Xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê a Tây Nguyên, mơngế Bơhnéa rêh ối xuân môi tiah mâu hdroâng kuăn ngo ki ê, rơkê hlế [ă tơmối. Rêm hdroh tâng lơ ai tơmối troh ôm hyô a hngêi, vâi kơhnâ khât tung tơdroăng tơdah, ngăn mê cho tơdroăng ki hơniâp ro dêi rơpo\ng hngêi. Chôu phut ki tơdah mê, maluâ lơ ôh tá ai hơ’nêh chu, hơ’nêh í la ôh tá ti păng lôi drôu xiâm vâ tơpui tơno [ă pú hmâ. Xua ti mê, ai hên rơpo\ng maluâ kơtiê troh dâng lâi xuân kal athế ai drôu xiâm tung hngêi drêng ai nho\ng o lơ tơmối troh.

Ôu drôu xiâm dêi hdroâng Bơhnéa

Vâi krâ-nho\ng o hmâ krếo tơmối ôu klêi kơ’nâi kâ hmê, ôh tá lôi nho\ng o kơklêa ăm vâi ôu drôu hdrối. Kăn rơpo\ng hngêi xo 2 to triăng ki xo\n tâp tung xiâm drôu ki hiăng bêng têa pêng, mơnúa triê ngăn rêm to triăng ki mê vâ ‘nâi lơ xú phuâk, lơ triăng tro kơtik, ôh tá lo. Klêi mê, xo kơ’lo ki ai tuăn, bu xúa drêng ai nho\ng o troh vâ bêng têa, vâi bêng pêng a ngâ vó, ko\ng râng keăng drôu, ki vâi ‘măn a ngâ vó, vâ ’nâi ôu hiăng kơtê lơ ôh, ko\ng rế kơxế iâ têa a ngâ vó lo tung tê, rơkong rơkâu xối xeăng, klêi mê, krếo jâ pôa xiâm, pơtroh tơdroăng ki le\m tro ăm tơmối, nho\ng o.

 Klêi mơnúa tế ngăn drôu, kăn rơpo\ng hngêi [ă tơmối nếo ôu khât, rế ôu rế tơpui tơno, tơkôm ngăn hiăng tâi keăng mê nếo lối, klêi mê, xo nếo kơ’lo ki bêng têa trêng a ngâ vó. Túa ôu ki tiah mê, tiô hmâ loi dêi hdroâng Bơhnéa cho vâ mơhno tối hiâm mơno dêi ngế nho\ng o. Tâng bêng têa tâi tung kơ’lo ki mê, la xuân tá hâi pêng, mê vâi tơmiât ngế tơmối, lơ nho\ng o ki mê hmôm ôu kâ, ôh tá ‘nâi ki tro ki ôh. Tâng bêng têa pêng plế a ngâ vó, mê vâi tơmiât tơmối cho ngế ki tô hiâm, ôh tá vâ môi tuăn … La lâi têa tung kơ’lo bêng têa xuân pêng a ngâ vó, mê ngế tơmối, lơ nho\ng o ki mê ga ai hiâm tuăn le\m.

Klêi ôu vâ mơnúa ngăn hiâm mơno nho\ng o, kăn rơpo\ng tâp tu\m triăng mâu ngế tung rơpo\ng hngêi [ă krếo tâi tâng rơtế ôu,vâi tối dêi ôu tơdjuôm vâ veăng ôu ki xăng ngeăm dêi drôu, tơdrêng amê, vâ ‘nâi dêi nho\ng o, pú hmâ, mơjiâng tơdroăng pro hmâ. Klêi mê nếo, kăn rơpo\ng hngêi hôe tah lôi mâu triăng drôu, bu lôi 1 to triăng vâ ôu klâ, tơkéa vâ tối ôu [ă tơrêm ngế nho\ng o, [ă tơdrêng mê, nếo xo keăng vâ ôu i khât. Tâng mâu nho\ng o, hdroâng hdrê dêi kăn rơpo\ng hngêi rơtế djâ dêi drôu xiâm troh a mê, drêng mê, nho\ng o athế ôu tâi tâng tơrêm to vó. Drêng ôu, nho\ng o ôh tá chiâng hmếo pơ ‘mâi rơnêu keăng, tâng lơ râng keăng pro tiah mê kô ôh tá nhuo#m kăn rơpo\ng hngêi. Maluâ ti mê, tung pơla ôu ‘’Klâ’’ mê, nho\ng o xuân chiâng pâ phep ôh tá ôu tâi keăng, la xuân athế ôu teăng ăm mâu ngế tung rơpo\ng hngêi, sap ing mâu vâi ki krâ troh a kuăn ‘ne\ng. Pôa Krung Dăm Veo, ối a pơlê Piơm, pơlê kân Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

