{ă mơngế M’nông hdrối nah, pêi chiâk môi hơnăm bú ai môi rơnó mê tu\m tơdroăng hbrâ vâ pêi pro mơd^ng cho tơdroăng ki kal. A hdrối hâi chối báu, kăn rơpo\ng hngêi kô lăm tối ăm mâu kuăn pơlê ‘nâi vâ rêm ngế veăng kum ăm dêi rơpo\ng tơná. Kăn rơpo\ng hngêi kô hbrâ hdrê báu, mâu rơpo\ng ki ê tung pơlê veăng troh a mê kum, vâi râng klo\ng phêa vâ tâ hdrê vâ chối báu.

Kơxo má, kăn rơpo\ng hngêi djâ môi to í, môi xiâm drôu, môi iâ klo#ng djâ lăm a chiâk. Kăn rơpo\ng hngêi kô rah môi [ăng tơnêi ki le\m má môi tung kơpong chiâk deăng vâ rơkâu xối [ă kô pơxiâm chối báu a mê.

Pá k^ng mâu chêa ki tâ hdrê báu cho môi xiâm drôu hiăng bêng têa pêng, môi to mâm í hiăng âp, môi hdro rơxông. Kăn rơpo\ng hngêi pơxiâm pro mâu tơdroăng vâ rơkâu xối khu xeăng, vâ tối tơbleăng, xeăng mêi, xeăng khía, xeăng chiâk deăng ‘nâi hâi kố rơpo\ng hngêi dế chối báu chiâk, rơkâu khu xeăng ăm mêi tro tô ‘ló, vâ báu re\ng chiâng, ngiât le\m, ai kơpâu báu hên, ôh tá ăm ai kuăn chiu, kuăn chói, kuăn chêm, kuăn prôa troh kâ ‘nhê báu.

Kăn rơpo\ng hngêi xuân tơhrâ [ă mâu khu xeăng tiah kố, tâng hơnăm kố rơpo\ng châ xo dêi báu hên, mê kô xối [ă chu ki kân, ôu drôu xiâm ki kân. Klêi mê, kăn rơpo\ng hngêi cho ngế ki pơxiâm xâng [ă chối báu ki apoăng, pơtối mê nếo cho vâi krâ-nho\ng o tung pơlê xuân pêi pro [ối.

Klêi kơ’nâi môi hâi chối báu a chiâk hiăng klêi, tá kăn rơpo\ng hngêi [ă vâi krâ-nho\ng o pơrá chu lăm hum a têa hơniâp ro. Hâi ki tiah hmâ, vâi kơnốu, kuăn kơnốu hum a kơno pá pêng, vâi kơdrâi hum kơno pá xôp.

La klêi kơ’nâi chối báu mê, vâi kô hum tơdjuôm môi kơno. Pro ti mê vâ khu xeăng hlo phá tơ-ê, ing mê ah kô pro ăm ai kong mêi, pơ’leăng báu kô re\ng hmo\ng.

Drêng báu a chiâk hiăng tum, kăn rơpo\ng hngêi xuân tối ăm kuăn pơlê troh vâ veăng rơpo\ng tơná xuâ báu. Tơdrêng amê, kăn rơpo\ng hngêi xuân hbrâ môi xiâm drôu [ă môi to í vâ rơkâu xối, tối tơbleăng hâi kố rơpo\ng xuâ dêi báu, koh mơnê khu xeăng hiăng kum ăm báu chiâng ngiât le\m, châ hên báu ki kơpâu. Ngế ki xuâ apoăng hdrối tâ pú cho ngế kơdrâi tung rơpo\ng, klêi mê, troh tâi tâng mâu ngế ki ê tung rơpo\ng pơtối xuâ.

Hâi ki apoăng xuâ báu, peăng kơxo vâi xuâ hên to lâi vâi athế ok ăm kăn rơpo\ng hngêi. Báu ki xuâ a peăng xê hâi ki mê, kuăn pơlê châ xuâ xêh to lâi, mê kăn rơpo\ng kô ăm vâi djâ vêh xêh to mê. Vâi krâ-nho\ng o hmâ loi dêi, pro tiah mê ngế ki lâi xuân châ kâ báu nếo, mê xuân cho túa ki vâ to\ng kum ăm mâu rơpo\ng ki mơnguâ hrâ tung pơla báu vâ chê tum. Tâi tâng mâu rơpo\ng tung pơlê, drêng vâi xuâ dêi báu vâi xuân athế pro tiah mê.

