Yă Đinh Thị Ngọc Tuyết (69 sơnăm) oei tơ̆ apŭng Krông Nô, dêh char Đắk Nông tŏk bŏk hơmet jĭ ‘ngok đei đuh tơ̆ Khoa hơmet jĭ tơpoh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên. Hơdrol ‘noh, yă ƀôh hơkâu lap rơmơ̆n, ưh kơ đei prăih kơna đei ŭnh hnam ba năm tơ̆ hnam pơgang. Mŏ Đinh Thị Ngọc Liên, kon drŏ kăn yă Tuyết tơroi: Mĕ ĭnh ƀôh lơ̆m hơkâu ưh kơ hiôk, lap rơmơ̆n kơna ba năm tơ̆ Hnam pơgang xăh Krông Nô, lăng ƀôh tơdrong jĭ ưh kơ ‘lơ̆ng, kơna Hnam pơgang xăh ăn năm truh tơ̆ Khoa kâp kư̆u păng Khoa hơmet jĭ plei nuih Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên. Đơ̆ng rŏng ‘noh  tơplih tơ̆ khoa Hơmet jĭ tơpoh. Pŭn ai gơnang đơ̆ng ƀak si khăm jĭ rim năr kơna dang ei mĕ ĭnh đĭ prăih bơih.

Tơroi dơ̆ng găh tơdrong jĭ đơ̆ng yă Tuyết, ƀak si Phạm Hồng Lâm, Kơdră Khoa hơmet jĭ tơpoh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tơbăt: Bơngai jĭ đĭ ‘lŏ kră, đei jĭ huêt ap tŏk 10 sơnăm, mơ̆t tơ̆ hnam pơgang hăm đon ưh kơ prăih. Ƀơ̆t blŭng đei hơlen lăng đei jĭ pơ̆k kơna ba tơ̆ khoa nội hơmet jĭ plei nuih păng pơgơ̆r phĭn đei ƀôh pơ ‘ngeh, đơ̆ng rŏng ‘noh hơlen lăng 2 khoa păng hơlen lăng bơngai jĭ đei pơchŭng ‘ngok tơm kơna ba tơ̆ khoa hơmet jĭ tơpoh pơgơ̆r iŏk tơ ‘ngăl vă băt hơdăh bơngai jĭ hăm đei jĭ ‘ngok đei đuh dăh ưh. ‘Nâu jĭ 1 ‘nu bơngai jĭ dêh, ƀôh jĭ ‘ngok đei đuh pơm ăn pơ ‘ngeh ôm. Mă lei gơnang đơ̆ng hơdrin đơ̆ng đĭ đăng y ƀak si, bơngai jĭ hlôi hoei pă krê hơmơt păng tŏk bŏk vă prăih. Pơtôch iŏk tơ ‘ngăl ‘măng mă 3 pơtơm ƀôh hmă bơih.

Kiơ̆ chih jô̆ đơ̆ng khoa hơmet jĭ tơpoh, kơsô̆ kon pơlei jĭ ‘ngok đei đuh tôch kơ lơ. Lơ̆m 2 sơnăm kơ âu, jô̆ păh lăp rim sơnăm Khoa sơng iŏk đơ̆ng 80- truh 120 ‘nu đei jĭ. Sơnăm 2023, sơng iŏk vă jê̆ 100 ‘nu. 5 khei blŭng sơnăm 2024 sơng iŏk hloh 30 ‘nu đei jĭ. Găh lơ dôm bơngai jĭ ‘noh yua đơ̆ng phế cầu, ‘ngok mô cầu, yŏng jĭ liên cầu nhŭng păng yua đơ̆ng hơmơng.

Jĭ ‘ngok đei đuh mơ̆ng kiơ̆ tơdrong tơm pơm ăn păng hơkâu bơngai jĭ mă đei ƀôh păng tơdrong krê hơmơt kŭm pha ra băl. Bơngai jĭ dêh gô đei ƀôh ưh kơ băt kiơ, pơma kư̆ kă dăh mă gơ̆ hơkâu, krê hơmơt truh hơkâu jăn. Bơngai đei jĭ ‘ngok đuh ƀônh ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ ‘ngok tơm, pơ ‘ngeh ‘ngok, klĭk, pơ̆k hơving... Jĭ ‘ngok đei đuh gô đei ƀôh hămrim bơngai. Tơ̆ bơngai ‘lŏ đei jĭ ‘ngok đuh đa đei ƀôh jĭ hơđăl hloh mă lei ƀơ̆t lăp kŭm đei hơnat hơlen lăng yua kơ ƀônh hơvơ̆l hăm dôm tơdrong jĭ nai. Dôm tơdrong jĭ đơ̆ng jĭ ‘ngok đei đuh đa đei ƀôh ưh kơ ê nhen: Yuh dêh, hăk, jĭ kơ̆l, hơrăng kŏng koi, lap, ưh kơ ‘meh hơdăh, lĕch pham dăh mă lĕch ƀre ƀrônh tơ̆ hơkar...

Lơ̆m jĭ ‘ngok đei đuh đei 2 grŭp jĭ kăl lăng truh hloh ‘noh jĭ grŭp ‘ngok tơm păng tŏk bạch cầu. Pơđĭ 2 grŭp âu tă kơ đei tơdrong jĭ krê hơmơt, đei ƀôh jĭ ưh kơ rơđăh kơna lơ bơngai pơm pơ hơi ưh kơ năm tơ̆ hnam pơgang hrôih. Tơdăh jĭ ưh kơ đei chă ƀôh hrôih păng hơmet tom gô pơm ăn tơdrong jĭ tôch kơ krê hơmơt.