‘’Tâng ôu [ă ngế ki apoăng athế ôu i tâi keăng, la ôu chôa ‘lâng, xua ối athế ôu [ă ngế má péa, má pái, kơ’nâi mê, ngế nho\ng o, lơ tơmối xuân chiâng vâ pâ phep ôu iâ, lơ vâ nhe\m iâ xuân chiâng há. Tâng ôu păng ‘nâng, môi tiah mâu vâi ki ê, tâng ôh tá kâi, kô pôu ‘mêi, pá chôu vế ki klâi’’.

Túa ôu drôu xiâm tung Hâi to hngêi nếo, nho\ng o, hdroâng hdrê xuân rơtế veăng djâ dêi drôu xiâm troh a mê, tơkéa vâ tối cho ‘’Veăng tơlo drôu’’, vâ veăng sôk ro rơkâu pâ tơdroăng ki hơniâp ro ăm kăn rơpo\ng hngêi. {ă xiâm drôu ki mê, kal athế krếo kăn rơpo\ng i ôu hdrối. Tâng tá hâi teăm hnhó ăm kăn rơpo\ng hngêi, la hiăng hnhó ăm vâi ki ê ôu hdrối, mê kăn rơpo\ng hngêi kô ôh ti vâ ôu xiâm drôu ki mê xếo. Klêi kơ’nâi ôu drôu ki ăm kăn rơpo\ng, kăn rơpo\ng hngêi bêng têa a xiâm drôu, [ă tối hâk mơnê, tơkôm ngế ki chiân drôu mê ôu tâi keăng mê nếo chiâng phêp vâ ôu a mâu xiâm ki ê nếo.

Tung T^ng kâ báu nếo, ngăn tiô kơ rơnó pôe báu, tâng rơnó ki châ chía hên kô poh kâ chu, tâng ôh tá châ báu hên bu poh kâ môi to í, la mơngế Bơhnéa xuân krếo mâu nho\ng o, hdroâng hdrê rơtế veăng ôu drôu xiâm. Roh ki ôu apoăng dêi rêm ngế tung T^ng kâ báu nếo mê cho vâ nhôm tối tơdroăng pêi cheăng kâ a rơnó la ngiâ. Jâ Yao, ối a pơlê Piơm, pơlê kân Đăk Đoa, tơring Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

‘’Drôu hâk suâ kâ báu nếo hmâ bêng têa [ă plôi khăng ki ku\n, drêng ôu athế vê ngăn tiô kơlo têa ki vâ bêng ki hiăng ôu. Tâng ai trâm tơdroăng ki ôh tá ‘nhó le\m mê drêng bêng têa, têa kô xăm, ôh tá pêng a ngâ vó [ă ngế ki mê kô tơ’lêi châi tamo, pêi cheăng kâ ôh tá mơhúa. Tâng ai túa cheăng kâ rơkê, mê drêng bêng têa, têa kô plế pái pâ ing ngâ vó, ngế ki mê kô ai ivá mo sêi têi ‘răng, tơdroăng rêh kâ ối tơniăn, pêi lo hên kế tơmeăm. Tâng bêng têa lối hên, têa plế lối ó, tơkéa vâ tối ngế ki mê klâi pêi cheăng, ôh tá vâ pêi chiâk deăng, ôh tá vâ po văng nhâ tung klâng chiâk’’.

