Tung dế loăng kong, ak^ng têa ku\n hnăng le\m tơngói, rơkong xối xeăng dêi pôa Siu Tơ\i, krâ pơlê dêi pơlê Plei Ograng, cheăm Ia Pe#ch, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai chuât xơtó krip troh xeăng kong.

Xối xeăng kong dêi mơngế Jarai

Krâ pơlê Siu Tơ\i teăng mâ kuăn pơlê, xối pâ ăm mêi tro tô ‘ló, ăm tơmeăm xông ngiât le\m, ăm mâu tơdroăng ki le\m troh [a\ vâi krâ kuăn pơlê. Krâ pơlê xuân xối pâ ăm kong đi đo ngiât le\m, ăm khu kăn [o# gak ngăn kong cheăng tơniăn, mâ hleăng vâ gâk ngăn kong ăm tơtro. Krâ pơlê Siu Tơ\i tối ăm ‘nâi, mơngế Jarai akố rơpâu hơnăm rêh ối [a\ kong, gâk ngăn kong ăm rơnó mêi tro tô ‘ló, ai têa vâ tôh tơmeăm, pêi lo liăn ing kong, loăng trăng pro hngêi xo ing kong, chêm xuân xo ing kong.

Kong [a\ vâi krâ cho kơnía, ki rơhêng vâ tối, tung rơxông tơplâ, tâng ôh tá ai kong hding, gâk kring ăm vâi krâ châ tơniăn kô pơloăng kân. Xua mê, maluâ tơdroăng rêh ối hiăng hơ’lêh hên laga ki kơnâ dêi kong xuân ối [a\ mơd^ng xối xeăng kong xuân châ vâi krâ tơku\m po rêm hơnăm tiô ivá, tơnêi tíu:

‘’Tối ‘na kong, hdrối nah tơplâ tơplong tâng ôh tá ai kong mê kô pá ‘nâng, kơnôm ing kong mê tơdroăng rêh ối châ tơniăn. A rơxông mê nah, [om min pơtôu tơđôu loăng kong. Nôkố hiăng hơniâp le\m, thế pro ăm kong vêh huăn, ăm tơtro tâ’’.

Mơd^ng xối xeăng hmâ châ mơngế Jarai a cheăm Ia Pe#ch tơku\m po klêi kơ’nâi báu a chiâk deăng, alâi tung chiâk deăng hiăng châ đôu xo, krí xo tơmeăm hiăng kêi [a\ vâi krâ mot rơnó kâ plâ hơnăm ôu plâ khế. Rơtế [a\ mâu leh mơd^ng ki ê mê Leh xối Xeăng kong châ ngăn cho môi mơd^ng ki kân, tơku\m tâi tâng kuăn pơlê, ing mơngế krâ troh mơngế vâi hdrêng, ngế kơnốu [ă ngế kơdrâi mot tung kong. Tíu ki mơd^ng mê hmâ pro a pak^ng têa ku\n vâ tơ’lêi hnêng xo têa ki vâ xúa tung hâi po mơd^ng xuân moi tiah rêm ngế vâ hnêng. Ngăn tiô pơkâ tâng mơd^ng xối mê châ tơku\m po pơrá phá dêi rơpó, la drêng lâi po mơd^ng xuân ai drôu xiâm, ai tơxông prông, i ki pôh pheăng vâ xối xeăng kong.

To hơnăm kố, xối xeăng kong dêi kuăn pơlê a Plei Ograng châ tơku\m po kân tâ drêng veăng ai khu râ kăn Đảng, mâu kăn xiâm râ tơring [ă cheăm. Pôa Siu Thunh, Kăn hnê ngăn Đảng cheăm Ia Pe#ch, xuân cho ngế ki lo ing Plei Ograng ăm ‘nâi, tơdroăng cheăm [ă tơring veăng ngăn hâi pro xối mơd^ng cho vâ veăng ô eăng môi khôi túa pro mơd^ng xối xeăng ki le\m tro, hlối vâ mơhnhôk ‘na tơdroăng pâ kơ kong kế, ăm tuăn ‘nâ tơmiât vâ rak ngăn kong dêi mơngế Jarai:

‘’Vâ pơtối rak vế hiâm mơno rơhêng vâ rak ngăn kong dêi kuăn pơlê, mê cheăm hiăng tơku\m po hâi hnê tối ăm kuăn pơlê. Pak^ng mê, pơtối rak vế pêi pro khôi túa, vêa vong ki le\m tro dêi kuăn pơlê amê, rêm hơnăm cheăm mơhnhôk kuăn pơlê tơku\m xối xeăng kong [ă púi vâ kring vế tơniăn hyôh kong prâi nha loăng kuăn kiâ kong, rak vế ivá mo le\m, hlối púi vâ mơnhông cheăng kâ ai pơxúa ing kong’’.

Ki tơviah rơhêng ngăn tung hâi po mơd^ng xối xeăng kong dêi kuăn pơlê a plei Organg cho châ tơku\m po a tơdế kong, ăm hr^ng ngế kuăn pơlê ngăn la kuăn pơlê ôh tá chiâng pêi viâng tơdroăng klâi, sap ing mâu pơlái, phêa rơchiâ, kơlo. To ‘na kơchâ vâ pôh mâm mê nếo kêi xo loăng, xo hdría ki hiăng khăng tung kong. Kố cho túa pêi pro ki tro má môi, ai pơxúa vâ kuăn pơlê hnê ăm mâu rơxông nếo tung la ngiâ ‘na pâ dêi rơpó, pâ kơ kong, ai tuăn rơhêng vâ rak ngăn kong khât.

Pôa Lâm Văn Long, Ngế pơkuâ rak ngăn kong tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi, khu lêng kring vế kong a môi to cheăm cho bú iâ tê, bú 1-2 ngế. Tơdroăng cheăng rak ngăn kong kal rơtế veăng tơru\m dêi mâu kuăn pơlê. Xua mê, tơdroăng kuăn pơlê a cheăm Ia Pe#ch tơku\m po xối xeăng kong cho môi tơdroăng pêi pro ki tơtro păng ‘nâng.

‘’Tơdroăng rak ngăn kong thế pro rơdêi ing kuăn pơlê. Akố, kuăn pơlê tơku\m po mơd^ng xối xeăng kong a tơdế kong ai pơxúa kân ‘khât, veăng ‘no hên ăm tơdroăng tung khu rak ngăn kong tung tơdroăng rak vế kong. Kố cho pơtối rak ki rơdêi dế tâi tâng tung tơdroăng rak ngăn kong. Kố xuân cho pơtối rak vế ivá dêi tâi tâng kuăn pơlê tung rak ngăn kong’’.

Tây Nguyên dế tung rơnó mơd^ng, rơnó dêi mâu tơdroăng le\m tro [a\ xối xeăng kong dêi mơngế Jarai a cheăm Ia Pe#ch thăm pro ăm mâu khôi le\m ki má môi dêi pơlê pơla mâu hdroâng kuăn ngo tung kơpong.

Tơdroăng rêh ối hiăng ai hơ’lêh hên teăng amê cho tơdroăng hâk git, vâ vế kong, khôi le\m gak ngăn kong xuân châ vâi krâ akố pêi pro kơhnâ khât. Mê xuân châ ngăn cho môi tơmeăm ki kơnía ăm pơlê pơla tíu pơcháu ăm rơxông kơ’nâi ah.

Công Bắc chêh

Gương – A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng