A kong pơlê Dak Lak, ai hên tơdroăng pro “hơ’lêh tuăn tơmiât, túa pêi cheăng” xua khu pơkuâ ngăn vâi kơdrâi pơkâ pêi pro mê hiăng vêh pro ai pơxuá kân khât. Nâ H’Búi Ayun, ối a ƀuôn Drai Sĭ, cheăm Ea Tar, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, hdrối nah, tơdroăng pêi cheăng kâ dêi rơpŏng hngêi bu tơkôm to a 1 ha loăng kơphế. Ôh tá bê liăn ngân, xua mê, mâu kơvâ ki mơ’no liăn vâ pêi cheăng kâ pơrá lăm mung ing hngêi mơdró krê pá kong, troh a rơnó krí xo dêi tơmeăm ah mơdrếo tâi liăn ki chĕn mơ’no rôe hdrê, phon, pơkeăng, xua mê, liăn ki châ tơkâ ôh tá ai to lâi xếo. Hơnăm 2019, nâ H’Búi Ayun pơtuah châ 70 rơtuh liăn ing hngêi rak liăn kum mâu ngế ki xahpá dêi tơring.

Ai liăn, on veăng nâ H’Búi Ayun tơno tơnêng dêi pó pêi cheăng kâ pêt hên hdrê loăng, păn hên hdrê mơnăn vâ tơngah kô pêi lo liăn ngân. Nâ H’Búi Ayun ai tối tiah kố:

 “Kơnôm châ mot tơrŭm tơpui tơno tung Khu pơkuâ ngăn vâi kơdrâi, châ mâu vâi nâ o hnê tối, djâ troăng mê á hriâm ƀối, pêi pro tuâ. Kơnôm tiah mê, á hiăng châ hriâm ƀă ‘nâi nhên túa ki păn mơnăn, pêi pêt, hơ’lêh hdrê pêt, mơnăn păn. Á pêt nhâ ƀă alâi a chiâk, ing mê ai tơmeăm vâ chĕm dêi ro, pu pái, kơnôm ti mê, tơdroăng cheăng kâ hiăng châ tơƀrê tâ, tâng vâ pơchông ƀă tơdroăng ki pêt to kơphế tiah hdrối nah, nôkố tơdroăng cheăng kâ hiăng chía hơ’lêh hên tâ’’.

Kơhnâ tung mơhnhôk vâi nâ o hơ’lêh tuăn tơmiât, túa pêi cheăng, vâ chôa ‘lâng châ hluăn ing kơtiê xahpá, mơnhông krá tơniăn, Khu pơkuâ ngăn vâi kơdrâi cheăm Ea Mang, tơring Čư̆ Mgar hiăng rơtế prôk, hnê mơhno ăm vâi nâ o châ xúa ki rơkê plĕng dêi khoa hok kih thuât-kŏng ngê̆ mot tung pêi cheăng kâ, hơ’lêh hdrê pêt, mơnăn păn ăm i tơtro. Mơjiâng mâu khu ki ăm mung liăn vâ vâi nâ o ai liăn ngân vâ pêi chiâk pêi deăng.

Jâ Phạm Thị Ngọc Trang, Kăn hnê ngăn Khu pơkuâ vâi kơdrâi cheăm Ea Mnang ai tối ‘na túa pêi cheăng dêi cheăm tiah kố:

“Vâ vâi nâ o ki ối tung rơpŏng kơtiê ƀă mâu rơpŏng vâ chê kơtiê châ hluăn tơdroăng kơtiê, kâi mơnhông krá tơniăn mê Khu pơkuâ ngăn vâi kơdrâi cheăm xuân ăm vâ nâ o mung mâu kơxô̆ liăn, ing liăn ki kơdĭng dêi khu ngăn ‘na vâi kơdrâi. Khu pơkuâ ngăn vâi kơdrâi cheăm tơrŭm ƀă Vi ƀan Măt trâ̆n tơnêi têa Việt Nam cheăm hiăng pơcháu mâu túa cheăng vâ kum ăm vâi nâ o tung rơpŏng kơtiê, rơpŏng vâ chê kơtiê châ mung, châ pơtuah liăn ngân, châ mơhriâm, lăm pôu ngăn mâu túa cheăng vâ vâi nâ o châ hriâm tâp, klêi mê xúa ‘mot tung khoa hok kih thuât vâ păn mơnăn, mơnhông pêi cheăng kâ vâ hluăn ing kơtiê ƀă vâ chê kơtiê’’.

Nếo achê pơla kố, Khu pơkuâ ngăn Đảng kong pơlê Kon Tum nếo tơkŭm po roh hôp mơgêi lối 2 hơnăm pơkâ pêi pro Hneăng mơhnhôk “Pro hơ’lêh tuăn tơmiât, túa pêi cheăng” dêi mâu hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế, kum ăm vâi krâ-nhŏng o hdroâng kuăn ngo mơnhông cheăng kâ, châ hluăn ing kơtiê tơniăn ton. Kố cho hneăng mơhnhôk ki ai pơxúa kân khât xua pơ’leăng mâ ai lối 610 rơpâu ngế dêi kong pơlê Kon Tum, hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế châ vâ chê 55%, tơdroăng rêh ối trâm hên xahpá, ƀă kơxô̆ rơpŏng hdroâng kuăn ngo ki ối tung rơpŏng kơtiê châ lối 95% rơpŏng kơtiê dêi kong pơlê.