Ôu drôu xiâm tung T^ng lôi tơnâp kiâ, xua xiâm drôu ga hên, nho\ng o kơdrâm [ă tơdroăng ki ôu kâ mê ton ai 3 hâi, xua mê, hdrối vâ ôu, kăn rơpo\ng hngêi hmâ rah 2 ngế ki hmâ bêng têa [ă râng triăng ăm mơngế ôu, cho mơngế râ bêng têa. Tơdroăng ki tăng rah mơngế râ bêng têa xuân pro i nhên, kal athế rah xo ngế ki rơkê tơpui, đi đo tó nâ, ôu têi há, [ă ki kal tâ, ôh tá tăng tơpui tơdroăng ki ‘mêi, lơ rơxok kôk, vâ ga tơdroăng ôu drôu mê i ro, rơkê hlế [ă tơmối [ă rak vế hơniâp ro ăm rơpo\ng drêng po mơd^ng mê.

Krê T^ng xối rơkâu a kuât dêi mơngế Bơhnéa, vâi xuân pơrá tơku\m po t^ng, [ă pêi i nhên, drêng mê, drôu xiâm cho tơmeăm hdroăng ki ôh tá păng lôi vâ pleăng ăm khu xeăng. Ngế ki ôu drôu a poăng cho krâ pơlê, lơ cho ngế ki ngăn xiâm ‘na tơdroăng rơkâu xối, kô ‘măn ăm pôa ki mê môi to triăng ki krê xêh. Klêi ôu, krâ pơlê kô hôe xo dêi triăng tếo dêi a kơnếo, tâng tá hâi teăm klêi mê, pôa hôe dêi a ‘ngêi iâ vâ vâi tâ tá ‘nâi nhên cho triăng dêi krâ pơlê. Pôa Anglăch, ối a pơlê Piơm, pơlê kân Đăk Đoa, kong pơlê Gia Lai tối ăm’nâi:

‘’Tâng krâ pơlê tá hâi teăm ôu mê athế tơkôm, athế kôm krâ pơlê rơkâu xối xeăng i klêi ‘nôi mê nếo chiâng ôu, athế rơkâu xối xeăng [ă mơheăm, kliâm í. Klêi kơ’nâi rơkâu xối, mê krâ pơlê nếo ôu, klêi mê nếo troh a mâu kuăn pơlê ki ê. Hmâ hlo, krâ pơlê ai 4 ngế, pơrá ai triăng krê xêh. Mâu triăng drôu ki kố ôh tá chiâng khoh ngế ki lâi xo ôu hmâng to lo vâ. Drêng krâ pơlê ôu athế ôh tá khoh kâ kơmâ, kâ klêa chu, klêa í, lơ kâ hơ’nêh chó, hơ’nêh pah, xâu lơ pro ‘mêi troh khu xeăng, pro tơdjâk troh inâi, ivá dêi tơná, chiâng tamo châi’’.

Tung túa ôu drôu xiâm dêi hdroâng Bơhnéa, maluâ ôu tơdah nho\ng o lơ mâu roh hơniâp ro, xối xeăng, ai môi tơdroăng ôh tá khoh pro, mê ôh tá khoh kơdât ngâ triăng drôu. Tơdroăng kố, cho vâ tối ngế ki ôu ôh tá loi kẳnơpo\ng hngêi, nhôm lơ ai pơkeăng kơmet vâ kơdê dêi pó. Tơdroăng ki kơdât ngâ triăng drôu xuân chiâng ai tơdroăng ki tơhôu tơhêng, tơxiăn tơpâm dêi pó. Athế pôi tá pro mâu tơdroăng ki tơlo kố, vâ mâu roh ôu drôu xiâm châ hơniâp ro, sôk suâ.

A Dơng chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng