Cheăm Nhân Cơ (tơring Dak Rlâp) nah cho môi cheăm kơtiê, pêi to chiâk deăng hiăng mơ-eăm pêi pro rơdêi tơdroăng ki má môi cho mơnhông hâk tơngăm dêi kong pơlê Dak Nông. Nhân Cơ nôkố ai kơmăi kơmok, tê mơdró, tơdroăng mơdró mơnhông má môi dêi Dak Nông xuân môi tiah a mâu kong pơlê ki ê a Tây Nguyên. Tíu xiâm cheăm, mâu hngêi tê mơdró kân lĕm rơdâ po achê dêi pó, mâu hngêi arak liăn pro a cheăm po tơdroăng ăm mung liăn. Mâu tơdroăng tê mơdró, mâu tơdroăng trâm mâ dêi pó pêi cheăng kơdrâm kơdrĕng. Tơdroăng pơ’lêh kố pơxiâm sap ing 10 hơnăm hdrối drêng Tơnêi têa pêi tơdroăng chiâ xo bauxite, djâ pêi cheăng Hngêi kơmăi Alumin a kố hiăng pro xiâm kối mơhnhôk ăm cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla tá cheăm Nhân Cơ ƀă mâu kơpong achê mơnhông.

Ngoh Điểu Phương, hdroâng kuăn ngo M’Nông, ƀon Bu Dấp, cheăm Nhân Cơ tối ăm ‘nâi, sap ing mot pro kŏng nhân hngêi kơmăi Alumin Nhân Cơ, tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng ngoh hiăng pơhlêh tâi tâng. Ƀă pêi lo liăn lối 10 rơtuh liăn/khế, on veăng ngoh hiăng mơjiâng châ hngêi kân lĕm rơdâ, mâu kuăn châ hriâm tŭm:

“Hdrối nah drêng hngêi kơmăi tá hâi châ mơjiâng, kuăn pơlê tung pơlê ki hên pêi chiâk deăng. Kơ’nâi mê hngêi kơmăi mơjiâng, á mơhúa châ rah xo pêi cheăng, nôkố pêi lo liăn tâng pơchông ƀă hdrối nah hiăng tơniăn tâ’’.

Kong pơlê Dak Nông ai kơxô̆ bauxite châ dâng 70% lâp tơnêi têa ƀă châ mơnhên cho tíu ai bauxite kân má môi Đông Nam Á. Ƀă tơmeăm hên, Dak Nông mơnhên tơkŭm mơnhông pêi cheăng xúa kơmăi kơmok ki xiâm cho chiâ xo Alumin – nhôm vâ mơjiâng ivá mơnhông cheăng kâ – rêh ối pơlê pơla. Rêm hơnăm, kơvâ kơmăi kơmok chiâ xo bauxite, pro alumin dế veăng kum kơxô̆ liăn ăm kong pơlê dâng 400 rơtal liăn, châ dâng 40% ki kơnâ mơjiâng tơmeăm kơmăi kơmok ƀă lối 12% tâi tâng xo hnoăng liăn dêi kong pơlê.

Kong pơlê Dak Nông dế tơmiât troh chiâng tíu xiâm kơmăi kơmok bôauxite – nhôm ƀă kơ’nâi nhôm dêi tơnêi têa. Ing mê, kơvâ kơmăi kơmok kố kô cho kế ki râng tơdroăng cheăng kâ kong pơlê. Pôa Nguyễn Bá Út, Kăn pơkuâ Khu pơkuâ Kơmăi kơmok tê mơdró kong pơlê Dak Nông tối ăm ‘nâi:

“Kơvâ kơmăi kơmok bauxit – pro almumin, pro nhôm tung la ngiâ kong pơlê Dak Nông kô ai mơnhông. Tiô hiâm mơno nôkố pơkâ pro tơmeăm khoăng tung kơdâm tơnêi dêi tơnêi têa, pơkâ pêi bauxite hiăng châ kĭ. Mơhé kong pơlê Dak Nông ối ai mâu tơdroăng tơvâ tơvân, mâu tơdroăng pói vâ ƀă tơdroăng khŏm mơ-eăm dêi khu cheăng kal kí, rơtế ƀă tơdroăng tah lôi pá puât dêi mâu khu xiâm, kơvâ cheăng, ƀă tơdroăng tơmâng tŏng kum dêi mâu khu mơ’no liăn cheăng kân, grup pơkuâ kân mot a kố mê tung la ngiâ kơvâ kố kô mơnhông’’.

