Jĭ tơ soh kơ chĭl ‘noh jĭ nơ̆r yua tơ ƀôh dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ tơ soh đei ƀơm truh tơdrong kơ chĭl trong dui jơhngơ̆m. Jĭ tơ soh kơ chĭl pơm ăn dui jơhngơ̆m mơ mat roi ‘năr roi dêh păng gô tơ hli truh tơdrong arih kơ bơngai jĭ. Jĭ tơ soh kơ chĭl ‘noh jĭ tơdrong tơm pơm ăn lôch dơ̆ng mă 2 lơ̆m apŭng plĕnh teh (đơ̆ng rŏng dôm tơdrong jĭ hơ ‘nơ̆k tơm, ung thư păng pham bluh tŏk tơ̆ ‘ngok) păng jĭ tơdrong tơm pơm ăn lôch dơ̆ng mă 3 tơ̆ Việt Nam (đơ̆ng rŏng kơ pơ̆k păng jĭ plei nuih ưh kơ măh pham). Et hơ̆t hla ‘noh jĭ tơdrong tơm pơm ăn đơ̆ng 75% dôm bơngai jĭ tơ soh kơ chĭl. Bơngai dư kơ hơ̆t đei hơ mơt jĭ tơ soh hloh 10 ‘măng pơ têng hăm bơngai ưh kơ et hơ̆t. Ƀơ̆t lăp, dôm bơngai et hơ̆t ưh kơ lơ kŭm đei hơmơt ƀơm tơdrong jĭ ‘nâu mơ̆n.

Jĭ tơ soh kơ chĭl gô roi ‘năr roi dêh hloh kiơ̆ khei ‘năr, jĭ pơ dui đunh ding truh đĭ jơ hnơr arih jô̆ đơ̆ng đei ƀôh jĭ. Jĭ kŭm ưh kơ kĕ hơ met klăih hloi mă lăp gơh hơmet kiơ̆ ‘măng jĭ hơ lơ̆k dơ̆ng. Dôm tơdrong tơm krê hơmơt pơm ăn jĭ đei ƀôh hơ lơ̆k dơ̆ng ‘noh jĭ yua đơ̆ng ngôi tơ jê̆ hăm hơnih đei ‘nhui hơ̆t, ‘mê̆ ‘mach cham char, tŏ ‘mi kial tơ plih ưh kơ ê, hngôm lơ dăh mă jang trăp dêh hnang. Tơdrong răm ‘noh jĭ bơngai jĭ gô ưh kơ gơh jang, ưh kơ gơh chă vei lăng hơ kâu jăn kơ dih.

Tơ̆ hnam pơgang hơmet jĭ tơ soh dêh char Dak Lak, bơngai jĭ tơ soh kơ chĭl đei lơ hloh lơ̆m dôm tơdrong jĭ găh tơ soh. Sơnăm 2022, hnam pơgang hlôi hơmet păng vei lăng vă jê̆ 500 ‘nu bơngai jĭ tơ soh kơ chĭl, jăl khei mă I sơnăm 2023 đei 289 ‘nu. Ƀak si La Thế Anh, khoa Nội 1, hnam pơ gang hơmet jĭ Tơ soh dêh char Dak Lak tơ băt: Tơdrong bơngai jĭ ƀĭch tơ̆ hnam pơgang tơ̆ khoa Nội 1,hnam pơgang hơmet jĭ Tơ soh dêh char Dak Lak tă đei đơ̆ng et hơt ngăl. Găh lơ drŏ nglo ‘noh jĭ dôm bơngai et hơ̆t kơ tă oei drŏ kăn ‘noh hrip ƀơm đơ̆ng nai đĕch ( lơ̆m ŭnh hnam đei 1 ‘nu bơngai hơ yơ ‘noh et hơ̆t).

