu ivá cho môi tơdroăng mơd^ng ki kal khât. Tiô kơ khôi túa, vêa vong, drêng kăn rơpo\ng hngêi hiăng châ 60 hơnăm tơngi klêng kô châ kuăn cháu tung rơpo\ng hngêi tơku\m po leh rơkâu ivá. Ngăn kố cho tơdroăng cheăng ki ai pơxúa păng ‘nâng, vâ mơhno tối hiâm mơno ki ‘nâi mơnê nhuo#m dêi kuăn cháu troh [ă mâu ngế ki mơjiâng, roăng rak, che\m mơ’rêh.

Ing khôi túa ki leh mơd^ng kố, drêng tro hâi Lâp plâi tơnêi tơbâ mơngế hên hơnăm, Vi [an hnê ngăn bêng Tân Lợi, pơlê kong kơdrâm {uôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak hiăng tơku\m vêh po nếo hâi mơd^ng rơkâu ivá ăm mâu jâ pôa hơnăm hiăng hên a pơlê Ako\ Dhông. Tuá pro mơd^ng mê, kơnôm ai tơdroăng ki nếo [ă tiố tuá tơlá roh nah, tơmeăm hdroăng [ă xối xeăng kô châ tah lôi, bu rak vế to ‘na tơdroăng to\n chêng tơgôu koăng, diâp mâ xâng ko\ng rơkâu ivá [ă ôu drôu xiâm, klêi mê cho tơdroăng xah rơngê ting ting. Pôa Y Blah Êban, krâ pơlê Ako\ Dhông tối:

‘’Ma luâ tiah hdrối nah, vâi krâ hmâ po leh mơd^ng [ă kơpôu ro vâ rơkâu ivá  mơngế krâ tung rơpo\ng hngêi, po leh mơd^ng krê dêi a hngêi tơná, ôh tá ai po kân krip lâp pơlê, lơ tơku\m tâi tâng mơngế hơnăm hiăng krâ dâng 70, 80 hơnăm rơtế tơku\m po môi tiah kố. Mê cho roh apoăng môi tơdroăng cheăng môi tiah kố châ tơku\m po, xua mê, á xuân pói rơhêng vâ tơdroăng cheăng kố kô châ tơku\m po đi đo’’.

(Nền chiêng)

Tiô tuá tơlá, tuá ki po leh mơd^ng rơkâu ivá mê dêi hdroâng mơngế Rơđế hmâ po ton ai 3 hâi, ma luâ ti mê, tiô tuá ki pro a chal nếo nốkố, ga bu pro ai 1 hâi tê, tơku\m po tiô kơ lâp pole pơla vâ kơdroh iâ tơdroăng ki ‘no liăn ngân, tơmeăm khoăng ăm kăn rơpo\ng hngêi, laga xuân ối rak vế tiô tuá le\m tro dêi mơngế Rơđế. Kố ôh tá xê to kuăn cháu châ mơhno tối dêi hiâm mơno mơnê nhuo#m nôu pâ, jâ pôa, mê xuân ối cho vâ mơhno tơdroăng ki tơru\m pơla nôu pâ [ă kuăn cháu, vâi krâ tung hdroâng hdrê [ă kuăn pơlê, klêi mê, ối vâ tơbâ mơhno tuá tơlá [ă mơnhông ki kơniá git dêi rơpo\ng hngêi ki xua vâi kơdrâi pro pơkuâ tung rơpo\ng hngêi.

H’Xíu Hmok chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng