Tơdrong arih sa chăl hle hăm lơ tơdrong kơhret, tơtăm bơngơ̆t pơm ăn lơ bơngai tơƀơ̆p ƀơm dôm tơdrong ƀơm truh tơdrong pran kơ̆l ‘ngok. Hiong răm, hlôi đei ƀôh lơ tơdrong tôch kơ hmach nhen kơtăh đơ̆ng gơng lôch kơ dih, pơm rơka ăn kơ dih. Hơdrô̆ nhen yua đơ̆ng ưh kơ jei lôh chứng khoán, hre đom, 1 ‘nu tơdăm ‘noh bơngai jang găh dơnâu mong đak hlôi kơtăh đơ̆ng gơng Gianh (Quảng Bình) lôch kơdih. Sơ ‘ngon hăl tơdrong ŭnh hnam, 1 ‘nu drŏ kăn 30 sơnăm oei tơ̆ Thanh Hóa kơtăh tơ̆ đak krong Mã, hŭt lê̆ 4 ‘nu kon ‘lơ̆p. Ưh kơlăp băl đon tơchĕng găh tơdrong rong kŏ meo, đơ̆ng rŏng kơ pơma hil pơjăh băl đơ̆ng 2 ‘nu mŏ oh drŏ kăn, 1 ‘nu hŏk tro drŏ kăn tơ̆ Thái Bình kơtăh đơ̆ng gơng pơtôch tơdrong hơrih... Tơ̆ 1,2 tơring kơ Tây Nguyên, đei lơ bơngai yua kơ 1,2 tơdrong mơmat tat, đei tơdrong truh lơ̆m tơdrong arih sa, đe buăl mơ lôh tơchă truh tơdrong lôch vă pơklăih tơdrong tơhlăk tơhlĭn. Ƀak si Đinh Hữu Uân, Kơdră Anih jang găh tơdrong ‘lơ̆ng lơ̆m kơ̆l ‘ngok  Phương Đông akhan:

“Lơ̆m tơdrong arih kơ lu bơ̆n đei tôch kơ lơ tơdrong truh. Mưh tơƀơ̆p dôm tơdrong truh ‘noh mă bơ̆n hơmet pơ ‘lơ̆ng đei ‘noh kơ̆l ‘ngok gô ‘lơ̆ng, mă lei  mưh tơƀơ̆p tơdrong truh mă bơ̆n ưh kơ hơmet pơ ‘lơ̆ng đei, huŏng lơ̆m pơvĭnh, ưh kơ phoăng lơ̆m đon tơchĕng ‘noh gô đei pơm đei dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng lơ̆m kơ̆l ‘ngok...”

‘Nao âu, 1 ‘nu mon drŏ kăn 14 sơnăm đei ŭnh hnam ba truh tơ̆ Anih jang găh tơdrong ‘lơ̆ng lơ̆m kơ̆l ‘ngok, Hnam pơgang Bạch Mai khăm yua kơ mon đei ƀôh hơnơ̆ng kơ blĕk, ƀơ̆t lăp tơ oei nhơ̆m hơdrô̆. Tơ̆ âu, đe ƀak si oei chă ƀôh bơngai jĭ đei rơka răih lơ̆m hơkâu, pơm rơka kơdih hăm săng chrek hla ar păng hơnơ̆ng hrŭk hơbăn ao tai vă pĕng ôn tơdrong ‘nâu. Kiơ̆ đơ̆ng chă hơlen lăng, đe ƀak si chă ƀôh, ‘ngoăih kơ tơdrong đei tơchĕng dêh, blĕk yua đơ̆ng mĕ ƀă đa pơma pơjăh, tơhil băl, mon drŏ kăn âu oei ưh kơ hiôk lơ̆m hŏk pơhrăm păng ling lang đei ƀôh hli tơ rơ hơmơt kơ hơchăng hŭt. Kiơ̆ kơ ƀak si Lê Công Thiện, Kơdră hơnih hơmet jĭ vơnh tơ̆ hơioh, bơngai jĭ âu đei ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ kơ̆l ‘ngok pơm ăn ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng kơtang truh tơdrong đon tơchĕng.

