Mĭnh pơyan puih mak ‘nao vih dơ̆ng, kơmâu jơk đơ̆ng kơtao tŏk bŏk glơch glach lơ̆m kơdơ tơ̆ plei Bờ, hlôi jing tơring teh kơdăng, pơtăm ƀum hơƀo pro hơmrĕ ưh kơ đei iŏk yua lơ kơ xăh Kông Lơng Khơng, apŭng Kbang, dêh char Gia Lai.  ‘Nhŏng Đinh Yong, kon pơlei lơ̆m pơlei tŏk bŏk hơlen lăng kơmăy kăt kơtao tŏk bŏk koh iŏk tơ̆ teh kơ đe sư. Ŭnh hnam sư đei akŏp đĭ đăng  3 hek tar kơtao lơ̆m kơdơ xă kơ pơlei, đei pơtăm đơ̆ng sơnăm 2017 klĕp truh dang ei, tơmam rim sơnăm sơđơ̆ng tơ̆ kơ sô̆ 200 truh 250 tấn. Đinh Yong tơbăt, tơdrong pơtăm kơtao tơgŭm ŭnh hnam đei iŏk yua sơđơ̆ng.

“Ŭnh hnam nhôn pơtăm 3 hek tar kơtao đơ̆ng lơ sơnăm kơ âu, pơyan kơtao sơnăm sơ̆ ŭnh hnam iŏk đei hloh 200 tấn kơtao, đei hloh 200 triệu hlak jên, đơ̆ng rŏng kơ jô̆ đĭ jên jang ‘noh oei đei hloh 100 triệu hlak jên. Kơtao tơ̆ âu kon pơlei pơtăm đei đe răt pơđĭ tơmam, đei hŏk pơhrăm trong săy phŏng, vei lăng ‘long kơtao. Blŭng sơnăm ‘nâu hnam kơmăy kŭm hlôi truh vă răt ăn kon pơlei, kŭm tĕch đei hăm kơjă sơđơ̆ng. Dang ei ŭnh hnam kŭm hlôi răt đei lơ tơmam nhen bơ̆n tivi, hơtuh tơngiĕt, kŭm vă răt dơ̆ng 1,2 tơmam vă sa têt.”

Lei lăi thoi noh mơ̆n, mŏ Đinh Thị Sách kŭm hlôi vang jang pơtăm 3 hek tar kơtao tơ̆ kơ dơ să kơ plei Bờ. Tơplih yua kơ truh pơyan athei thuê bơngai koh kơtao hăm ti ‘noh 2 sơnăm kơ âu, anih răt iŏk hlôi tơgŭm kon pơlei hăm kơmăy kăt kơtao, kơtao kăt hrĕnh, tơ ter tơm, tơgŭm ‘long kơtao chăt tơpăt păng tŏ ăi băl. Kŭm kiơ̆ kơ mŏ Sách, tơdrong kăt hăm kơmăy hlôi hơnhăk ăn kơ dơ chŭn lơ hla kơtao hlôi kăt iĕ, pơm jing mơ̆r rơgoh ăn kơ tao pơyan đơ̆ng rŏng.

“Hơdrol sơ̆ pơtăm kơtao ‘noh oei koh iŏk hăm ti, thuê bơngai jang, mă lei iŏk đơ̆ng ăn kơmăy kăt kơtao kon pơlei dă ƀiơ̆ kơ gleh lap tôch kơ lơ. Ăn kơmăy kăt lơ̆m trong kơtao kăt đang lăng tôch kơ ‘lơ̆ng, râm rĕk tŏ sĕt, ‘ngiĕt kŭm đei kăt kơna kon pơlei dă ƀiơ̆ tôch kơ lơ găh năr jang seh ‘ngiĕt.”

Ƀok Đinh Văn Thinh, kơdră grŭp jang Kơdơ kơtao să plei Bờ tơbăt, kon pơlei kĕ jang đei kơdơ să ‘noh jĭ gơnang đơ̆ng tơdrong tơgŭm đơ̆ng Tơdrong jang tơjur dơnuh hin kơjăp tơring Tây Nguyên đơ̆ng sơnăm 2017. Dôm bơngai pơtăm kơtao lơ̆m tơdrong jang âu vă đĭ đăng ‘noh bơngai dơnuh hin ngăl, đei teh mă lei pơtăm bơ̆n hơƀo pro hơmrĕ ưh kơ ‘lơ̆ng, dăh mă pơtăm kơtao răh rai. Mă đơ̆ng đei tơgŭm găh trong jang hơmet ming ‘lơ̆ng teh, kơtao hơdrĕch, ki thuơ̆t păng đei păih răt pơkăp răt pơđĭ mưh kơtao truh khei ‘năr koh tĕch ră, mă lei kơplăh doh sơ̆ kon pơlei oei ưh kơ gan pơ̆n yua hli kơ vang jang hơdai gô lôh kơna lăp đei 20 ŭnh hnam vang jang. Sa roi tơ̆ rŏng, iŏk yua păng tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng kơ kơdơ kơtao đei hơtŏk, dang ei đei truh 80 ŭnh hnam kon pơlei Ba Na tơ̆ plei Bờ vang jang pơtăm kơtao hăm teh xă tŏk truh 150 hek tar. Ƀok Đinh Văn Thinh tơroi:

