Rơnó krí kơphế hơnăm kố cho môi rơnó ki hâk phiu ƀă pôa Hoàng Mạnh Thoan a cheăm Dliê Ya, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak. Kơdrum kân châ 3 ha, pêt 250 xiâm loăng plâi sầu riêng, 800 to trăng tiu, 200 xiâm plâi ƀơr mê xuân ối tíu vâ pêt lối 3 rơpâu xiâm kơphế, rơnó ki lâi xuân châ xo 15 tâ̆n kơphế kloăng tơngi klêng. Ki kơnía dêi kơdrum kố gá krá tơniăn, kơphế hiăng châ 30 hơnăm mê rơnó krí kố xuân ối châ 16 tâ̆n. Pêi chiâk deăng krá tơniăn ôh ti xê pro pơxúa ăm rơpŏng pôa Hoàng Mạnh Thoan châ xo liăn ngân hên, tâi tâng kơnâ lối 3 rơtal liăn mê ối mơhnhôk pôa loi tơngah, hbrâ rơnáu túa pêi ki kân tâ tung hơnăm la ngiâ:

“Pêi chiâk deăng krá tơniăn mê hdrối tâ cho pin athế ai tuăn hiâm loi tơngah. Má péa nếo, cho mâu khu ki kơ-óu kơphế dâi lĕm vâi hiăng kok roê a tíu á. Á ôh tá ai tŭm kơphế vâ tê. Mot tung hơnăm kơ’nâi ah mê á kô mơjiâng tơ’nôm môi farm nếo. Tâng gá tơ’lêi hlâu mê á kô kơ-óu xêh ƀă ăm kơphế châ tê tung kơchơ tê mơdró”.

Tiô tối tơbleăng klêi kơ’nâi pêi pro mâu tơdroăng cheăng kâ rêh ối pơlê hơnăm 2024, pêi chiâk deăng cho tơdroăng ki tơƀrê dêi mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên, ƀă kơlo tâk dâng 5%. Tây Nguyên hơnăm 2024 cho kơpong pêt sầu riêng, mắc ca, kơphế, tiu kân má môi lâp tơnêi têa, kơxô̆ liăn châ xo ing tê tơmeăm ngi kong têa ê châ dâng 7 rơtal dollars. Ôh ti xê to khu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng xiâm châ kơlo tâk rơdêi ‘na kơnía yă, mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki môi tiah ngăn ôh tá tơtro ƀă kơpong tơnêi ki khăng kơtô, môi tiah kloăng hôt, ca cao dêi Tây Nguyên xuân châ tê a kơchơ tê mơdró.

Tung mê, ca cao ai kơlo to yă ki kơnâ má môi, ai rôh châ troh 12 rơpâu dollars, tơ’mô ƀă 300 rơtuh liăn tung môi kg kloăng, tâk 6 xôh kơlo tơdâng dêi mâu hơnăm a chê kố. Pôa Lý Quốc Bảo, hdroâng Nùng, a Thôn 16 cheăm Ea Đar, tơring Ea Kar, kong pơlê Dak Lak tối, rơtế ƀă tơdroăng ki hâk ro châ xo hên tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng, yă tê hlối kơnâ, ngế ki pêt ca cao ối ‘ro xua tê tơ’lêi hlâu. Vâi krâ nhŏng o mơni kô chiâng vâ tê tơdrêng hlối kloăng ki ối drêh, ƀă yă tê 4 kg kloăng ối kơchoh ƀă 1kg kloăng ki hiăng khăng.

“Drêng rôh ki yă tâk troh 35 – 40 rơpâu liăn môi kg mê vâi krâ nhŏng o hiăng phiu ro khât la klêi mê gá hiăng tâk troh 55 rơpâu liăn ƀă nôkố hiăng tâk troh 60 rơpâu liăn mê vâi krâ nhŏng o rế phiu ro tâ nếo. Loăng ca cao ai plâi hiăng hên xôh ƀă tum hên xôh. Hmâ rêm măng tĭng á krí môi xôh pâm xo kloăng ối kơchoh. Tâng hên mê á krếo khu pêi cheăng tơrŭm lăm chơ tâng iâ mê á chơ xêh vâ kâng, klêi mê xo liăn hlối”.

Tiô pô Lê Minh Hoan, Ngế xiâm ngăn Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê, hơnăm 2024, ivá tơ’mot dêi Tây Nguyên hiăng ôh tá pơtê a mâu hdrê loăng pêt tung chiâk deăng, loăng plâi kâ mê po rơdâ troh mâu kơvâ păn mơnăn mơnoâ, drêng ai hên khu ki ‘no liăn chêh inâi tung mâu tơdroăng tơkêa ai yă kơnâ tâk troh lối chât rơtuh dollars, tơrŭm tá păn mơnăn mơnoâ, pêt mâu hdrê loăng ƀă uâ pơliê mâu tơmeăm khoăng.

Pôa Lê Minh Hoan, Ngế xiâm ngăn Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê tối tiah kố, kố cho rôh ki tơ’lêi hlâu khât vâ mâu kong pơlê mơjiâng môi kơvâ cheăng pêi chiâk deăng ki ai hên kơvâ kơnía tơƀrê:

“Á rơhêng vâ mâu kăn pơkuâ a Tây Nguyên ngăn kố cho ivá mơnhông po rơdâ rôh tơ’lêi hlâu ki nếo ăm Tây Nguyên ‘na pêi chiâk deăng. Tơdroăng ki tơ’mot ‘no liăn cheăng ăm Tây Nguyên ‘na pêi chiâk deăng hên hĭn tâ, kơhnâ tâ ƀă hên túa tơmiât tơ’lêi hlâu tâ, po ăm Tây Nguyên tơrŭm pêi chiâk deăng hên tơdroăng kơnâ ôh ti xê pro tơ’lêi hlâu ăm ki kơnía ‘na yă xếo”.