 Nhen ƀok H.T.T, 69 sơnăm oei tơ̆ xăh Ea Tu, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak ‘noh 1 pơ tih gia. Ƀok T đei et hơ̆t đơ̆ng ‘lơ̆p, truh dang ei đĭ hloh 50 sơnăm. Rim ‘măng jang, ƀok T đa lap, jơ hngơ̆m ưh kơ jăng ƀiơ̆ kơ rim bơngai mă lei sư lăp tơ chĕng yua kơ hơ kâu jăn ưh kơ jăng. Mưh rim ‘năr tơ ngiĕt ƀok T đa hiĕn lơ păng dui jơhngơ̆m mơ mat. Lơ̆m 1 ‘măng hơ kâu jăn lăp pơ dui đunh, hiĕn, dui jơhngơ̆m mơ mat, ŭnh hnam ba sư năm tơ̆ hnam pơgang vă khăm. Đe ƀak si hơlen lăng ƀok đei jĭ tơ soh kơ chĭl, đơ̆ng noh sư hơ nơ̆ng athei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hơmet, ‘măng âu sư hlôi ƀĭch hloh 10 năr tơ̆ khoa Nội 1, hnam pơgang hơ met jĭ Tơ soh dêh char Dak Lak mă lei jĭ oei tam mă dă ƀiơ̆. Ƀok H. T. T tơroi:  Chă ƀôh jĭ đunh kơ âu 5 sơnăm. Kơ tơ̆ng radio, kơ tơ̆ng tơ roi tơ băt đei et hơ̆t ‘noh pơ nhŭl pơ răm. Tơdrong pơ răm đơ̆ng hơ̆t hla pơm ăn ĭnh dui jơhngơ̆m mơ mat. Ƀă ĭnh jĭ, ‘nhŏng mă 2 jĭ, ma tơm kŭm jĭ. Ƀă ĭnh et hơ̆t, ‘nhŏng mă 2 kŭm et hơ̆t, ma kŭm et hơ̆t. Lơ̆m kơ tum kơ tŏng 3 ‘nu jĭ, jô̆ ĭnh dơ̆ng ‘noh 4. Jĭ ‘nâu dui jơhngơ̆m mơnat, jơ̆ng ti rơ bưi đĭ. Dang ei nŏng kơ dui jơ hngơ̆m mơmat, dêh dêh ‘noh ƀĭch tơ̆ hnam pơgang  dơ̆ng, dă ƀiơ̆ ‘noh brŏk.

Lei lăi thoi ‘noh nhen ƀok T.H.Đ, 63 sơnăm oei tơ̆ phường Thống Nhất, thị xã Buôn Hồ, dêh char Dak Lak. Ƀok Đ kŭm đei et hơ̆t đơ̆ng tơ dăm. Đunh kơ âu hloh 2 sơnăm, yua đơ̆ng hiĕn, dui jơhngơ̆m mơmat tat đunh năr kơ na sư năm tơ̆ hnam pơgang khăm păng đei ƀak si akhan jĭ tơ soh kơ chĭl. Lăp ƀơ̆t đei đe ƀak si tơ băt et hơ̆t pơm hơ tŏk hơmơt kơ jĭ tơ soh kơ chĭl, ƀok Đ hlôi hŭt hơ̆t vă vei lăng jơ hngơ̆m jăn. Ƀok T.H.Đ tơroi: Hiĕn, dui jơhngơ̆m mơmat. Hơmet đơ̆ng khei 9/2022, rim khei năm tơ̆ hnam pơgang khăm, hơlen lăng hơnơ̆ng. Jĭ ‘nâu lap dêh, ƀơ̆t lăp ƀôh lap, mưh đei jĭ ‘noh lap.

