Pơreăng nŭm nheăn ai 2 type cho nŭm nheăn type 1 ƀă pơreăng nŭm nheăn type 2. Ki hên ngế ki tro pơreăng nŭm nheăn cho type 2. Pơreăng nŭm nheăn nôkố cho túa pơreăng ki ôh tá chiâng pơlât prêi trâm hên hĭn, ai kơxô̆ ngế hlâ hên, ối má 3 tung lâp plâi tơnêi, bu klêi kơ’nâi pơreăng ŭm tung châ ƀă châi plâi nuih. Việt Nam ối tung khu mâu kong têa ki ai kơxô̆ ngế tro pơreăng tâk rĕng má môi, malối a mâu rơxông hơnăm ối nếo. Tiô kơxô̆ riân ngăn, a Việt Nam, nôkố ai dâng 3,5 rơtuh ngế tro pơreăng nŭm nheăn, tâk 10 xôh tâng vâ pơchông ƀă 10 hơnăm hdrối nah ƀă tiô kơxô̆ ki kố kô tâk 6,1 rơtuh ngế a hơnăm 2040. Tung 10 hơnăm, kơxô̆ ngế ki pơxiâm tro xuân tâk ing 7,7% troh 14%. A Dak Lak, tiô kơxô̆ riân ngăn dêi Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo kong pơlê, riân troh khế 10/2024, ai vâ chê 30.900 ngế tro pơreăng nŭm nheăn dế châ pơlât a mâu tíu khăm pơlât a kong pơlê. Bu riân krê 9 khế hơnăm 2024, hiăng ai 2.570 ngế tro pơreăng ki nếo. La ki khât, mâu ngế ki tro pơreăng nŭm nheăn ôh ti ‘nâi tro pơreăng a hneăng ki hiăng râ xua xua pơreăng kố ôh tá ăm kơbố ‘nâi, troh drêng mâu tơdroăng ăm ‘nâi nhên tâ mê pơreăng hiăng a hneăng ki râ, thăm nếo chiâng pơhlêh chiâng râ tâ, mơnhâu troh ivá châ chăn. Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thời – Khoa Nội tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ăm ‘nâi:

“Pơreăng nŭm nheăn type 2 gá kô tro a mâu hơnăm, la ki hên tâ cho a mâu ngế ki lối 40 hơnăm. Laga, xua túa rêh ối nôkố ƀă tơdroăng ki ôu kâ, rêh ối ôh tá vâ pơtâp ivá pro pơreăng tro nŭm nheăn type 2 dế rế hía rế trâm hên a mâu ngế hơnăm ối nếo. A Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, mâu ngế ki tro pơreăng nŭm nheăn hmâ mot pơlât a hngêi pơkeăng tung rôh ki hiăng râ ƀă mâu tơdroăng ki pơhlêh rơ-iêo troh ivá châ chăn. Hmâ mâu ngế ki tro pơreăng ki hiăng pơhlêh chiâng râ cho mâu ngế ki iâ lăm khăm ivá tiô pơkâ ƀă drêng ‘nâi tro pơreăng mê hiăng a hneăng ki râ”.

Pơreăng nŭm nheăn tâng ôh tá teăm châ pơlât kô pro ai hên tơdroăng ki pơhlêh a hên tíu tung châ chăn, tơdjâk rơ-iêo troh ivá châ chăn.

Kơtăn kố ai 3 hơnăm, pôa L.V.P (66 hơnăm) a tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak tâ dêi châ môi tiah tro mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh ngoâ mê châ rơpŏng djâ pơlât a hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Akố, drêng séa ngăn tŭm mâu tơdroăng châ pơkâ thế vâ ‘nâi, rơpŏng châ ƀok thái pơkeăng tối tro pơreăng nŭm nheăn, hiăng pơhlêh chiâng châi plâi nuih, pro mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ. Ing mê troh nôkố pôa đi đo athế pơlât nŭm nheăn hiăng pơhlêh pro rơ-iêo troh ivá rế hía rế ôh tá dâi. Ngoh Lê Văn Trường, kuăn kơnốu pôa L.V.P, tối:

