Tơdroăng rơngêi ting ting xiâm kối ga hmâ ai ing tơdroăng pêi chiâk deăng, mơhno tối ‘na tơdroăng mơjo pâ tung rêh ối, pro hmâ pơla khu droh rơtăm ki xiâm ga cho ing mâu nâl tơpui ki hmâ tâng, hmâ ‘nâi la ga xuân cho tơdroăng ki ai păng ‘nâng tung rêh kâ ối. Nâl rơngêi ting ting đi đo cho ngế pú hmâ ki vâ tơpui tơno tối, mơhno ki trâu hơngế dêi hiâm mơno ki păng ‘nâng, tung mê, xuân ai tơpui tơcho, tơdjếi, ai tơdrá, pro thăm rế phiu ro tung rêh ối. Pôa Rơmah }u], ối a pơlê Kênh Săn, cheăm Ia Le, tơring }ư\ Pưh, kong pơlê Gia Lai ai tối:

‘’Roh vâi krâ nah, mơngế Jarai pêi chiâk deăng tiô rơnó, rơnó lo chối ga ro ‘nâng, ai khía pêi ho hói,vâi rế chối báu,pêt prá alâi rế rơngêi ting ting, a rơnó xuâ báu, krí prá alâi drêng kong măng bâ eăng khế, vâi dế cheăng xuân rơngêi ting ting, drêng pơtê vâi xuân rơngêi ting ting. Drêng rơtế dêi pó kơto xêi lăm lúa kuăn kiâ tung kong, rơtế dêi pó lo lăm gui xing xo\ng vâi xuân rơngêi, a kơmăng hếo to a kơchôk hngêi vâi droh rơtăm xuân tơku\m dêi pó vâ rơngêi ting ting’’.

Xuân chiâng tối tiah kố, rơkong rơngêi ting ting cho vâ mơhno tối ăm tơdroăng rêh ối tơniăn ro dêi mơngế Jarai [ă idrâp rơngêi ting ting xuân cho ki xiâm vâ tơdjêp ăm pơla mâu vâi rơtăm, vâi droh Jarai achê dêi pó hên tâ kơ mê nếo. Môi tiah Rơmah H’Rek prế Kpă Tham ối a pơlê Luh Tong Yong, cheăm Ia Hru\, tơring }ư\ Pưh, kong pơlê Gia Lai, mê mâu nâl rơngêi ting ting xuân hiăng pro prếi chiâng on veăng dêi pó:

‘’{ă má, tơdroăng rơngêi ting ting drêng pin hâk pin kô rơngêi ting ting, ôh ti xê eâ ôu drôu têa nếo rơngêi ting ting. Drêng kal vâ tơpui tơno [ă dêi pó ‘na mâu tơdroăng ki lâi mê ’lo, la ôh tá chiâng vâ tơpui [ă dêi pó, kơnôm ing rơngêi ting ting, ai prôa mê kô rêi hnối rơngêi ting ting dêi pó tơmâng hlối’’.

Tơdroăng pro hmâ dêi mâu ngế vâi rơtăm [ă vâi droh tung mâu tơdrá dêi hdroâng Jarai châ mơhno tối cho nâl ki tiah hmâ tơpui tơno dêi pó rêm hâi, tơ’lêi hlê [ă hâk vâ dêi pó khât. Ga xuân môi tiah tơdroăng rêh ối ki ôh tá la lâi ai pơkrip, mơnhôm dêi kuăn mơngế akố. Tơdroăng ki ai păng ‘nâng, tơpui re\ng hlê, ’nâi mơ’nhôp dêi châ xuân châ xúa vâ pơto pơtih hên tung rơngêi ting ting dêi hdroâng Jarai ‘na tơdroăng pro hmâ pơla khu vâi droh rơtăm, ing mê, khoh pro tơdrá dêi hdroâng kuăn ngo châ pơtối rak vế sap ing khế hơnăm kố troh khế hơnăm ki ê [ă ôh tá la lâi pơtê tung tơdroăng pơto pơtih, ai tơ’nôm nâl ki nếo, chiâng nâl rơngêi ting ting ki nếo, trâu hơngế [ă rơ-eăng ro, tơniâ păng ‘nâng.

Cô Siu H’}in, ngế hnê hngêi trung râ má môi Lê Lợi, cheăm Ia Sol, tơring Phú Thiện, kong pơlê Gia Lai ai tối:

‘’Á hâk vâ tơmâng ‘nâng rơngêi ting ting dêi hdroâng Jarai, á hmâ tơmâng ing rơ’jíu, ing mâu vâi krâ ki rơngêi. Á nguân vâ tơmâng ‘na tơdroăng pro hmâ xua ga tơtro [ă khu rơxông nếo, mơhno tối mâu tơdroăng ki hâk git dêi rơxông nếo, môi tiah tơdroăng ki rêng dêi pó, khíu pâ, chôu vế. Á rơhêng vâ kô ai hên mâu [ai rơngêi tối ‘na tơdroăng pro hmâ dêi pó hên tâ kơ mê nếo’’.