Hơ̆t hla ‘noh jĭ tơdrong tơm pơm ăn jĭ tơ soh kơ chĭl. Et hơ̆t pơm ăn dôm tơdrong krê hơmơt nai đơ̆ng jĭ ‘nâu lơ hloh. Mă loi ‘noh, dôm bơngai et hơ̆t đei ƀơm ưh kơ nê̆ hloh yua đơ̆ng ‘mê̆ ‘mach cham char, ƀơm pơ chŭng păng ƀơm jĭ hăm dôm kơ chơ̆t ‘nhui pơ nhŭl pơ têng hăm bơngai ưh kơ et hơ̆t. Bơngai et hơ̆t đei kơ sô̆ lôch yua đơ̆ng jĭ tơ soh kơ chĭl lơ hloh 10 ‘măng pơ têng hăm bơngai ưh kơ et hơ̆t. Jĭ tơ soh kơ chĭl ưh kơ kĕ hơmet klăih. Yua thoi noh, mưh jĭ hơ lơ̆k dơ̆ng dăh mă đei ƀôh jĭ dêh năm hloi tơ̆ hnam pơgang vă đei vei lăng jơ hngơ̆m jăn 1 trong ‘lơ̆ng hloh.

Jĭ tơsoh đunh sơnăm pơm ăn dui jơhngơ̆m ưh kơhiôk roi năr roi dêh păng đei ‘măng pơm pơrăm truh tơdrong lôch hơrih kơ bơngai jĭ hloi. Vă băt hơdăh tơdrong jĭ au, tơ̆ hơla au dôm nơ̆r chă pơma dơnuh hăm ƀak si chuyên khoa I RMah Lương – Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Hnam pơgang Tơsoh dêh char Đăk Lăk găh tơdrong jĭ au.

- Ƀak si ăi! Tơdrong yă kiơ pơm ăn truh tơdrong jĭ tơsoh đunh sơnăm? Tơdrong đei ƀơm kơnê̆ đơ̆ng jĭ au ‘nŏh yă kiơ?

- Ƀak si chuyên khoa I Rmah Lương: Jĭ tơsoh đunh sơnăm pơm ăn bơngai jĭ ưh kơ kĕ jang sa păng erih sa ưh kơ hiôk, pơm ăn bơngai jĭ dui jơhngơ̆m ưh kơ hiôk. Gômơ̆ng kiơ̆ jĭ păh ai dăh mă dêh, lơ̆m jăl mă III, mă IV ‘nŏh bơngai jĭ dui jơhngơ̆m ưh kơ hiôk kơtang hloh. Lơ̆m khei năr blŭng, bơngai jĭ ngăl dui jơhngơ̆m ưh kơ hiôk mư̆h chă jang trăp. Đei lơ tơdrong pơm ăn truh tơdrong jĭ au. Mă blŭng ‘nŏh kơ yuơ đơ̆ng et hơ̆t đunh sơnăm. Tơdrong mă 2 pơm ăn ‘noh kơ yuơ tơpoh đơ̆ng mĕ ƀă yă ƀok, kơ yuơ ưh gan đei kơchơ̆t alpha-1 antitrypsin păng rŏ năng kơ yuơ chă jang lơ̆m hơnih jang đei ‘nhui, ‘mui, ‘mê̆ ‘mach kơtang. ‘Nau jing tơdrong tơm pơm ăn jĭ tơsoh hrei au. Lơ̆m hơ̆t đei đơ̆ng 6000-7000 kơchơ̆t pơnhul, mư̆h et hrip, hrip ƀơm gô pơm kơnê̆ hoan tơsoh pơm ăn truh tơdrong jĭ tơsoh hloi.

- Đei ƀôh jĭ kơ jĭ tơsoh đunh sơnăm ‘nŏh lơ liơ? Tơdrong jĭ au pơm ăn truh tơdrong jĭ hli hlơt yă kiơ hŏ ƀak si?

- Ƀak si chuyên khoa I Rmah Lương: Jĭ tơsoh au ngăl ƀôh tơ̆ dôm bơngai đơ̆ng 35 sơnăm năm tơ̆ ‘lŏ kră, đei ‘măng hrôih ƀiơ̆. Bơngai jĭ đei et hơ̆t. Đei ƀôh hơdăh hloh ‘nŏh lăp đơ̆ng rŏng dui jơhngơ̆m ưh kơ hiôk tơ̆ gơmăng pơm ăn bơngai jĭ ưh kơsŭk kơtep, krŏng dăh mă đơ̆ng rŏng jang, bơngai jĭ chă dui jơhngơ̆m ưh kơ hiôk, dui jơhngơ̆m mơgrek mơgrok.