“Kơtăn kố ai 3 hơnăm, pâ á ivá gá mo sêi kâi pêi tâi mâu tơdroăng cheăng. Laga, tung môi xôh pâ á kơtong xua mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ, mot pơlât khăm ngăn mê ƀok thái pơkeăng tối pâ á tro pơreăng nŭm nheăn. Klêi kơ’nâi hiăng prêi ƀă lo ing hngêi pơkeăng vêh ối a hngêi, rêm hâi pâ á ôu pơkeăng Insulin tiô ƀok thái pơkeăng pơchân. Laga, klêi mê, pâ á chiâng kơdroh xik ngeăm tung mơheăm rơpŏng hngêi djâ mot pơlât a hngêi pơkeăng ƀă kố cho rôh má 3 pâ á mot pơlât a hngêi pơkeăng xua kơdroh xik tung mơheăm, pâ á rế hía rế ôh pá hro xếo. Á hlo pơreăng nŭm nheăn gá kô ai tơ’nôm ƀă mâu pơreăng ki ê, môi tiah pâ á rêm rôh mot pơlât a hngêi pơkeăng mê ‘nâi tơ’nôm môi túa pơreăng ki nếo. Troh nôkố pâ á dế pơlât ngoâ xua mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ, nŭm nheăn, ƀă châi gơgốu''.

Pơreăng nŭm nheăn cho túa pơreăng ki ôh tá chiâng pơlât prêi, hlối môi tiah ƀă tơdroăng ki ôh tá ai pơkeăng pơlât prêi khât, ngế ki tro pơreăng athế ôu pơkeăng troh tá ah ƀă athế ôu kâ tĭng, pêi cheăng vâ mơdât dêi xik tung troăng mơheăm. Tung pơla pơlât ngế ki tro pơreăng nŭm nheăn, ôu pơkeăng tro tiô tơdroăng ƀok thái pơkeăng thế cho môi tung mâu troăng hơlâ ki kal, vâ rak tơniăn xik tung mơheăm. Ngế ki tro pơreăng nŭm nheăn pôi tá chiâng pơhlêh xêh kơlo pơkeăng ôu lơ pôi tá chiâng pơtê ôu pơkeăng drêng ƀok thái pơkeăng tá hâi pơtê. Tơdroăng ki ôu pơkeăng hmâng vâ gá kô chiâng tơdjâk troh tơdroăng ki to lơ kơdroh xik tung mơheăm luâ kơlo ăm ngế ki tro pơreăng lơ pro ‘mêi troh kliâm, gơgốu, thăm nếo kô châi gơgốu râ xua ôu pơkeăng ôh tá ‘nâi xiâm kối tơdjâk ‘mêi troh ivá ngế ki tro pơreăng. Hlê nhên mâu tơdroăng ki tối a kơpêng drêng nôu tro pơreăng nŭm nheăn, rơpŏng nâ H’Toen Niê ối a bêng Tân Lập, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak xoăng dêi rơpó pâk pơkeăng ăm nôu tro chôu ƀă tro kơlo, tơdrêng amê hlối pêi pro mâu đơn pơkeăng tiô pơkâ thế dêi ƀok thái pơkeăng, ôh tá hmôu pơ roê xêh pơkeăng chal krâ ki ôh tá ‘nâi xiâm kối vâ pơlât. Nâ H’Toen Niê tối:

“Nôu á cho H’Brét Niê, hơnăm kố 68 hơnăm, kơtăn kố 5 hơnăm, tung môi rôh tro châi plâi nuih mot pơlât tung hngêi pơkeăng, klêi khăm ăm hlo nôu á tro pơreăng nŭm nheăn. Pơreăng nŭm nheăn pro nôu á ôh tá xáu hlo mâ, mâ ngăn ôh tá hlo hleăng. To lâi khế kố, nôu á tro tơ’nôm châi gơ gốu ƀă xôu. Klêi kơ’nâi tro châi gơ gốu, tơdroăng châi tamo nôu á gá rế râ tâ ƀă nôu á hiăng ôh pá hro xếo. Nôu á ing rôh ki tro pơreăng nŭm nheăn bu ôu roê pơkeăng tiô đơn pơkeăng ƀok thái pơkeăng ăm ôh ti roê ôu pơkeăng chal krâ ƀă hmâ rêm khế nôu á kô lăm khăm môi xôh vâ rak vế tơniăn ivá”.