Rơtế ƀă ivá mơ-eăm rơdêi ing pêi chiâk deăng Tây Nguyên xuân dế châ tŏng gum ivá mâu liăn ngân ki kân hên, malối cho ‘na troăng prôk. Klêi lối 1 hơnăm tơdế pro, troăng kân Khánh Hòa - Ƀuôn Ma Thuột kơnâ 22 rơpâu rơtal liăn hiăng châ mơjiâng. Mâu met troăng kân ki apoăng a kong pơlê Dak Lak hiăng châ tôh chhá kơxu, mơhno ăm Tây Nguyên ai troăng kân rơdâ lo a têa kơxĭ hiăng vâ achê. Cho kong pơlê ki tá hâi rơkê plĕng tung tơbleăng mâu tơdroăng tơkêa bro troăng kân, la ƀă mâu ivá mơ-eăm khât, Tơdroăng tơkêa tơkŭm 3, troăng kân Khánh Hòa - Ƀuôn Ma Thuột xua Dak Lak pơkuâ, dế châ pro rĕng má môi. Pôa Phạm Ngọc Nghị, Kăn hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê khên tơnôu, tơdroăng tơkêa kố kô rĕng châ pro klêi.

“Kong pơlê Dak Lak pâ tơhrâ, pơtối khŏm mơ-eăm tâ nếo tung tơdroăng ki séa ngăn, pơkâ pêi, pro tơ’lêi hlâu má môi vâ pro klêi troăng prôk. Mơni tơdroăng tơkêa tơrŭm 3 kô châ pro klêi a hơnăm 2025 ƀă tâi tâng mâu tơdroăng tơkêa ‘no liăn pro troăng kân Khánh Hòa - Ƀuôn Ma Thuột pơla hneăng má 1 kô pêi klêi tro tiô pơkâ mơ’no”.

Pơtối mê cho troăng kân Khánh Hòa-Ƀuôn Ma Thuột, kơpong Tây Nguyên kô ai tơ’nôm hên troăng kân ki ê, môi tiah troăng kân Quảng Ngãi - Kon Tum, tơkâ luâ kơpong ôm hyô Mang Deang. Troăng kân Plei Ku - Quy Nhơn, tơdjêp kong pơlê Gia Lai ƀă kong pơlê Bình Định; Troăng kân Gia Nghĩa - Chơn Thành, tơdjêp kong pơlê Bình Phước ƀă kong pơlê Dak Nông ƀă troăng kân peăng mâ hâi lâ Tây Nguyên, tơdjêp 4 to kong pơlê Kon Tum, Gia Lai, Dak Nông ƀă Dak Lak. Ƀă rĕng má môi tung mâu troăng kân la ngiâ dêi Tây Nguyên, kô cho troăng kân Tân Phú - Liên Khương, tơdjêp kong pơlê Lâm Đồng ƀă Pơlê kong kân Hồ Chí Minh.

Tơdroăng tơkêa kố dế ai mâu tơdroăng tơvâ hiăng châ pôa Trần Hồng Hà, Ngế pro xiâm phŏ hnê ngăn tơnêi têa lăm ngăn ƀă hnê mơhno tŏng gum.

“Á pơkâ thế Khu xiâm rak liăn ngân athế ai tơdroăng ki hriăn plĕng vâ tơbleăng ăm Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh ngăn vâ pơkâ môi tơdroăng pơkâ dêi Chin phuh lơ ‘mâi pơhlêh Tơdroăng pơkâ 78, tung pơla tơbleăng tơdroăng kố rế rĕng rế ‘ló. Xua mâu troăng tŏng gum Tơnêi têa pơhlêh hên, ôh tá môi tuăn ƀă mơni kô ôh tá mơhúa hên tung ‘no liăn cheăng, tá mâu khu ki ‘no liăn cheăng xuân môi tiah mâu hngêi rak liăn ki veăng rơtế mê kal ai hlá mơ-éa tí tăng ‘nâi plĕng ăm Ngế pro xiâm hnê ngăn Chin phuh vâ ai tơdroăng hnê mơhno vâ pin pêi cheăng kố môi tuăn, vâ rak vế châ mâu tơdroăng tơhrâ sap ing peăng Tơnêi têa”.

Mơ-eăm ƀă ivá rơdêi dêi pêi chiâk deăng ƀă po rơdâ troăng mơnhông kơnôm ing mâu tơdroăng tơƀrê ‘na troăng prôk, Tây Nguyên dế pơxiâm mot tung môi chal ki nếo ai hên tơdroăng mơnhông tơngah. Ƀă tơdroăng tơrŭm tơdâng tơ’mô pơla khu kăn pơkuâ, khu ki ‘no liăn cheăng ƀă kuăn pơlê, kơpong tơnêi ki ai hên tơ’lêi hlâu kố tơhrâ kô rĕng chiâng tíu xiâm pêi chiâk deăng hên kơvâ kơnía, mê kô mơdêk tá mâu tơdroăng ki kơnía git ‘na khôi túa lĕm tro, kong kế, veăng gum ăm tơdroăng mơnhông tơdjuôm dêi lâp tơnêi têa ‘na cheăng kâ rêh ối pơlê pơla, rak vế tơdroăng cheăng lêng, gâk kring.