Hrei au, tơdrong jĭ au ưh kơ đei pơgang ming hơmet, tim mă đei trong pơkăp ming hơmet ayơ kĕ klăih. Tơdrong jĭ au lăp chă ming hơmet tang găn tơgŭm ăn bơngai jĭ hoei chă jĭ roi dêh đĕch.

Tơdrong jĭ au pơm ăn đei lơ tơdrong jĭ hli hlơt, mă kăl ‘nŏh dôm bơngai jĭ đei chă jĭ đunh sơnăm pơm ăn truh tơdrong jĭ dêh hloi. ‘Nau jing bơngai jĭ hơnơ̆ng chă dui jơhngơ̆m ưh kơ hiôk, đơ̆ng rŏng ‘nŏh pơm kơnê̆ truh tơ̆ klơm păh ‘ma, pơm đei tơdrong jĭ klơm hloi. ‘Nau jing mĭnh lơ̆m dôm tơdrong tơm pơm ăn truh jĭ klơm.

- Ƀak si ăi! Jĭ tơsoh đunh sơnăm ‘nŏh jing tơdrong jĭ tim mă đei trong hơmet klăih hloi kơ yuơ lơ loh dôm bơngai jĭ hlôi đei ming hơmet tơ hnam pơgang hăm gơ̆h chă răt kơdih dôm kơ loăi pơgang mă ƀak si hlôi chih ăn hơdrol vă ming hơmet kơdih tơ̆ hnam mư̆h đei jĭ dơ̆ng ưh?

- Ƀak si chuyên khoa I Rmah Lương: Hrei au, jĭ tơsoh au găh tơdrong jĭ đei teh đak vei lăng năng tông (jĭ tơpôl) găh tơdrong jĭ hoei chă tơpoh. Lơ̆m dêh char Đak Lăk, jĭ tơsoh đunh pơjao ăn  Hnam pơgang hơmet jĭ Tơsoh dêh char vei lăng păng ming hơmet. Mư̆h bơngai jĭ đei khăm ƀôh jĭ tơsŏh đunh gô đei hnam pơgang hơmet jĭ Tơsoh dêh char pơjing trong hơmet jĭ ăn bơngai jĭ chă huch pơgang oei tơ̆ hnam kơdih păng lơ̆m 1 khei bơngai jĭ năm tơ hnam pơgang chă khăm dơ̆ng păng iŏk pơgang huch mĭnh ‘măng. Găh pơgang hơmet đei hloi pơgang tơpĕt trôm mŭh, pơgang huch hloi păng gơ̆h chă iŏk yua hloi pơgang tơpĕt trôm mŭh, pơgang huch dăh mă huch pơgang hloi păng ƀet pơgang hloi, gômơ̆ng kiơ̆ bơngai jĭ ‘noh jĭ dêh dăh mă jĭ păh ai. Lơ̆m khei năr klăih bơngai jĭ gơ̆h chă năm khăm dơ̆ng păng iŏk pơgang ming hơmet rim khei.

- Kăl pơm yă kiơ vă tang găn hơlau jĭ tơsoh đunh sơnăm hŏ ƀak si?

- Ƀak si chuyên khoa I Rmah Lương: Găh lơ rim ƀok thây pơgang chă pơtho khan ăn bơngai jĭ ‘nĕ chă et hơ̆t, ‘nĕ ngôi tơjê̆ đe et hơ̆t, kơ yuơ mưh chă et hơ̆t, hơdrip ƀơm ‘nhui hơ̆t gô pơm ăn đei tơdrong jĭ tơsoh hloi. ‘Ngoăih kơ ‘noh, mĭnh ƀar tơdrong jĭ đei ƀơm truh tơdrong rơka dăng hơlŏng dăh mă chă jang tơ̆ hơnih ‘mê̆ ‘mach, hơnih ‘mui, ‘nhui kơtang. Erih sa ‘lơ̆ng hơ iă.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si hơ!