Vâi droh hdroâng Jarai hdrối mê hía nah vâi hiăng cho mơngế ki ôh tá tơpui pơto dêi châ, la drêng vâi hiăng vâ xuân cho vâ khât [ă hiâm mơno tơná ’nâng, khíu pâ kơnhêng hlối. Kố cho mâu nâl rơngêi ting ting ki ai pơto pơtih tung [ai rơngêi ‘’Ayong ih pơdjơ\ hăng jrao’’(Ngoh pơtro o [ă pơkeăng, pro o hêng vâ ngoh?):

‘’O ôh tá lo\n kâ hmê, hlâk koi, ô ngoh! O ôh tá tơniăn vâ ối a konoh on pế kơchâi hmêng, o ôh tá hmiân ai tuăn hiâm vâ troh kleăng vêk, kâ hmê pá kâi lo\n, ôu têa pá kâi mot, xua khía pâ kơ ngoh, chôu vế mâu rơkong ngoh hiăng tơpui, pâ rơkong ngoh hiăng pơchân, khéa hơ’nêng tung hiâm mơno ó khât, ô ngoh!’’

Peăng vâi rơtăm mơngế Jarai vâi ti lâi? Mâu vâi rơtăm Jarai ki ai hiâm tuăn khên tơnôu, tơdrăng le\m môi tiah loăng tơdrăng kân chiâng tung kong khía, vâi  mơhno tối hiâm mơno dêi tơná ing tơdroăng pơto pơtih tung nâl rơngêi ‘’Oa adơi ju’’: ‘’Ngoh krếo o sap ing kơxo má, ngoh krếo o troh a tơdế măng, ngoh krếo tăng o ing pơlá í xiâm ro\ng má môi, o mâ tá tơbro dêi mâ ôh tá châ hlo ngoh…’’.

Hiăng to lâi chal kố, tơkâ luâ rêm tơdroăng niân tơdroăng pá tung rêh kâ ối, mâu vâi rơtăm, vâi droh mơngế Jarai hiăng khíu pâ, mơjo vâ hnối troh [ă dêi pó, rơtế hơ-ui, achê, môi hiâm mơno dêi pó. Tơdroăng ki hmâ pơla péa pâ đi đo xuân u ối tơdrêng [ă nâl rơngêi ting ting. Hâi kố, tung pơla ai hên mâu tơdroăng hơdruê chal nếo, la xuân ối amê mâu nâl rơngêi ting ting dêi hdroâng Jarai [ă krôk rơngêi ki tơleăng le\m [ă ki tơtro ki ai xêh, ki hmâ tâng, hmâ ‘nâi châ rơngêi, châ ting ting, ai hên khu chal nếo ối vâ tơmâng.

Tiô hnoăng ki hnê tối [ă rơkong sap ing chal vâi krâ nah troh chal nếo nôkố, rơngêi ting ting xuân ối cho môi tiah têa mo\ng lo ing kơnho\ng xiâm vâ tôh rơngiâp ăm tuăn hiâm mâu ngế ki rơngêi tíu ki hiăng ai xêh sap vâi krâ nah troh nôkố. Mê cho rơkong tơpui tối dêi Kpă H’Bơt, ối a thôn Plei Tel A2, cheăm Ia Sol, tơring Phú Thiện, kong pơlê Gia Lai:

 ‘’Á rơhêng vâ hmâng ‘nâng rơngêi ting ting dêi hdroâng Jarai, á hmâ tơmâng hên tơdrá, á hmâ hmâng mâu nôu pâ, jâ pôa rơngêi. Ápói rơhêng vâ mâu  rơxông nếo nôkố tơmâng rơngêi ting ting hên tâ kơ mê nếo’’.

Ai pa môi ngế nếo, inâi cho Kpă H’Ba, ối a cheăm Ia Sol, tơring Phú  Thiện ai tối:

‘’Á mơhnhôk thế khu rơxông nôkố i tơmâng [ă athế rơkê rơngêi ting ting dêi hdroâng kuăn ngo tơná,ai ti mê ’nôi mê nếo châ rak vế mơhno túa le\m tro kố. Á tơmiât khu rơxông kal athế hriâm i hên ing mâu vâi krâ, tơmâng vâi rơngêi ting ting hên tâ, pin xuân chiâng tơku\m xah hêi, rơngêi ting ting pơla mâu vâi pú hơnăm ối nếo ki rơkê rơngêi ting ting. Ai ti mê ’nôi, rơxông kơ’nâi ah kô châ pơtối chôu ‘măn [ă pơtối vế rak la ngiâ’’.

Tơdroăng pro hmâ ki păng ‘nâng tung nâl rơngêi ting ting hiăng păn roăng, rak vế hiâm mơno dêi kuăn mơngế prôk troh a mâu tơdroăng ki le\m tro tâ. Ki rơhêng vâ tối tung tơdroăng pêi cheăng kâ dêi châ xông tơtêk tiah hâi kố, ki xiâm dêi nâl rơngêi ting ting hdroâng Jarai xuân ai hiâm mơno ki nếo vâ kơdrâm kơdre\ng vâi droh rơtăm mơjo pâ, vâ tơdah [ă pói hâk.

Siu H’Mai chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng