Kơdrum sầu riêng pêt tơvât ƀă kơphế dêi rơpŏng hngêi nâ H’Sen, kuăn ngo Mạ, ối a ƀon Bu Sốp, cheăm Dak Nia, pơlê kong kơdrâm Gia Nghiã hiăng tơpo reăng tơhrâ kô châ xo hên plâi ki krí hơnăm apoăng. Nâ H’Sen ăm ‘nâi, 90 hâi plâi sầu riêng tung kơdrum ƀă 900 xiâm kơphế ‘mâi pêt nếo, to ki nếo pêt ing hơnăm 2021 ing kơxô̆ liăn mung dêi hngêi rak liăn kum mâu kơtiê. Hơnăm nah, H’Sen hiăng châ krí dêi kơphế, hơnăm kố tơngah kô châ krí apoăng dêi plâi sầu riêng, mê tơdroăng cheăng kâ rơpŏng hngêi châ pơ’lêh rĕng ƀă rĕng châ tơvêh dêi hngêi rak liăn  há.

“Kơnôm mung liăn ing hngêi rak liăn kum mâu kơtiê 90 rơtuh liăn, rơpŏng hngêi kô châ pêi lo ing kơphế, sầu riêng a mơ’nui hơnăm kố. Tâng ôh tá ai liăn mung mê, rơpŏng hngêi ôh tá châ vâ ’mâi pêt kơphế, xuân môi tiah pêt tơ’nôm sầu riêng mơdêk pêi lo liăn. Hơnăm kố krí dêi hơnăm apoăng môi iâ kơxô̆ liăn ki châ xo kô mơdrếo ăm hngêi rak liăn, ki u ối pơtối ‘no pêi cheăng nếo”.

Khên mung liăn pêi cheăng kâ châ tơbrê xuân cho tơdroăng hơ’muăn dêi rơpŏng hngêi pôa K’Biêng, ối a ƀon Phai Kol Pruđăng, cheăm Dak Nia, pơlê kong kơdrâm Gia Nghiã. Pôa K’Biêng ăm ‘nâi, rơpŏng hngêi ai 2 ha tơnêi, la xua ôh tá lai liăn hdrối nah pôa bú pêt alâi, pôm loăng ƀă loăng plâi hôt pêi lo liăn iâ. Rôh ki hvêa prôk tơƀrê ƀă K’Biêng a hơnăm 2015, drêng pôa châ mung 90 rơtuh liăn ing hngêi rak liăn kum mâu kơtiê. Kơnôm kơxô̆ liăn mê, rơpŏng hngêi pơxiâm ‘no pêt kơphế, klêi mê po rơdâ tơ’nôm xiâm tiu. Nôkố, rơpŏng hngêi ai 1.000 xiâm kơphế, 200 xiâm tiu, pêi lo liăn péa pái hrĭng rơtuh rêm hơnăm.

“Hơnăm kố xo dêi kơphế châ dâng 2,5 - 3 tâ̆n kloăng, ƀă tá tiu nếo. Tê xuân châ lối 300 rơtuh liăn. Tâi tâng xuân kơnôm ing liăn mung ‘no pêi cheăng kâ xo ing liăn ngân tŏng kum ăm mung ing hên hơnăm hdrối. Nếo achê kố, a ối mung tơ’nôm 12 rơtuh nếo vâ chiâ kloh pong tăng têa mŏng, rôe kơthung hdoăng têa, kơnôm ing mê ai têa krúa tơniăn vâ ôu kâ hum roh jiếo ăm tâi tâng mơngế tung rơpŏng hngêi”.

