Tâng peăng ngế kơnốu vâ, ngế pro troăng kô krếo, tối pơtâng mâu tơdroăng ki mê, [ă hngêi peăng kơdrâi lăm êng, râng djâ mâ vâ hdró o\ng mế. Ngế kơnốu kô xo xâng a ko\ng [ă tơkéa hiăng vâ ngế kơdrâi, xo dêi tơná, kô pro dôh. Drêng mê, ngế kơdrâi kô ối peăng hngêi kơnốu 3 hâi vâ pro mế.

 Roh apoăng mot tung hngêi peăng kơnốu, ngế kơdrâi athế pro tơdroăng ki hblâk chuâ a kơnoh on, lơ kơchâ (ai tíu ‘nâ hblâk a krông chông) vâ tối tơbleăng ăm khu xeăng. Pôa Nay Tới, ối a pơlê Ia Pơtao, cheăm Ia Sol, tơring Phú Thiện, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

‘’Drêng diâp mâ xâng ko\ng êng dôh mê ngế kơdrâi châi ối peăng hngêi kơnốu vâ lăm pâ hdréa, hnêng têa, pêi viâ mâu tơdroăng cheăng ăm peăng hngêi kơnốu. Drêng mê, hngêi peăng kơnốu xuân tối pơtâng [ă hdroâng hdrê [ă kuăn pơlê tâ tá vâ rêm ngế ‘nâi, hâi kố, rơpo\ng ki mê hiăng ai mế lăm pâ hdréa, hnêng têa, pế hmê.

Tiah mê, hdroâng hdrê, vâi krâ-nho\ng o hdroâng hdrê ‘nâi, mâu vâi droh, vâi rơtăm ki ê ’nâi prế hiăng kơxái dêi pó. Tung roh êng mê, vâi kô athế hblâk chuâ a pló on, tơkéa vâ tối ăm khu xeăng ‘nâi hâi kố ngế mế châi ối a hngêi kơnốu. Klêi kơ’nâi tâi 3 hâi ối peăng hngêi kơnốu, ngế kơdrâi nếo chiâng phep prếo dêi hngêi nôu pâ, xuân athế hblâk chuâ a pló pá môi hdroh nếo’’.

Sap ing hâi ki mê, prế kơdrâi kơnốu xuân chiâng ối [ă dêi pó [ă péa rơpo\ng xuân hiăng hbrâ ăm tơdroăng pơkoăng. Hbrâ ăm tơdroăng pơkoăng mơni ton ai 1 khế, xuân ai drêng ’nâ troh a 1 hơnăm, ngăn tiô kơ tơdroăng ki peăng hngêi kơdrâi ai hên lơ iâ kế tơmeăm kô po hâi ôu kâ pơkoăng ku\n lơ kân.

Pơkoăng peăng hngêi kơdrâi

Pơkoăng dêi hdroâng mơngế Jarai maluâ kân lơ ku\n pơrá tơku\m po peăng hngêi kơdrâi. Mâu rơpo\ng ki xơpá kô poh kâ chu, [ă rơpo\ng ki chía kro kô poh kâ kơpôu, ro vâ krếo hdroâng hdrê, nho\ng o [ă kuăn pơlê troh veăng ôu kâ, sôk suâ.

Hdrối hâi vâ po pơkoăng, péa pâ kô tối pơtâmg ăm hdroâng hrê,nho\ng o tung pơlê cheăm ‘nâi vâ lăm ôu kâ pơkoăng. Hdroâng Jarai hâk ro, sôk suâ  prế on veăng ki nếo [ă tơdroăng ki djâ dêi drôu xiâm, í, chu, hnông priât lơ mâu kế kâ ki ê ngăn tiô kơ rơpo\ng tơná ai, vâ veăng kum ăm peăng hngêi ngế kơdrâi vâ ăm kuăn pơlê tung pơlê ôu kâ.

Tung pơla pơkoăng, krâ pơlê cho ngế ki pro pơkoăng. Mâu tơmeăm hdroăng ai: moi drôu xiâm kât a trăng kâng, môi to í pôh [ă 2 to í ối rêh (1 to í hmong, 1 to í kơdrâi). Nôu pâ peăng ngế kơnốu, tơná ngế dôh [ă pôa ki pro troăng râng 1 xiâm drôu, kâ 1 to í hmong prôk vêh peăng kâng. Ối pá tá kâng, nôu pâ ngế kơdrâi [ă ngế mế râng 1 to í kơdrâi [ă 1 plâ rơmoăng (Lơ pơtâk, kơpe\n) vâ ăm peăng hngêi kơnốu.

Ngế pro troăng tối tơbleăng ăm péa pâ rơpo\ng hngêi ‘nâi prế hiăng vâ dêi pó khât. Krâ pơlê kô êng ngế pro troăng [ă nôu pâ dêi péa pâ, tơkêa hiăng ăm prế xo dêi pó chiâng on veăng. Krâ pơlê pôe xo mơheăm í bliu a kâng, a ngâ vó [ă rơkâu pâ xeăng, krếo thế mơhúa nôu pâ, jâ pôa, hdroâng hdrê chu ngăn prế on veăng ki nếo kố, rơkâu ăm prế ai tơdroăng rêh ối hơniâp ro [ă dêi pó plâ rơxông.

