Mơ’nui kơxê, jâ Y Bia, hdroâng kuăn ngo Rơteăng, Kăn pơkuâ hnê ngăn chi ƀô̆ pơlê Mới, cheăm Mường Hoong, tơring Đăk Glei, kong pơlê Kon Tum troh a kuât dêi pơlê, rế xah hêi pơtê klêi môi hâi pêi cheăng, rế kơhnâ tơmâng mâu tơdroăng tơpui mơ’no tung rơ’jíu ing loa rơ’jíu krâ a kuât. Jâ tối ăm ‘nâi, mâu tơdroăng tơpui mơ’no tung rơ’jíu cho ai pơxúa, gum kuăn pơlê ‘nâi tơdroăng nếo ing pêt mơjiâng tơmeăm, pêi kâ troh tơdroăng nếo pơtâng ‘na luât, troăng hơlâ.

“Sap ing Tơnêi têa krâ loa rơ’jíu a pơlê Mới mê á hlo châ tơƀrê, hnê mơhno kuăn pơlê ‘nâi troăng pêi kâ, ‘nâi rak ngăn kơpôu ro, hnê mơhno kuăn pơlê ai ki hmâ drêng châi tamo troh hngêi pơkeăng cheăm khăm pơlât, xo pơkeăng ôu. Kuăn pơlê hiăng ‘nâi rak ngăn ivá ăm dêi châ tơná, chôa ‘lâng tah lôi mâu vêa vong ki ôh tá tro xếo, loi tĭng ki ôh tá tro. Á pói vâ a thôn pơlê nếo dêi mơngế Rơteăng kố rế ai tơdroăng rêh ối tơniăn ƀă mơnhông tâ. Kơnôm ai loa rơ’jíu kuăn pơlê ‘nâi tơdroăng nếo rĕng tâ, kum kuăn pơlê hriâm vâ pêi kâ pêt mơjiâng tơmeăm, mơjiâng pro mâu tơmeăm vâ mơdêk pêi lo liăn, tơdroăng rêh ối mơnhông mơdêk’’.

Ƀă pôa A Năng, hdroâng kuăn ngo Rơteăng ối a pơlê Mới mê châ ‘nâi tơdroăng nếo, hyôh măng dế tŏng kum hên ăm tơdroăng pêt sâm dêi tôh tơrŭm cheăng dêi pơlê. Mơhé pêt sâm Ngọc Linh a ngo xŏn, tung kong laga nôkố hyôh măng hiăng troh lâp lu, pôa A Năng hiăng krâ camera séa ngăn tơdjêp ƀă phôn râng kŏng. ‘Nân a hngêi xuân chiâng vâ séa ngăn kơdrum sâm châ tơƀrê.

‘’Tung kơdrum sâm nôkố pơrá hiăng krâ camera séa ngăn, ai wifi, phôn râng kŏng, kum ngin tơ’lêi hlâu tung tơdroăng séa ngăn tŭm víu tung kơdrum. Kơnôm ai camera, rêm víu tung kơdrum, tung kong pơrá châ ngăn hleăng nhên, thăm nếo rêm xiâm loăng. Kơnôm ai camera séa ngăn tơdroăng gâk ngăn kơdrum sâm tơniăn’’.

Pôa A Cẩm, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm Mường Hoong, tơring Đăk Glei, kong pơlê Kon Tum tối ăm ‘nâi, mâu hơnăm achê kố, kơmăi pơtâng tơdroăng nếo, hyôh măng tung cheăm hiăng châ mơjiâng rĕng, tơxâng lĕm ăm tơdroăng rêh ối ƀă pêt mơjiâng dêi kuăn pơlê. Cheăm ai 10 thôn laga ai troh 15 tíu krâ loa rơ’jíu xúa kŏng ngê̆ kơxô̆, krâ sim 4G. Rơtế a mê, mâu khu pơkuâ hyôh măng xuân hiăng pêi pro krâ hyôh măng troh rêm thôn, thăm nếo troh mâu kơpong pêt mơjiâng tơmeăm a ngo xŏn vâ kum tung tơdroăng kal vâ dêi kuăn pơlê.

“Xúa  kŏng ngê̆ thông tin, internet troh ƀă mâu thôn, pơlê cho châ tơƀrê ‘nâng, kuăn pơlê phiu ro. Kum kuăn pơlê hên tung tơdroăng châ ‘nâi, châ xúa khoa hok kih thuât, mơnhông cheăng kâ’’.

Pôa A Thao, Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng ủy cheăm Ngọc Linh, tơring Đăk Glei, kong pơlê Kon Tum tối ăm ‘nâi, cheăm ai vâ chê 2.900 rơpŏng kuăn pơlê, 99% mâu rơpŏng cho mơngế Rơteăng. Tơdroăng djâ tơdroăng nếo troh cheăm hiăng kum mơdêk hlê plĕng dêi kuăn pơlê, hên troăng pêt mơjiâng tơmeăm, păn mơnăn, hên ngế ki lĕm, tơdroăng cheăng lĕm hiăng châ kuăn pơlê hriâm tâp, pêi tiô. Rơtế ƀă mâu tơdroăng tơpui nâl Xuăn, hên tơdroăng xiâm tơpui ƀă nâl Rơteăng hiăng kum kuăn pơlê châ ‘nâi tơdroăng nếo rĕng tâ, nhên tâ.

“Tơdroăng nếo troh ƀă kuăn pơlê cho tro ‘nâng, kuăn pơlê hriâm châ hên troăng pêi ngế lĕm, tơdroăng cheăng lĕm vâ pêi tiô. Ki rơhêng vâ tối cho ing loa rơ’jíu ai tơdjâk kân ƀă kuăn pơlê, hên drêng nhŏng o chu tơpui môi xôh vâi tá hâi loi, laga tâng rơ’jíu tơring, rơ’jíu kong pơlê, rơ’jíu tơnêi têa mơ’no nếo vâi tối kăn ƀô̆ tối tro, ngin pêi tiô’’.

Tơdroăng thăm pơtroh tơdroăng nếo troh kơpong hơngế hơngo, kơpong hdroâng kuăn ngo dêi kong pơlê Kon Tum ƀă hên troăng pêi, tơtrŏng xúa kŏng ngê̆ thông tin, pơhlêh xúa kŏng ngê̆ hiăng djâ mâu tơdroăng châ tơƀrê kal khât. Mâu tơdroăng ki pơxúa hiăng kum kuăn pơlê pơhlêh troăng tơmiât, troăng pêi, rế mơnhông cheăng kâ, rế rak vế ƀă mơnhông mâu ki kơnâ khôi túa lĕm vâi krâ nah, xut tah lôi vêa vong ki ôh tá tro. Tơdrêng amê, kum gâk kring tơniăn pơlê pơla, mơjiâng khu tơrŭm môi tuăn hdroâng kuăn ngo.

Pơtâng tơdroăng nếo ai pro pơxúa ki klâi ăm mơngế Rơteăng?

Vâ tăng ‘nâi plĕng mâu tơdroăng, kum kuăn pơlê mơngế Rơteăng a Kon Tum pơ’lêh tuăn tơmiêt, túa pêi cheăng, xúa khoa hok kih thuât tung pêi chiâk. Tiah mê pro ti lâi vâ mơngế Rơteăng tơ’lêi châ ’nâi mâu tơdroăng?  Ki pơxúa ing tung tăng ‘nâi mâu tơdroăng hiăng pro pơxúa ăm tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê? Jâ Nguyễn Thị Minh Nguyệt, Kăn phŏ pơkuâ Ƀơrô Hlá tơbeăng chêh in, Khu ngăn ‘na tơdroăng pơtâng tối nếo kong pơlê Kon Tum tiâ mâu tơdroăng kơ-êng mê ing mâu tơdroăng kơ-êng a kơ’nâi kố:  

-Ô jâ, kong pơlê Kon Tum nôkố dế ai mâu tơdroăng vâ pêi ki lâi vâ  tơbleăng tối mâu tơdroăng nếo ai troh kơpong hdroâng kuăn ngo?