Rơtế ƀă kơmăi kơmok, mâu kơvâ pêi chiâk deăng, tê mơdró, pêi tơdroăng mơdró, ôm hyô pơrá hiăng châ kong pơlê Dak Nông tơtrŏng mơnhông ƀă hiăng châ mâu tơdroăng châ tơƀrê. 20 hơnăm hiăng hluâ, kơlo tơtêk cheăng kâ (GRDP) kong pơlê Dak Nông rak tơniăn ƀă krá tơniăn. Pơkâ pêi tơdroăng cheăng kâ rế hía rế po rơdâ, djâ Dak Nông hluăn ing tơdroăng kong pơlê kơtiê, hrá mơnhông. Tâi tâng ki kơnâ tơmeăm khoăng tung kong pơlê troh mơ’nui hơnăm 2023 châ 45.000 rơtal liăn, châ 24 xôh tâng pơchông ƀă hơnăm 2004.

Vâ mơhnhôk mâu khu râ pêi cheăng ăm mơnhông, kong pơlê Dak Nông hiăng mơ-eăm pơhlêh tung pơkuâ liăn ngân, pơhlêh tíu mơ’no liăn cheăng, tê mơdró. Klêi kơ’nâi môi pơla rak ki ối pá kơdâm vâi tung ki rah ối kơpêng xôp PCI lâp tơnêi têa, kong pơlê Dak Nông hiăng ai tơdroăng ki tâk râ ối hâk tơngăm ‘nâng, to ối má 38/63 kong pơlê lâp tơnêi têa (hơnăm 2022).

Tơdroăng ki pơhlêh mê hiăng tơdjâk hên troh mơnhông khu tê mơdró ƀă tơdroăng châ tơƀrê mơhnhôk mơ’no liăn cheăng tung kong pơlê. Nôkố, Dak Nông ai lối 3.700 khu tê mơdró ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn kĭ lối 35.000 rơtal liăn tâng pơchông ƀă 93 khu tê mơdró hơnăm 2004.

Pôa Hồ Văn Mười, Kăn hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Dak Nông tối, vâ tơkâ hluâ tơdroăng pá puât nah cho môi tung mâu kong pơlê kơtiê má môi lâp tơnêi, xông ing kơdró ki ‘nâng ’nâi, Khu kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng, Hô̆i đong kuăn pơlê ƀă Vi ƀan kong pơlê hiăng tơbleăng mâu pơkâ, mâu tơdroăng pêi tơtro ƀă mơnhên troăng prôk la ngiâ tơnêi têa, tơtro ƀă tơdroăng nôkố kong pơlê.

Tơdrêng mê, tơkŭm pơkuâ, hnê mơhno, pêi pro nhên, djâ pơkâ dêi Đảng tung tơdroăng rêh ối. Dak Nông hiăng mơnhông ivá tung kong pơlê ăm tơdroăng mơnhông:

“Mâu khu râ pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng, khu râ kăn pơkuâ kong pơlê Dak Nông đi đo mơnhông tiô khôi vâi krâ nah môi tuăn, hiêm mơno tơkâ hluâ pá puât, pơhlêh nếo troăng tơmiât pêi rơkê, khên tơmiêt, khên pêi, khên pôu râng hnoăng xua pơxúa tơdjuôm, ki má lối cho ngế ối a ko khu râ kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng, khu râ kăn pơkuâ mâu râ. Ƀă ngin đi đo tơtrŏng mơnhông tuăn mơ-eăm, tơdroăng vâ tơtêk, mơnhông ivá rơdêi rŭm môi tuăn dêi kăn ƀô̆, đảng viên ƀă kuăn pơlê mâu hdroâng mơngế. Vâ djâ Dak Nông mơnhông krá tơniăn, chiâng kong pơlê rơdêi, kuăn pơlê kro mơdrŏng, kong kế lĕm, pơlê pơla pâ dêi pó’’.

Klêi 20 hơnăm mơjiâng, kong pơlê Dak Nông hiăng ai mâu troăng mơnhông hôm păng ‘nâng. Mâu tơmeăm ki ai hlâu, tơmeăm ki rơdêi dế chôa ‘lâng châ kong pơlê chiâ xo, mơnhông châ tơƀrê ăm mơnhông cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla. Pơkâ pêi plah kong pơlê rơdêi, kuăn pơlê kro mơdrŏng, kong kế lĕm, rêh ối pơlê pơla pâ dêi pó ƀă Dak Nông kô ôh tá hơngế xếo.