Dak Nia cho môi tung pái to cheăm kơpong dêi pơlê kong kơdrâm Gia Nghiã, ai vâ chê 60% pơ’leăng mâ mơngế kuăn pơlê kuăn ngo. Vâ kum kuăn pơlê ai liăn ‘no pêi cheăng kâ, Hngêi rak liăn kum pơlê pơla hiăng ăm mung lối 75 rơtal liăn. Pôa Ngô Ngọc Khanh- Kăn hnê ngăn Vi ƀan kuăn pơlê cheăm Dak Nia ăm ‘nâi, kơnôm mung liăn kum mâu ai hnoăng mâu kơtiê, hên rơpŏng ôh tá xê to hluăn ing kơtiê mê ối mơnhông pro kro mơdrŏng. Pôa Ngô Ngọc Khanh, tối:

“Kuăn pơlê tung cheăm Dak Nia ki ối kơtiê, vâ chê kơtiê ƀă mâu hdroâng kuăn ngo ai tơdroăng êh ối xơpá, châ mung liăn ing hngêi rak liăn kum mâu kơtiê vâ‘no liăn mơnhông pêi chiâk, mê cho rôe phon, rôe hdrê pêt, hdrê păn mơnhông păn mơnăn, pêt loăng plâi châ hlo tơƀrê mơdêk pê lo hên. Tơdroăng hên rơpŏng pêi cheăng châ xo lối 62 rơtuh liăn/hơnăm hiăng djâ pơkâ pê ilo liăn dêi cheăm châ luâ pơkâ, veăng ‘no hnoăng mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla a kong pơlê’’.

Riân troh tâi khế pái hơnăm 2025, lâp tung kong pơlê Dak Nông ai vâ chê 71.000 rơpŏng mung liăn dêi hngêi rak liăn kum mâu kơtiê, ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn ối chĕn vâ chê 4.800 rơtal liăn. Tung mê, lối 24.000 rơpŏng kuăn ngo, mung lối 1.655 rơtal liăn. Pôa Vũ Anh Đức - Phŏ pơkuâ Hngêi rak liăn kum mâu kơtiê dêi kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, xiâm liăn mung hiăng veăng pro ki kal tung tơdroăng xăm kơtiê krá tơniăn, mơjiâng thôn pơlê nếo ƀă mơnhông cheăng kâ - rêh ối kơpong kuăn ngo. Tơdrêng ƀă tơdroăng kơdroh pro hlá mơ-éa, hngêi rak liăn xuân mơdêk djâ kăn ƀô̆ ki ăm mung liăn lăm troh a pơlê cheăm, tơkŭm ƀă tôh pêi cheăng ăm kuăn pơlê mung liăn vâ hnê mơhno, séa ngăn, kum kuăn pơlê xúa liăn ki mê tro tơdroăng pêi ai pơxúa.

 “Ƀă mâu ngế kơtiê mung liăn a Hngêi rak liăn kum mâu kơtiê, ngin pêi pro tiô troăng: pro hồ sơ a hngêi, ăm liăn a cheăm. A rêm pơlê xuân ai tôh mơhnhôk kuăn pơlê lăm troh a thôn, pơlê, cheăm vâ kum ăm kuăn pơlê mung liăn vâ pêi cheăng kâ. Hngêi rak liăn xuân hbrâ hnê ăm mâu rơpŏng kuăn pơlê ki mung liăn pêi cheăng kâ châ tơbrê hnê tối ăm kuăn pơlê ki ê ‘nâi, kum rêm ngế hriâm ƀôi túa  pêi cheăng. Pakĭng ăm mung liăn, hngêi rak liăn đi đo riân troh ki tơƀrê tung xúa kơxô̆ liăn, cheăng kâ krá tơniăn ăm mơngế kơtiê, malối cho kuăn ngo ki rêh ối amê”.

Tơdroăng ăm mung liăn kum mâu kơtiê hiăng ƀă dé djâ kơxô̆ liăn pêi cheăng ai pơxúa, thăm mơhno tuăn loi, pro rôh ki vâ mơnhông tơƀrê ăm hên rơpŏng kơtiê, vâ chê kơtiê ƀă malối cho mâu kuăn ngo a kong pơlê Dak Nông. Ing mâu chiâk deăng ki ôh tá pơxúa, hên rơpŏng hngêi hiăng pơ’lêh tơdroăng cheăng pêi ki châ tơƀrê, hluăn kơtiê, tơniăn tung rêh ối.