Klêi kơ’nâi 2 hơnăm kong pơlê Kon Tum pơkâ pêi pro Hneăng mơhnhôk “Pro hơ’lêh tuăn tơmiât, túa pêi cheăng” dêi hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế, pro ăm hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế châ mơnhông hluăn ing kơtiê krá tơniăn” ing mê ăm hlo ai hên ki hơ’lêh ai pơxúa. Lân rơdâ túa pêi cheăng mê xua Khu kăn pơkuâ, mâu râ, kơvâ cheăng mơjiâng, hnê tơdjâ, kuăn pơlê vâ môi tuăn, hriâm tâp, pêi pro ƀối, hơ’lêh ing tuăn tơmiât troh a túa pêi cheăng.

Lâp kong pơlê Kon Tum ai lối 12 rơpâu 3000 rơpŏng kơtiê, vâ chê kơtiê cho hdroâng kuăn ngo hiăng chôa xut tah lôi mâu khôi túa, vêa vong ki ôh pá tơtro, ôh tá tơkôm, ôh tá kơnôm to ing khu pơkuâ, ing mâu ki ê, tơná vâi hiăng hlê plĕng vâ mơnhông dêi xêh; lối 13 rơpâu 600 rơpŏng hdroâng kuăn ngo ki kơtiê,  vâ chê kơtiê hiăng ‘nâi xúa khoa hok kih thuât tung pêi chiâk pêi deăng  vâ chê 3.600 rơpŏng hdroâng kuặn ngo veăng pêi tung Khu pêi cheăng tơrŭm; 6.115 rơpŏng châ hluăn kơtiê tơkâ luâ mâu tơdroăng pơcháu.

Pôa Dương Văn Trang, Ngế cheăng tung tíu xiâm Đảng tơnêi têa, Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng, Kăn hnê nguăn Hô̆i đong kong pơlê Kon Tum, ăm ‘nâi:

‘’Pơla hdrối kố nah, vâi krâ-nhŏng o ngin tá hâi teăm hơ’lêh tuăn tơmiât túa pêi cheăng mê vâi krâ-nhŏng o ối kơtiê hên ó. Xuân a tơnêi chiâk deăng ki mê la nhŏng o Xuăn vâi pêi kâ chiâng kro, xuân a tơnêi tíu ki mê kuăn pơlê kuăn ngo pin pêi kâ ôh tá rơhéa ki klâi, xuân ối kơtiê. Hneăng mơhnhôk hơ’lêh tuăn tơmiât túa pêi cheăng dêi hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế vâ hdroâng kuăn ngo chiâng hloh hlê rơkê plĕng, mơnhông pêi cheăng kâ rơkê, châ hluăn ing kơtiê xahpá, mơnhông krá tơniăn ton’’.

Ki xiâm dêi kong pơlê Kon Tum troh a hơnăm 2025 kô ai sap ing 70% rơpŏng hdroâng kuăn ngo ki kơtiê, vâ chê kơtiê châ hơ’lêh tuăn tơmiât, túa pêi cheăng, xut tah lôi khôi túa pêi pro ki ôh pá tro, kơdo mơ-eăm châ hluăn ing kơtiê, lối 25% rơpŏng kơtiê ƀă vâ chê kơtiê dêi hdroâng kuăn ngo ai tơdroăng rêh kâ ối, hiâm tuăn châ ‘mâi hơ’lêh ƀă mơnhông. Vâ khoh chiâng pêi pro mâu tơdroăng ki mê, Khu pơkuâ hnê ngăn Đảng kong pơlê Kon Tum hiăng pơkâ pêi pro hên tơdroăng cheăng, môi tiah: Mơnhông hnoăng pơkuâ hnê ngăn dêi khu râ Đảng tiô kơ tơdroăng “Lăm tơrêm hơlâ troăng, mot tung tơrêm toăng hngêi”, “Kong mêi ton ko hngiâm kơchoh tơnêi’’, “Hnê djâ pêi pro a kŏng”; hnê djâ pêi pro ahdrêng ƀă mâu tơdroăng xiâm dêi tơnêi têa, mâu troăng hơlâ ki tŏng kum kuăn pơlê tiô kơ tơdroăng tung Hneăng mơhnhôk; thăm mơdêk ki tơƀrê tơdroăng tơ’noăng “Hnê mơhnhôk rơkê”, po rơdâ mâu túa pêi ki rơkê, túa pêi cheăng ki ai pơxúa, tơluâ vâ Hneăng mơhnhôk pêi pro mê păng ‘nâng ai pơxúa ki khât.