Drêng vâi hiăng xuâ tâi dêi báu a chiâk, vâi têng a chiâk, kăn rơpo\ng kô vêh ‘mâi bro dêi hnôu. Tâng u ối báu ton tung hnôu, kăn rơpo\ng kô to\ng ‘măn a môi víu hngêi. Vâi lôi hnôu xo xo tiah mê, klêi mê, pôu djiân báu nếo ‘măn tung hnôu.

Drêng báu nếo hiăng châ ‘măn pêng hnôu, tơdroăng cheăng tung hngêi hiăng pêi pro klêi, drêng mê, cho roh kăn rơpo\ng hngêi pơxiâm kâ báu nếo, hâk phiu rơnó châ xuâ báu hên. Kăn rơpo\ng hngêi kô ôu drôu xiâm ki kân, pro moi to chu ki kân môi tiah hiăng tơhrâ [ă khu xeăng.

Jâ Me Nư, ối a cheăm Ea Huar, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak tối ‘na tơdroăng ki rơkâu xối báu nếo dêi rơpo\ng tơná tiah kố:

‘’Ki ahdrối tâ drêng xuâ báu pơchâi a hnôu, klêi mê, nếo rơkâu xối xeăng báu. Tâng châ báu hên mê athế xối [ă chu kriếo ki kân, drôu xiâm ki kân; tâng ôh tá hên, mê athế xối [ă í vâ mơnê xeăng báu [ă tơdah xeăng báu mot tung hnôu dêi tơná. Klêi mê, hnối rơkâu ivá kăn rơpo\ng hngêi hlối, pro tiah mê, vâ mơhúa xeăng báu ối [ă pin đi đo’’.

Tiô khôi tơlá dêi mơngế M’nông tơdroăng rơkâu xối xeăng athế pro a peăng kơxo má. Kăn rơpo\ng hngêi hbrâ môi to tiăn ki hiăng khăng, hnêi xo ing chiâk, môi iâ hrái báu kât ‘măn achê hnâng ching báu (tung mê vâ pơtih, tung pơla xuâ báu báu kô tơruih, klêh xêh a chiâk, mê vâi xuân athế tiô dêi pó vêh a hnôu, pôi tá hôu pôu tá hin kơ kăn rơpo\ng hngêi); ai môi to vó ki dâ têa lăng, môi xiâm drôu, môi mo\ng hmê ki nếo, môi hơ’nêh mâm chu. Mâu tơmeăm hdroăng mê hiăng châ hbrâ ’măn lle\m, kăn rơpo\ng hngêi pơxiâm rơkâu xối. Rơkong ki rơkâu xối dêi Pâ Mplưr, ối a pơlê Nà Xược, cheăm Ea Huar, tơring {uôn Đôn, kong pơlê Dak Lak tiah kố:

‘’Ô xeăng báu, pói tơngah sap ing kố troh  la ngiâ ah tung hnôu ngin kâ dêi báu kô ôh tá kâi tâi, tơmối troh a hngêi kâ đi đo xuân ối. Ôh tá xê kâ hmê tơvât [ă alâi, tơvât [ă pôm, ôh tá che\n ki klâi, rơpo\ng đi đo mo rơdêi le\m vâ rak vế xeăng báu, mê xeăng báu xuân kum kring vế ngăn ngin. Rơpo\ng ngin châ rôe hên kơpôu ro, tơdroăng pêi cheăng kâ rếh hía rế châ tơxông tơtêk, kro mơdro\ng’’.

{ă mơngế M’nông, mơd^ng rơkâu xối báu cho kal vâ xeăng báu đi đo ối tung hngêi rơpo\ng tơná, vâ tơdroăng rêh kâ ối phâi tơtô. Klêi kơ’nâi rơkâu xối xeăng a k^ng hnâng ching ‘măn báu, mâu tơmeăm hdroăng xuân ‘măn môi tíu ai 3 hâi, klêi mê nếo chiâng phep djâ ngi ê.

Xuân a kơxo hâi ki mê, klêi kơ’nâi rơkâu xối xeăng, vâi kô rơkâu xối ăm kăn rơpo\ng hngêi. Kố cho tơdroăng ki pơkal athế pêi pro, rơkâu ăm kăn rơpo\ng hngêi đi đo ai ivá mo rơdêi, têi ‘răng vâ pêi lo hên báu phái, prá alâi.

H’Thi Rơya chêh

Nhat Lisa tơplôu [ă tơbleăng