-Jâ Nguyễn Thị Minh Nguyệt: Tung tơdroăng  pơkâ Tơnêi têa xăm kơtiê krá ton pơla hơnăm 2021-2025 châ tơbleăng pêi tung kong pơlê Kon Tum hiăng tơmâng khât troh mâu tơdroăng tơbleăng xăm kơtiê ‘na tơdroăng ki tối tơdjuôm ƀă mơdêk tơbleăng mâu tơdroăng ki mê troh kơpong kuăn ngo tối krê.

Má môi, kong pơlê hiăng tơmâng khât ‘no liăn mơjiâng pro tơmeăm khoăng, mơnhông ‘na ‘mâi pro kơmăi kơmok, troăng mơ’no hyôh rơ’jíu hlá tơbeăng. Mâu kơ koan chêh hlá tơbeăng kong pơlê dế chôa lâng pơhlêh kơxô̆ vâ ai tiô tơdroăng hnê tối tung rêh ối nếo. Tơdroăng tối tơbleăng a kong pơlê tiô Pơkâ 49/2024/NĐ-CP tơmâng hên tâ cho ‘na kơmăi mơkok mơ’no rơ’jíu dêi cheăm hiăng xúa kŏng ngê̆ thông tin, hyôh phôn. Má péa, kong pơlê hiăng hnê mơhno ăm rêm khu mơdró tíu mơ’no hyôh phôn tơbleăng ‘no liăn mơjiâng pro, ‘mâi rơnêu mâu kơmăi kih thuât hyôh phôn môi tiah kơxái kap; troăng hyôh phôn râng kŏng vâ rak  tơniăn ‘na kơmăi ki hrik mơ’no ăm kơmăi kơmok, troăng ‘no hyôh tơbleăng mâu tơdroăng pêi pro tung hnê tối ai pơxúa tâ.

Má péa, kong pơlê hiăng tơmâng pêi pro hnê mơhno mâu luât pơkâ  tŏng gum ki tơdjâk troh mâu kuăn ngo;  tơbleăng mâu khu ki kơhnâ rơkê, mâu kuăn ngo ki ‘nâi kơdôu mơ-eăm kơhnâ pêi cheăng vâ hluăn kơtiê ƀă pro kro mơdrŏng a tơnêi dêi pơlê xiâm tơná; troăng hnê xúa khoa hok kih thuât tung pêi pro; tơbleăng tơmeăm ki kal ƀă túa lĕm tro ton nah dêi mâu hdroâng kuăn ngo. Xuân tơmâng hơ’lêh nếo mâu tơdroăng ƀă troăng hơlâ hnê tối, tung mê xúa hnê tối ing măng pơlê pơla.

-Ƀă mâu troăng rơhlâ hnê tối mâu tơdroăng ăm  kơpong kuăn ngo tiah mê hiăng hlo tơƀrê tiah lâi, malối tung tơdroăng pơhlêh tuăn tơmiât túa pêi cheăng, vâ kâi tah kơklêa xăm kơtiê, mơnhông tung rêh ối dêi kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo, ô jâ?

