Tiô túa tơlá dêi hdroâng mơngế Rơteăng, rêm hơnăm, drêng toh chôu, drêng báu a klâng chiâk pơxiâm vâ xiu, khu vâi kơnốu, vâi rơtăm brôk dêi pó mot tung kong vâ tăng ko phêa, kơlo djâ vêh a hngêi vâ te\n mâu tơmeăm ki xúa tung rơpo\ng hngêi. {ă kơpeăng ko\ng dêi tơdroăng cheăng ki rơkê, mâu vâi kơnốu hiăng mơjiâng chiâng mâu tơmeăm ki le\m, krá kâk [ă tơtro, môi tiah: kơtum, kơto\n, kơchong [ă mâu kơtup ki ê.

Pôa A Kluh, 71 hơnăm, cho mơngế Rơteăng ki rơkê te\n tơmeăm dêi [uôn Ea Mao, cheăm Ea Yiêng (Krông Păch, Dak Lak). Pak^ng tơdroăng lăm chiâk deăng, drêng ối a hngêi toh chôu, pôa xuân kơhnâ tung tơdroăng te\n mơjiâng tơmeăm [ă mơjiâng bro mâu tơmeăm ăm kuăn cháu tung hngêi vâ xúa, ăm hdroâng hdrê , nho\ng o vâ dâ, um báu phái, prá alâi.

‘’Vâ khoh chiâng môi kơtâ kơtum, kơto\n, mê athế tâi plâ môi hâi môi măng mot tung kong, tâk ngo vâ tăng phêa, kơlo. Klo\ng phêa, kơlo mê athế châ rah xo i nhên, tơdrăng, chía krâ, klêa phêa ki pro tơlêa mê ah thế chut iâ. Nôkố tăng phêa, kơlo ôh tá xê tơ’lêi hlâu môi tiah hdrối nah xua kong hiăng hía. Tâng vâ ai kơtum, kơto\n ki le\m [ă krá mê athế pêi pro rơhí rơhó ing tơdroăng phu klo\ng a on, pâ tơlêa, kiê ăm i jế, ôh tá ăm kơmuâ châ kâ [ă hên mâu tơdroăng ki ê. Tơdroăng ki te\n kơtum kơto\n mê athế tâi môi péa pơla măng t^ng nếo klêi’’.

Ki kân ku\n dêi kơtum [ă kơto\n ga pơrá vâ bô bối dêi pó, pơrá cho tơvó, tung dế ga ôh tá trâu [ă ai kâ kơnêa tâ tá. Kơtum [ă kơto\n pơrá te\n ing dế hdrối klêi mê te\n troh a pu\n pâ, kơnêa kơtum, kơto\n kô xúa rái vâ kât kơnêa tung dế [ă kơnêa pá kong, hnối kêa hơpê ga. Maluâ ti mê, péa tơmeăm kơto\n [ă kơtum kố ga bu phá dêi pó cho kân lơ ku\n, tơmeăm te\n, túa te\n [ă vâ xúa. Vâ ai hdrăng, tơlêa ki jế le\m [ă cho tơdroăng ki rơkê dêi ngế ki te\n. Tơlêa ki vâ te\n kơtum hmâ xo tơlêa phêa ki hbo, tơdrăng, kiê ăm i jế, ki xâ ga dâng 1cm, hbo ai 1mm, hbo dâng 1mm. Kơtum ga kân, ki kân ga ai sap ing 1,2m troh 1,5m. Kơto\n ga ku\n tâ ai dâng 0,6m troh a 0,8m. Tối ‘na túa te\n [ă ki vâ xúa kơto\n, kơtum, pôa A Kluh tối tiah kố:

‘’Drêng hiăng klêi te\n hơpê ga, mê nếo xúa kơnêa phêa ki xo\n, hiăng kiê i le\m, phu drăng on, klêi mê nếo kâ i krá. Kơto\n ga ku\n tâ kơtum, vâi nâ o xúa kơto\n kố vâ um, chêng lê phái; kơtum xúa vâ um, chêng lê lơ têng báu. Túa te\n, mơjiâng troăng rơneăm pơla kơto\n [ă kơtum ga phá dêi pó. Mâu vâi krâ roh nah ai túa te\n ki rơkê ‘nâng, ai rơneăm ki le\m tơviah păng ‘nâng, vâi krâ hmâ tối dêi te\n po (te\n hên túa um, rơneăm pơrá phá dêi pó), dế kố bu u ối iâ tê mơngế ki rơkê te\n rơneăm môi tiah vâi krâ roh ton nah’’.

Vâ te\n klêi hơpê ga, vâi krâ hmâ ‘’te\n tê’’, tơkéa vâ tối te\n têk môi hnâp 3 lơ tâk 3 hnâp 5. Mâu ngế ki rơkê mê, vâi nếo te\n [ă nong ăm ga i tơvo le\m. Tối ‘na túa te\n kơto\n, kơtum tiô khôi hmâ vâi krâ roh nah, pôa A Nuă, 73 hơnăm, mơngế Rơteăng, ối a [uôn Ea Mao tối ăm ‘nâi:

‘’Túa te\n hơpê ăm kơto\n ki apoăng mê athế xúa mâu tơlêa kơtôu ki hiăng phu a on hdrối mê, ai mơngiơk prăng, jế le\m, ‘măn chôu a dế, môi to tơlêa kơtô ki ‘măn pơtâng ngi klêng, môi to ‘măn mơgăn. Tâ tá mê xúa mâu tơlêa ki bông, te\n tiô túa ki têk 3 hnâp 1, lơ têk 1 hnâp 3, ngăn tiô kơ ngế ki te\n mê mơjiâng bro dêi xêh. Tâng lơ vâ ai hên túa rơneăm ki le\m tro, mê athế xúa hên tơlêa kơtôu vâ te\n mơgăn, lơ pơtâng ngi ‘ngêi, ga kô pro ăm hơpê thăm rế krá le\m tâ. Te\n kơto\n ga phá tâ te\n kơtum, te\n kơtum mê têk 5 hnâp 2, lơ têk 2 hnâp 5, troăng rơneăm ga xuân le\m luâ kơtum’’.