Ai môi tơdroăng ki pêi pro ki kal a hâi pơkoăng mê cho pơxâng mâ pơla ngế mế [ă ngế dôh. Mâ xâng ko\ng ki mê kô châ ngế mế, ngế dôh xâng plâ rơxông. Tiô pôa Ksor Nao, krâ pơlê Kep, pơlê kong kơdrâm Plei Ku, kong pơlê Gia Lai tối, mâ ki mê cho vâ mơhno tối tơdroăng ki hiăng khíu pâ dêi pó păng ‘nâng pơla ngế kơdrâi [ă ngế kơnốu, prế đi đo mơjo pâ dêi pó. Tâng mâ xâng ko\ng ki mê lăm ăm mơngế ki ê kô tro pơlê pơxâu [ă ro, [ă kơpôu. Xua ti mê, hdroâng mơngế Jarai preăng tơlôi dêi pó.

On veăng krá hơniâp kơnôm ai ngế pro troăng rơkê

Klêi kơ’nâi pro mâu tơdroăng tiah mê, vâ mơhno tối ‘na tơdroăng ki păn roăng, rak ngăn dêi nôu pâ, mê peăng ngế mế athế pleăng dêi mâu tơmeăm, môi tiah hmôu, djiâ, rơmoăng, ếo pơtâk, mêa hâu, drôu xiâm, í, chu vâ chiân ăm rơpo\ng [ă hdroâng hdrê peăng ngế dôh.

{ă tung hâi pơkoăng dêi hdroâng Jarai, ngế ki pro troăng xuân châ mơnê [ă mâu tơmeăm khoăng ki tơxâng. Pôa Nay Tới, ối pơlê Ia Pơtao, cheăm Ia Sol, tơring Phú Thiện, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

‘’Mâu ngế ki pro troăng kơdrâi, pro troăng kơnốu cho mâu ngế ki pro tơdjêp kơxái, pơtih môi tiah xêi ai mơngế hum, kơpôu ai mơngế djâ troăng, ro ai mơngế kơ’nêi ngăn vâ ăm prế on veăng mê chiâng kơdrâi kơnốu păng ‘nâng. Xua ti mê, hdroâng Jarai hmâ tối [ă dêi pó, o\ng mế châi ối [ă dêi pó krá tơniăn ton lơ ôh cho kơnôm ing mơngế pro troăng, mơngế pro chó. Hmâ troh nôkố, drêng on veăng ai tơdroăng ki tơhôu tơhêng, xuân krếo prế ki pro troăng mê vâ veăng hnê tối. Xua mê, vâi châ mơhá hơ’nêh plâu lơ hơ’nêh đâi dêi kơpôu, ro, lơ châ mơhá mâm chu tung hâi pơkoăng. Pak^ng mê, vâi ối châ mơhá  djeăm, xơtâu vâ djâ vêh dêi a hngêi’’.

Hdrối vâ châi ối [ă dêi pó, ngế pơchâu kô pro t^ng ki xếo ko\ng ăm ngế mế, ngế dôh. Pơtối mê, pôa pơchâu ối môe hmê ăm ngế mế [ă ngế dôh rơtế kâ, vên triăng drôu ăm ngế mế, [ă ngế dôh rơtế ôu. Ti mê, prế hiăng chiâng on veăng khât, rơtế kâ môi [ă, rơtế ối môi to veăng, phâi tơ tô lơ kơklêa rơtế ai dêi pó, niân pá xuân ai dêi pó rak ngăn tơdroăng rêh ối tung rơpo\ng hngêi. Drêng mê, vâi krâ-nho\ngo to\n chêng tơgôu koăng, tâi tâng hdroâng hdrê, nho\ng o troh veăng ôu drôu xiâm, rơtế hơdruê xuâng, rơtế ôu kâ hâk suâ prế on veăng ki nếo.

Châi ối hngêi nôu pâ kơdrâi (wit sang am^)

Klêi pơkoăng to lâi hâi, prế on veăng vêh peăng hngêi kơnốu. Ngế mế ối peăng dêi hngêi kơnốu dâng 3 troh 4 hâi vâ pro ngế mế pêi viâ tơdroăng cheăng: hnêng têa, pâ hdréa, vế prế, te\n hmôu [ă pêi viâ hên tơdroăng ki ê. Klêi mê, prế on veăng nếo pâ phep vâi krâ, ăm prế châi ối hlối peăng hngêi kơdrâi.

Chiâng ngế ki ối peăng hngêi kơdrâi, ngế dôh Jarai ôh tá châ chiâng xúa tơmeăm dêi nôu pâ xiâm tơná. Tơvêh amê, kuăn kơdrâi xo dôh kô chiâng lo ối xêh phá, châ axoăng kế tơmeăm ing hngêi peăng kơdrâi. Tâi tâng kuăn ‘ne\ng ki mơjiâng pơrá xo tiô kơjôi inâi peăng nôu.

Siu H’Prăk - Siu H’Mai chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng