Nếo achê kố, Vi ƀan hnê ngăn tơring Kon Plông (Kon Tum) tơkŭm po leh mơhno mâ: Pơlê mơhno túa lĕm tro – ôm hyô pơlê pơla Vi Rơ Ngheo, ƀă hên tơdroăng ki ôm hyô ki xiâm môi tiah: Ôm hyô kong kế, nhâ loăng, lăm hyô ngăn, ối pơtê, ôm hyô mơhno túa lĕm tro a kố. Tiah lâi Vi Rơ Ngheo chiâng pơlê ôm hyô? Tơdroăng cho pơxiâm sap ing ngế ki khên tơnôu dêi pơlê cho ngoh A Hiền. Lối 10 hơnăm hdrối nah, A Hiền hiăng mơhnhôk mâu rơpŏng tơdah xo lối 1.000 ha kong tâ tá pơlê vâ hdró păn, rak ngăn. Troh nôkố, kuăn pơlê tung pơlê Vi Rơ Ngheo hiăng tí tăng tơkŭm, po rơdâ tơdroăng ki mơdâ hdrê pêt lối 1.000 kơ’lo reăng rí ƀă reăng ki krêa chiâng a loăng; hdró păn, rak ngăn 5 to ngo reăng rí tâ tá pơlê. A Hiền tối, kơnôm ai liăn rak ngăn kong, rơpŏng hiăng kơdĭng vâ roê kơpôu păn hiăng châ 16 pŭm kuăn. Tơdroăng ki bro pơlê Vi Rơ Ngheo chiâng pơlê ôm hyô, môi iâ kơxô̆ liăn rơtế ing kơxô̆ liăn xua ing tơdroăng ki rak ngăn kong.

“Ki hên vâi krâ nhŏng o akố mê kơxô̆ liăn mơhá ing tơdroăng ki rak ngăn kong rêm hơnăm vâi xo môi iâ vâ tơlo kum tung tơdroăng pơxúa tơdjuôm vâ bro troăng prôk lăm chiâk deăng. ‘No liăn bro pơlê, rơnêu troăng prôk ki hiăng tơ’nhiê, mê nếo ‘na klŏng têa krúa xúa vâ ôu kâ hum roh”.

Pôa Nguyễn Văn Bảy, kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm Đăk Tăng tối nhên: Sap ing vâi krâ nhŏng o tơdah xo rak ngăn, rak vế kong, a cheăm mê pơtê hlối tơdroăng ki kếo, ko loăng ôh tá tro luât, lơ hdi xo tơnêi kong pro chiâk deăng.

“A cheăm mê ƀăng tơnêi kong nôkố pơcháu ăm kuăn pơlê gá kân, lối 10 rơpâu ha. Pơcháu ăm thôn Vi Rơ Ngheo prế Đăk Brô cho 110 rơpŏng. Nôkố ƀăng tơnêi kố châ kuăn pơlê pơkuâ ngăn tro khât. Vâi krâ nhŏng o xuân xúa tro kơxô̆ liăn ing ‘no mơhá ăm tơdroăng ki rak ngăn kong vâ mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi”.

A tơring Tu Mrông, kong pơlê Kon Tum, hên rơpŏng hiăng kro kơnôm ing tơdah xo rak ngăn kong vâ pêt sâm Ngọc Linh. Tu Mrông ai hyôh kong prâi tơnêi tơníu lĕm tơtro vâ pêt mâu loăng pơkeăng, malối cho sâm Ngọc Linh. Ngoh Nguyễn Xuân Tuấn cho ngế ki djâ troăng ahdrối ‘na tơdroăng ki pêt sâm Ngọc Linh a Tu Mrông. Rơpŏng ngoh roê 10 ha tơnêi chiâk ƀă mung tơ’nôm 100 ha kong vâ pêt sâm Ngọc Linh. Klêi kơ’nâi vâ chê 11 hơnăm pơkuâ gak ngăn kong, hriăn ngăn dêi mâu sâm, troh nôkố kơdrum sâm Ngọc Linh dêi ngoh hiăng ai yă kơnâ kân.