“Khei ‘năr ĭnh vang jang kơtao ‘noh ưh kơ đei kon pơlei vang jang thoi âu yua rim bơngai hli kơ găh ki thuơ̆t, dăh mă kơjă tŏ sĕt. Mă lei ƀrư̆ ƀrư̆ dôm ŭnh hnam iung jang păng đei iŏk yua sơđơ̆ng ‘noh kon pơlei ƀôh tom măt kơna kŭm hơdrin tơplih tơdrong jang jing pơtăm kơtao. Dôm ŭnh hnam vang jang pơtăm kơtao hăm kơjă tĕch sơđơ̆ng nhen hrei ‘nâu hlôi hloh tôch kơ lơ ‘măng tơdrong pơtăm ƀum ƀlang nhen hơdrol sơ̆, tơdrong arih sa hơtŏk ‘lơ̆ng rơđăh.”

Kbang jĭ 1 lơ̆m tơring jang kơtao tih kơ dêh char Gia Lai hăm teh să dang 10.000 hek tar. Lơ sơnăm kơ âu, anih răt iŏk kơtao ăn kơ kon pơlei tơ̆ tơring - Hnam kơmăy pơm sĭk An Khê hlôi tơgŭm kon pơlei jang chŭn mir hăm trong tơmơ̆t kơmăy kơmŏk lơ̆m dôm kơdơ kơtao să vă hơtŏk lơ iŏk yua, kơsô̆ sĭk lơ lơ̆m kơtao vă hơtŏk iŏk yua ăn bơngai pơtăm kơtao, pơjing tơring tơmam kơjăp ăn hnam kơmăy. Ƀok Nguyễn Hoàng Phước, Phŏ Kơdră vei lăng Hnam kơmăy pơm sĭk An Khê tơbăt:

“Ƀơ̆t mă pơjing kơdơ să ‘noh hnam kơmăy pơm sĭk  An Khê hlôi đei dôm trong jang tơgŭm tơjur jên jang ăn dôm grŭp ŭnh hnam vang jang lơ̆m kơdơ să đơ̆ng 3% truh 10% mơ̆ng kiơ̆ hơgăt teh. Hnam kơmăy đei trong jang hơtŏk kŏng suơ̆t đơ̆ng 20 rơbâu tấn tŏk 25 rơbâu tấn kơtao lơ̆m 1năr, kơlih tơdrong ‘noh bơngai jang roi ‘năr roi tŏ sĕt răh păng hnam kơmăy gô akŏm pran lơ̆m tơdrong jang iŏk yua kơdơ̆ să. Vă jang đei tơdrong ‘noh ‘ngoăih kơ tơdrong jang tơgŭm tơmơ̆t jên jang ưh kơ jô̆ jên cheh ‘noh rim sơnăm hnam kơmăy hlôi tơchĕng hơlen hơnơ̆ng tơ jur jên jang ăn rim tơdrong jang đơ̆ng choh, pơtăm... truh koh tĕch ăn bơngai pơtăm kơtao, vei sơđơ̆ng tơgŭm đe sư sơđơ̆ng jơhngơ̆m vang jang lơ̆m kơdơ să hơnhăk ăn iŏk yua lơ hloh.”

Tơlĕch jang đơ̆ng sơnăm 2017, truh dang ei, apŭng Kbang hlôi pơjing đei 8 kơdơ kơtao să hăm hloh 500hek tar hăm vă jê̆ 500 ŭnh hnam vang jang, lơ̆m noh, jang hơdai kơdơ kơtao să đei truh vă jê̆ 90% ŭnh hnam kon pơlei Ba Na vang jang. Dôm tơring choh jang sa ‘nao tŏk bŏk ƀrư̆ ƀrư̆ tơ̆ apŭng tơring hơtăih hơtŏ kơ dêh char Gia Lai, kiơ̆ kơ ‘noh, ưh kơ đei pơdơh hơtŏk ‘lơ̆ng tơdrong hlôh vao jang sa đơ̆ng kon pơlei dôm pơlei pơla, pơm tơiung mŭk drăm kơjăp ‘lơ̆ng.