-Jâ Nguyễn Thị Minh Nguyệt: A kô tối péa pái tơdroăng ki pơtih vâ ‘nâi, vâ hlo malối tung tơdroăng pơhlêh tuăn tơmiât dêi kuăn pơlê tung mâu hơnăm hdrối nah vâ hlo troăng rơhlâ tơbleăng tối mâu tơdroăng troh kơpong kuăn ngo ki ai tơdjâk troh tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê môi tiah lâi. Má môi, tung kong pơlê Kon Tum hiăng ai mâu tiktoker mơngế kuăn ngo kơxô̆ mơngế ngăn rêm khế châ hrĭng, rơpâu ngế. Vâi tơbleăng ‘na túa lĕm tro dêi kuăn ngo tơná; tơbleăng kơchâi kâ ki kơhiâm; tơbleăng tíu ki lĕm dêi kong pơlê tơná veăng tơbleăng pơlê xiâm tơná ƀă tơ’mot hên tơmối troh ôm hyô. Mâu kuăn ngo ki ‘nâ hiăng livestream tê tơmeăm dêi pơlê tung măng pơlê pơla. Hok tro, sinh viên kuăn ngo hiăng ‘nâi xúa măng internet vâ tăng ‘nâi mâu tơdroăng ki pơxúa ăm tơná tung hriâm tâp.

Tơdroăng ki môi tuăn ƀă luât pơkâ tŏng kum, pơkâ dêi luât kuăn pơlê xuân veăng ‘no hnoăng vâ pro tơniăn kal kí ƀă mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla. Ing mê, tơdroăng hnê tối ‘na  pro tơniăn pơlê pơla ôh tá xê to mâu kăn rêm râ mâu kơvâ cheăng veăng tơmâng mê ối tơbleăng ing mâu ƀâng pơlê pơla ƀă tơdroăng tŏng gum. Tơdroăng mê mâu kơ koan hlá tơbeăng pêi tro, kơjo kum hên kơ mâu ngế ki pá puât tung kong pơlê.

-Tung la ngiâ, kong pơlê Kon Tum ai mâu troăng pơkâ ki lâi, troăng hơlâ ki vâ pêi ăm tơƀrê tung tơleăng mâu tơdroăng hnê tối troh kơpong kuăn ngo? Ƀă kong pơlê ai mâu tơdroăng pâ thế ki klâi, ô jâ?

-Jâ Nguyễn Thị Minh Nguyệt: Tung la ngiâ, kong pơlê kô pơtối tơmâng khât troh mơdêk pơhlêh kơxô̆ tung hlá tơbeăng, tơdroăng hnê tối a pơlê cheăm. Mơhnhôk tăng hên ing mâu Tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa ƀă mâu khu veăng kum tung kong pơlê, xuân môi tiah pơlê pơla vâ pêi pro tro tung ‘no liăn  cheăng ƀă mơdêk mâu khu cheăng ki mê. Mâu tơdroăng tơmâng khât tâ nếo cho xut tah kơpong tung klong ki phôn râng kŏng ôh tá châ hrik hyôh vâ tơdroăng hnê tối châ tơƀrê tâ.  Má péa, tơdroăng hnê tối: tơmâng hnê kuăn pơlê châ ‘nâi mâu tơdroăng ing măng internet tơniăn ƀă ai pơxúa; po ngăn a mâu tíu chêh ki vâi pơ-eăng hên, loi khât môi tiah mâu kơ koan chêh hlá tơbeăng ki xiâm; kơhnâ tơbleăng túa lĕm tro dêi kuăn mơngế, khôi túa vêa vong tơdroăng hmâ pêi pro ki lĕm ton nah dêi kuăn ngo tơná, dêi pơlê tơná.

Mâu tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa; tơdroăng xôh phôn pơtối tơbleăng tung mâu rôh pơtối nếo tung mê tơmâng kơjo kum luât pơkâ ăm mâu kuăn ngo, kơpong hơngế hơngo ‘na tơdroăng xúa hyôh phôn; tơmeăm xúa hyôh phôn; kơmăi kơmok dêi hyôh phôn vâ kum kuăn pơlê rĕng châ ‘nâi mâu tơdroăng, pơxúa, tơƀrê. Tung mê, tơdroăng kơjo kum luât pơkâ ăm mâu ngế pêi hnoăng cheăng hnê tối a râ cheăm xuân kal châ tơmâng khât.

-Hôm mơnê kơ jâ!