“Tâng ai liăn iâ mê á po rơdâ gá iâ. To hrĭng rơtuh liăn xuân chiâng vâ pêt, to lâi chât rơtuh xuân chiâng vâ pêt. Mâu hơnăm a chê kố mê tơkŭm po rơdâ hdrê, xuân tê ăm kơchơ mơdró, laga iâ. Bu tơkŭm ăm mâu ngế ki veăng tơrŭm tung cheăm ƀă mâu hô̆i viên xo. Hơnăm hdrối kố nah pêt dâng 3 rơpâu xiâm”.

Ôh ti xê xúa tơnêi ki pêt loăng vâ bro kro ăm rơpŏng, ngoh Tuấn ối mơjiâng khu pêi cheăng tơrŭm ƀă 30 ngế cho hdroâng kuăn ngo Rơteăng a cheăm tơdah xo rak ngăn ƀă mơnhông pêt sâm. Rơpŏng ki lâi xuân hiăng chía niân. Pôa A Bráp cho ngế pêi cheăng tung khu pêi cheăng tơrŭm, ƀă ối ai kơdrum sâm Ngọc Linh krê dêi tơná.

“On veăng ngoh Tuấn hiăng xoăng hdrê sâm Ngọc Linh ăm á pêt a tơnêi ki pêt kong. Kơdrum sâm á hlo xông kân lĕm. Nôkố dâng 1.100 xiâm, kơnâ lối 7, 8 hrĭng rơtuh liăn”.

Pôa Võ Trung Mạnh, kăn hnê ngăn Vi ƀan tơring Tu Mrông ăm ‘nâi, tâi tâng 11 to cheăm dêi tơring pơrá pêt sâm Ngọc Linh, ƀă ƀăng tơnêi pêt 1.700 ha, tung mê 7 to cheăm hiăng châ hbru ăm hlá mơ-éa mơnhên hnê mơhno tơnêi pêt.

“Dâng chât hơnăm vêh ngi kố, kuăn pơlê hlê plĕng pêt sâm Ngọc Linh. Ing tơdroăng ki mơnhông pêt sâm Ngọc Linh kuăn pơlê hiăng xut tah hrâ mơnguâ kơtiê xơpá. Tung 3 hơnăm hdrối hiăng ai lối rơpâu rơpŏng hluăn ing kơtiê kơnôm ing pêt sâm Ngọc Linh, tung mê ai lối hrĭng rơpŏng chiâng kro mơdrŏng, ai mâu rơpŏng ki ‘nâ châ xo liăn hên, châ lối chât rơtal”.

Kon Tum nôkố ai lối 3.300 rơpŏng, 168 tíu kuăn pơlê rêh ối tơdah xo rak ngăn 375 rơpâu ha kong. Cho kong pơlê ki djâ troăng ahdrối a kơpong Tây Nguyên tung tơdroăng ki pêi pro tơƀrê pơkâ dêi Chin phuh ‘na pơcháu tơnêi, pơcháu kong ăm mâu khu tơrŭm, kuăn pơlê, mâu ngế krê rak ngăn. Kơnôm mê, hên rơpŏng hdroâng kuăn ngo rêh ối a chê kong ai tơ’nôm tơdroăng cheăng pêi, pêi lo liăn tơniăn, mơdêk mâu tơdroăng rêh ối. Tơdrêng amê, kong xuân châ rak ngăn krâu tâ, ki xâp rơngiâp rế hía rế hên. Sap ing tơƀrê ki ai khât kố, Vi ƀan hnê ngăn kong pơlê Kon Tum hiăng pơkâ thế tâi tâng tíu ki pơkuâ ngăn kong, athế pcơháu ăm mâu kuăn pơlê, ăm mâu rơpŏng ki rêh ối a chê kong rak ngăn lối 50% ƀăng tơnêi pêt kong dêi tíu pêi cheăng mê.