“Bơngai jĭ iŏk săng chrek hơla ar răih lơ̆m kơ kŏng ti, pơm jĭ ăn kơdih kâu vă pơklăih tơdrong tơplih đon tơchĕng, ưh kơ hiôk. Đei dôm tơdrong jĭ dêh hloh ‘noh tơchĕng truh tơdrong pơlôch kơdih...”

Kiơ̆ kơ lơ bơngai joăt jang, tơdrong iŏk yua mạng tơpôl, tơgăm kơ pơngôi game, yua điên thoăi hơgei lơ dêh hnang păng krŏng măng hơmơ̆ng hlôi pơm ăn dôm tơdrong jĭ găh kơ̆l ‘ngok roi tŏk.

 “Mĭnh năr oh lăng hloh 10 jơ vă pơih lăng facebook. Oh tơchă rim trong vă pơih lăng facebook”

Mĭnh ‘nu mĕ ƀă nai tơroi găh tơdrong kon drŏ kăn sư tŏk bŏk sơnăm păih iung:

“Khei ‘năr tơjê̆ âu kon drŏ kăn ĭnh nŏng kơ oei lơ̆m hơnih, ưh kơ ‘meh pơma dơnuh hăm bu, hli kơ hơnih lơ bơngai. Muh măt sư lai yơ kŭm hli tăr văr, ưh kơ hmă. Ƀơ̆t chă ƀôh kon thoi noh ‘noh ŭnh hnam nhôn bơngơ̆t dêh. Ĭnh krao gre taxi ba kon truh tơ̆ Hnam pơgang hơmet jĭ vơnh Trung ương 1. Rok trong năm lăp hli kơ sư băt ‘noh gô ưh kơ jang hơdai mă lei pŭn ‘noh mon kŭm ưh kơ băt trong kơna ưh kơ đei băt kiơ. Kon drŏ kăn ĭnh mơ̆t ‘mạng lăng dôm tơdrong kiơ ƀơm truh Hàn Quốc prăt năr. Mưh brŏk truh tơ̆ hnam ‘noh chĕp điên thoăi. Ĭnh ôn điên thoăi kŭm ưh kơgơh hăm sư, sư hil hloi. Ƀak si ưh kơ ăn yua điên thoăi mă sư tŏk bŏk hil ‘nâu âu.”

Tôch kơ tơtăm ‘noh jĭ hrei ‘nâu bơngai jĭ kơ̆l ‘ngok ưh kơ ‘lơ̆ng đei ƀôh lơ tơ̆ sơnăm oei mơlôh. Lơ hŏk tro, sinh viên, hơdruh tơdăm đei tơchĕng lơ, ngôi hơdrô̆ mă lei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang klui lăp yua kơ ŭnh hnam ưh kơ pơ̆n mơlâu hăm jĭ vơnh. Tôch kơ lơ bơngai akhan kơ̆l ‘ngok ưh kơ ‘lơ̆ng vă khan kơ̆l ‘ngok vơnh. Tơpă yan âu, đei 10 kơ̆l ‘ngok ưh kơ ‘lơ̆ng đa tơƀơ̆p. Kơsô̆ jĭ vơnh lăp đei 0,47% kơsô̆ kon pơlei. Ƀơ̆t mă tơchĕng, tơtăm bơngơ̆t đei kơ sô̆ kơ jung hloh tôch kơ lơ. Phŏ Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Dũng, Phŏ kơdră Anih jang găh tơdrong pran lơ̆m kơ̆l ‘ngok teh đak tơbăt:

“Đei ƀôh đơ̆ng dôm mon mưh ƀĭch tơ̆ hnam pơgang lơ̆m khei ‘năr tơ jê̆ âu găh lơ ‘noh jĭ dôm tơdrong đei bôh găh ưh kơ ‘lơ̆ng sinh học, ưh kơ ‘lơ̆ng găh tep, bơngơ̆t tơtăm roi ‘năr roi tŏk, dôm tơdrong jĭ ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng kơ̆l ‘ngok nhen lĕch đak pơ uh, tơtơ̆ jơ̆ng ti, hli tơrơ, ưh kơ pơ̆n pơma dơnuh hăm bơngai nai. Đei lơ mĕ ƀă tă kơ ba đe mon truh lơ̆m khei ‘năr klui, yua đơ̆ng ưh kơ vă tơdrong kon đei kơ̆l ‘ngok ưh kơ ‘lơ̆ng.”

Ƀak si Đặng Thị Tươi, khoa hơmet jĭ dei dei kơ drŏ kăn, Hnam pơgang hơmet jĭ vơnh Trung ương 1 tơroi tơdrong hlôh vao vă tơ jur tơdrong tơchĕng lơ tơ̆ hơioh mĕ đe mă ƀă kăl kơ lăng truh:

“Đe mĕ ƀă athei lăng truh kon kơdih lơ hloh. Hơioh ling lang đei 1 tơdrong hưch hanh kơ yă kiơ ‘noh nhen ‘meh đă ƀŏng lŏng tơplŏng kơdâu, hơri hơsoang... Tơplih hăm tơdrong ăn kon yua điên thoăi ‘noh bơ̆n tơƀôh ăn kơ kon kiơ̆ trong kon ‘meh ‘nhen hŏk reh kơtar, hŏk hơri, pơtâp hơkâu jăn ‘noh ƀơ̆t doh kon gô ưh kơ ham yua điên thoăi dơ̆ng bơih.”

Hrei ‘nâu, vă jê̆ 30% kơsô̆ kon pơlei Việt Nam đei ƀôh dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng kơ̆l ‘ngok, 25% lơ̆m kơ sô̆ ‘noh jĭ ưh kơ ‘meh ngôi hơdai hăm bu păng rim sơnăm chih iŏk dang 40.000 ‘nu ngôi hơdrô̆ lôch yua kơ pơlôch kơdih. Mă lei, kŭm lei lăi nhen lơ kơloăi tơdrong jĭ nai, tơdrong jĭ găh vơnh kŭm nhen dôm tơdrong tơm pơm ăn gơh tang găn đei tơdăh đei trong tơlĕch jang păng pơdơh ngôi, nhen tep hloh 5 lơ̆m 1 năr, trong sŏng sa ‘lơ̆ng, pơtâp hơkâu hơnơ̆ng, băt trong hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong tơchĕng, bơngơ̆t lơ, chă tơdrong jang đei iŏk yua, vang jang lơ̆m dôm tơdrong jang năm tơgŭm đe, pơm hiôk ‘meh vă, veh ver kơ iok yua hơlăk ƀier, dôm kơ chơ̆t pơm ranh păng ‘nĕ kơgan yua dôm tơmam hơgei, pơngôi game trư̆k tuyên. Lơ̆m apŭng plĕnh teh, pơlôch kơdih ‘noh jĭ tơdrong tơm pơm ăn lôch dơ̆ng mă 2 tơ̆ grŭp sơnăm 15-29. Vă jê̆ 80% kơ sô̆ ‘măng pơlôch kơdih lơ̆m jơ̆p plei teh đei ƀôh tơ̆ dôm teh đak iŏk yua tŏ sĕt păng păh lăp. Tơpă yan âu ‘nâu athei Việt Nam kăl kơ bơ̆jang kiơ̆ ‘lơ̆ng hloh Trong tơlĕch jang teh đak tang găn jĭ ưh kơ đei tơpoh, lơ̆m noh đei kơ̆l ‘ngok ưh kơ ‘lơ̆ng vă tơ jur pŭ trăp găh jên păng kơsô̆ lôch.