Drêng kêa kơnêa ăm kơto\n, kơtum, vâi krâ hmâ xúa rái vâ kât ăm i krá kâk. Ki hmâ hlo, vâi krâ hmâ lăm hrê rái hdrêng tung kong, hmâ klêa chiâng 4 lơ chiâng 6 [ă kiê rơhí rơhó vâ chiâng môi to kơxái rái ki ku\n, hơtăng, ki xâ gá dâng 2mm lơ hơtăng tâ ki mê vâ kâ.

Kơtum kơto\n vâi krâ, vâi nâ o mơngế Rơteăng ai xúa pơrá phá dêi pó. Kơtum cho vâ um, chêng lê, dâ, têng báu [ă mâu tơmeăm ki ê (tá hâi lo\ng, lêa kơtôu). Kơto\n bu xúa vâ dâ, um, chêng lê phái, alâi, prá (hiăng lo\ng, lêa kơtôu). Ngế ki lâi xúa kơtum, kơto\n mê ôh tá tro tơdroăng, tâng ai mơngế krâ châ hlo, ngế ki mê kô tro hnê khe\n. Xua ti mê, vâi tá hâi teăm ‘nâi túa ki vâ xúa mâu tơmeăm khoăng dêi vâi krâ roh nah, ôh tá ai phá klâi môi tiah xo kơthau ki xếo mơnge\n uâng vâ dâ hmân ếo. Tâng xúa kơto\n kơtum ôh tá tro tơdroăng, kal athế xếo, chuât [ă têa krúa [ă têng x^ng, klêi mê nếo chiâng xúa.

Dế kố, túa te\n rơneăm kế tơmeăm [ă phêa, kơlo ôh tá ‘nhó hên môi tiah hdrối nah, xua tơdroăng ki lăm tăng ko phêa, kơlo ga pá ‘nâng. Mâu ngế ki rơkê te\n mê nôkố hiăng hên hơnăm, khu rơxông nếo pá vâ tí tăng hriâm. Maluâ ti mê, cheăng te\n tơmeăm xuân ối châ hên kuăn pơlê a [uôn Ea Mao rak vế, kơhnâ te\n, môi tiah pôa A Kluh, A Nuă [ă hên mâu vâi krâ ki ê.

Pôa A Điêt, kăn [o# ngăn ‘na mơhno túa le\m tro a cheăm Ea Yêng, tơring Krông Păch, kong pơlê Dak Lak tối tiah kố, vâ cheăng te\n rơneăm tiô khôi hmâ roh nah dêi mơngế Rơteăng châ ‘mâi mơnhông, rak vế tung tơdroăng rêh ối chal nếo, tơnêi têa kal ai troăng hơlâ veăng kum, malối tơdjêp [ă mâu tíu ki xah ôm hêi. Mâu vâi krâ xuân kal tí tăng hloh hlê rơkê ple\ng vâ mơjiâng hên mâu tơmeăm ki le\m krá tâ nếo vâ kum ăm tơmối châ hlo ngăn [ă vâ rôe xúa:

‘’Á cheăm bêng ngin kố xuân u ối rak vế túa cheăng tiô vâi krâ roh nah, ki nhên ga cheăng te\n tơmeăm môi tiah chêa, pong, kơto\n, kơtum [ă hên mâu tơmeăm ki ê. Maluâ ti mê, vâ pơtối mơdêk hên tâ nếo hnoăng cheăng, mâu ngế ki rơkê, vâi krâ ki ‘nâi te\n tơmeăm kal athế tơru\m, tơpui tơno tơru\m cheăng dêi pó, tăng rah mơngế ki rơkê păng ‘nâng a mâu pơlê cheăm vâ hnê ăm khu rơxông nếo. Pak^ng mê, á xuân pói rơhêng vâ tơnêi têa pơtối to\ng kum, veăng ‘na liăn ngân vâ ngin dah chiâng po xêh lâm ki hnê, vâ ing mê, kring vế, rak ngăn, [ă pơtối hên hnoăng cheăng tiô túa tơlá vâi krâ roh nah’’.

A mâu pơlê cheăm dêi Tây Nguyên dế kố, kế tơmeăm hiăng ai hên h^n mâu tơmeăm ki xúa [ă nhôm, chhá, nylon, inox [ă hên tơmeăm ki ê. Maluâ ti mê, mâu tơmeăm ki xúa mê, ôh tá chiâng hơ’lêh tâi tâng mâu tơmeăm khoăng [ă phêa, kơlo, kơlá ki hiăng ai sap ing chal vâi krâ nah dêi mơngế Rơteăng tối krê mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên tối tơchuôm.

Nhat Lisa chêh [ă tơbleăng