Ngế ki tro pơreăng nŭm nheăn cho túa pơreăng rô̆i loăn chuyê̆n hoă drêng hormone insulin tro kơdroh tơdjâk troh tâi tâng tung châ chăn, ăm ‘nâi ƀă kơlo xik tung mơheăm đi đo to. Ƀă ngế ki tro pơreăng type 1, drêng tro pơreăng, ngế ki mê kô tâ hlo mâu tơdroăng cho kơdroh hên hormone insulin mê ngế ki mê hmâ lăm nŭm hên xôh, nŭm a kong măng ƀă ôu hên têa. Ƀă ngế ki tro pơreăng type 2, mâu tơdroăng ăm ‘nâi gá bu choâ ‘lâng tung khế hơnăm, drêng ‘nâ ngế ki tro pơreăng bu ‘nâi tơná tro drêng lăm khăm ivá xua môi tơdroăng châi ki ê ƀă tiah hmâ pơreăng bu châ ‘nâi drêng hiăng pơhlêh râ dêi pơreăng nŭm nheăn. Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thời – Khoa Nội tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, ăm ‘nâi tơ’nôm:

“Hiăng râ dêi pơreăng nŭm nheăn type 2 mê cho pơhlêh kâ̆p tĭnh ƀă măn tĭnh. Pơhlêh kâ̆p tĭnh mê ngế ki tro pơreăng mot pơlât tung hngêi pơkeăng tung rôh ki ôh tá ‘nâi klâi xếo xua tơdjâk mot tung châ lơ toan ceton xua pơreăng nŭm nheăn. Ƀă mâu tơdroăng ki pơhlêh măn tĭnh rơ-iêo má môi cho a plâi nôih, ngế ki tro pơreăng kô tro nhồi máu kơ tim, mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ, pakĭng mê ối tơdjâk troh mâu tíu ki ê tung châ môi tiah ôh tá xáu hlo mâ, ‘mêi troh gơgốu măn tĭnh lơ ngế ki tro pơreăng kô tro mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn ‘na troăng kơxái hveăn ngoại ƀiên pro chiâng khăng kơbrê̆n châi, chiâng ‘mêi pơreăng nŭm nheăn. A hngêi pơkeăng hiăng ai mâu ngế ki tro pơreăng athế poê chi xua pơhlêh râ dêi pơreăng nŭm nheăn”.

Pơreăng nŭm nheăn cho túa pơreăng ki rơ-iêo, pro chiâng hên tơdroăng pơhlêh râ, xua mê, kuăn pơlê pôi tá tơngôu mê kal athế pêi pro mâu troăng hơlâ hbrâ mơdât. Vâ rĕng châ ‘nâi pơreăng nŭm nheăn, mâu ngế ki a kơ’nâi kố kal khăm ivá rêm khế pơkâ, mê cho: Ngế ki tung rơpŏng hngêi ai ngế tro pơreăng nŭm nheăn; ngế ki piê; ngế ki tro kơtêi kơtâu têi; ngế ki rô̆i loăn rơmâ mơheăm; ngế ki lối 45 hơnăm; malối cho mâu ngế ki tro rô̆i loăn xik mơheăm mê athế lăm khăm dêi xik tung mơheăm đi đo ƀă tiô rêm khế cho 3 - 6 khế môi xôh vâ rak vế tơniăn ăm tơná.

Nŭm nheăn cho tơdroăng châi tiô rơnó pro ai hên tơdroăng ki rơ-iô  tơdjâk ‘mêi troh ivá, tơdroăng rêh ối dêi ngế ki châi nŭm nheăn. Tơdroăng châi kố rế hlo hên a mâu hơnăm ối nếo kơxô̆ mơngế ki tro pơtối tâk. Vâ kum kuăn pơlê hlê nhên tâ ‘na pơreăng nŭm nheăn, Khu chêh hlá tơbeăng tơdroăng mê hiăng tơpui tơno ƀă ƀă ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thời - Khoa Nội tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. 

-Ƀok thái pơkeăng tối ăm ‘nâi pê̆  tâng hiăng tro nŭm nheăn type 2 gá ti lâi? Ki xiâm ƀă mâu tơdroăng mơhno ăm ‘nâi drêng hiăng tro châi nŭm nheăn?

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thời: ‘’Châi nŭm nheăn Type 2  cho tơdroăng châi ki hmâ trâm, malối tơdroăng ki ai xik tung mơheăm tâk hên hmâng vâ, tơdroăng châi mê pơxiâm ai drêng tung châ ai hên têa ngeăm luâ tơdroăng, ƀă tơdroăng châi mê pơxiâm ai drêng tế bào dêi tung châ ôh tá chiâng xúa tơƀrê insulin, ki vâi hmâ tối trếo lĕm tung châ ôh tá kâi vâ mơdât insulin. Ki xiâm tối châi nŭm nheăn Type 2 gá pá, rơ-iô, mê cho tơdroăng ki tâ tú ing hdrông hdrê ƀă tơdjâk troh tơdroăng rêh ối  dêi ngế ki mê xua piê, châ lối piê luâ râ, lơ ôu hât, rêm hâi ôh tá vâ pơtâp ivá. Xiâm ăm ‘nâi châi nŭm nheăn Type 2  gá ôh tá ăm pin châ ‘nâi a ngâ, mâu ngế ki châi nŭm nheăn hmâ ăm hlo a ngâ lăm nŭm hên hdroh, châ  rế kơdroh piê, chu hrế, kâ hên, tung châ rơlâi rơlo, mâ ngăn ôh tá hleăng, hmôu pơ rơlâi rơlo, kơbrĕn chêng kŏng, tíu ki lâi tro hbáu rong hrá pêi lĕm...

-Kuăn pơlê kal thế pro klâi vâ ‘nâi ƀă rĕng teăm pơlât pơreăng nŭm nheăn type 2, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thời: Kuăn pơlê thế lăm khăm ivá tiô rơnó a mâu hngêi pơkeăng ki vâi ô eăng. Ƀă mâu ngế ki châ piê, lối piê, mâu ngế tung mơheăm ai rơmâ, kơtêi kơtâu têi, mâu ngế ki mê kô tơ’lêi tro châi nŭm nheăn drêng pơxiâm mơ-ếa ƀă mâu ngế ki tung rơpŏng hngêi ai ngế hiăng tro châi nŭm nheăn thế lăm khăm ngăn mơheăm tiô rơnó tơdrốu khế môi hdroh.

-Drêng tro nŭm nheăn type 2, ngế ki mê thế tơtrŏng tơdroăng klâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thời: Tơdroăng ki kal má môi cho thế pơhlêh tơdroăng rêh ối hiâm tuăn lĕm ro tâ. Má péa, cho ngế ki châi tamo kal thế pêi pro tro tiô thái pơkeăng pơkâ pơlât, ôh tá chiâng hmôu pơ pơhlêh tơdroăng ôu pơkeăng lơ kơdrâ lôi ôu pơkeăng, tơdroăng mê kô pro ‘mêi ó kơ’nâi ah ƀă ngế ki tro nŭm nheăng ƀă kuăn pơlê, ƀă mơngế tung rơpŏng hngêi thế ‘nâi tơdroăng ki xik kơdroh tung mơheăm vâ pêi pro tơdroăng pơlât teăm tơdrêng, mâu ngế ki tiah mê drêng hiăng ôu tâi pơkeăng thế lăm khăm nếo vâ ƀok thái pơhlêh tơdroăng ôu pơkeăng ƀă thế  pơtối lăm khăm tro hâi hiăng pơkâ, khăm đi đo vâ ngăn mơheăm ƀă rĕng châ ‘nâi mâu tơdroăng ki tơviah dêi nŭm nheăn. A Khoa Nội tổng hợp hiăng trâm hên ngế xúa pơkeăng insulin ôu pơlât a hngêi la klêi mê hên ngế ôu pơlât mâu pơkeăng nhâ loăng tiô chal krâ nah ƀă ôu hât, troh drêng mot pơlât  a hngêi pơkeăng tơdroăng châi hiăng râ ó, ai ngế ki ‘nâ pá kâi hiâm xúa tâk ki vâ djâ têa lơ toan ceton nŭm nheăn. Ƀă mơngế nŭm nheăn, thế pơlât tro tiô ƀok thái pơkeăng hnê.  

-Ƀok thái pơkeăng ai hnê tối klâi ăm kuăn pơlê vâ hbrâ mơdât nŭm nheăn type 2?

Ƀok thái pơkeăng Nguyễn Thị Thời: Kuăn pơlê kal thế pơhlêh tơdroăng rêh ối, thế kơdroh piê tâng ngế ki lâi piê, lơ lối kơ piê. Má 2 nếo thế kơhnâ pơtâp ivá ki iâ 30 phut tung môi hâi ƀă 5 hâi tung môi măng tĭng. Pôi tá  kâ mâu kế ki ngeăm môi tiah xik bông, têa ngeăm, trà sữa vâ tối têa chế râm têa tôu ƀă hên kế ngeăm ki ê ƀă mâu trếo piê, rơmâ chu ro, kơdroh ôu drôu biêr, ôi tá ôu hât, rêm rôh kâ hmê thế kâ mâu kơchâi hơpê,  kơchâi hlá drêh, kâ mâu plâi, pôm, mâu kloăng, hơ’nêh mâm ki ôh tá ai rơmâ vâ ăm lĕm plâi nôih ƀă pro lĕm mâu tơdroăng ki pro ‘mêi tung châ.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!