Ƀak si Phạm Hồng Lâm, Kơdră Khoa hơmet jĭ tơpoh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tơbăt: Hăm jĭ pơchŭng ‘ngok tơm, khei ‘năr bơngai jĭ năm tơ̆ hnam pơgang đei tơdrong ‘lơ̆ng tôch kơ tih hăm tơdrong hơmet jĭ. Tơdăh bơngai jĭ năm hrôih tơdrong hơlen lăng gô ƀônh hloh. Tơdăh năm klui, gô đei ƀôh lơ tơdrong jĭ, mă loi tơ̆ bơngai jĭ đei tơdrong jĭ đơ̆ng hơdrol huyêt ap tŏk, hơ yô sĭk gô pơm tơjur tơdrong pran. Pơchŭng ‘ngok tơm đei tơdrong jĭ ƀôh pơchŭng, ƀơm pơnhŭl tôch kơ dêh, đang kơ ‘noh tơdrong jĭ ‘ngok đei đuh đei jĭ kơ̆l păng hăk, hơrăng hơko. Dôm tơdrong đei ƀôh jĭ ‘ngok đei đuh ƀôh kơnăl, đang kơ ‘noh dơ̆ng đei 1 tơdrong tôch kơ lăng kăl ‘noh ưh kơ băt kiơ...

Đe ƀak si chuyên khoa pơtho tơtă tơdăh bơngai jĭ tam mă băt hơdăh đei tơdrong tơm pơm ăn jĭ mă đei ƀôh tơdrong jĭ nhen: yuh dêh ưh kơ ê, jĭ kơ̆l, dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ ‘ngok, athei tơtĕnh năm tơ̆ hnam pơgang vă hơlen lăng, chă ƀôh jĭ. Tơdrong chă ƀôh jĭ hrôih păng hơlen lăng jĭ ‘ngok đei đuh tơtom đei tơdrong ‘lơ̆ng gĭt kăl lơ̆m hơmet vă tang găn tôch ai hơmơt kơ lôch păng pơm ăn tơdrong jĭ ăn bơngai jĭ. Ƀak si gô lăng kiơ̆ lơ̆m dôm tơdrong đei ƀôh jĭ yan âu păng hơlen lăng, mă loi hơlen lăng tơ ‘ngăl vă hơlen lăng băt kơnăl tơdrong jĭ. Hăm hơioh iĕ, jơhngơ̆m pran ưh kơ kĕ, tơdăh hơmet hiơ̆, hơmơt kơ lôch dăh mă pơm ăn tơdrong jĭ ‘ngok, nhen: gơ̆, măt tol, klĭk, jo jơ̆ng ti, ưh kơ prăih thoi bơngai hmă tôch kơ lơ. Mưh đei jĭ kăl kơ pơm kiơ̆ hơmet kiơ̆ athei đơ̆ng ƀak si, khăm hơlơ̆k dơ̆ng păng răp hơlen jĭ, tơdăh đei ƀôh ưh kơ ‘lơ̆ng kiơ kăl kơ roi tơbăt ăn ƀak si hơmet, veh ver đei ƀơm dôm tơdrong jĭ đơ̆ng rŏng kơnh.

Dôm tơdrong đa ƀôh mưh đei jĭ ‘ngok đei đuh, tôch pơmat vă gơ̆h khăm hơlen, băt hơdăh. ‘Nâu jĭ tơdrong jĭ tôch hơmơt dơ̆ng, kăl kơ băt hrôih păng hơmet tơtom, yoa thoi noh rim bơngai athei kơchăng tang găn jĭ kŭm nhen tơtom băt dôm tơdrong krê mưh đei jĭ. Vă băt hơdăh ƀiơ̆ tơdrong jĭ ‘ngok đei đuh, nhôn đei jơ pơma nuh dơ̆ng hăm ƀak si Phạm Hồng Lâm, Kơdră Khoa hơmet jĭ tơpŏh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

- Ƀai si ăi! Yoa kiơ mă đei jĭ ‘ngok đuh? Păng jĭ ‘nâu hơmơt thoi yơ?

-Ƀak si Lâm: Tơdrong tơm pơm ăn jĭ tơpŏh lơ lơ̆m dôm grŭp jĭ đei đơ̆ng pơrang jĭ, virus, sơmach păng pơmâu. Păng lơ bơngai jĭ pơ ‘ngiĕh hoan trung ương truh dang ei jĭ jing tôch dêh, tơdăh ưh đei khăm hơlen, băt hrôih păng hơmet tơtom ƀât lăp lôch hloi. Krê hlŏh dơ̆ng, khei ‘năr âu ki đei 2 grŭp jĭ ‘ngok kăl đei tơrek ‘nŏh jĭ, jĭ ‘ngok yoa pơrang jĭ đơ̆ng nhŭng păng jĭ ‘ngok yoa pơrang đơ̆ng ‘ngoăih tơpoh. 2 grŭp âu pơm tơlĕch jĭ tôch dêh păng bơngai jĭ đa năm hơmet klui kơna tơdrong hơmet jĭ tơƀâp lơ pơmat tat. Jĭ ‘ngok găh grŭp trong hoan trung ương đa đei yuh, pơ ‘ngiĕh đuh păng khei ‘năr hơmet jĭ đunh. Tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 1 giĕng, đunh hlŏh ‘nŏh kơtĕch khei, tôch huach jên. Pơtih gia đei bơngai jĭ ‘ngok hơmet truh 30 triu hla jên. Păng krê loi lơ̆m 2 grŭp mă inh ‘nao tơroi kơpal, pơrang jĭ đơ̆ng nhŭng ‘nŏh jĭ 1 grŭp pơm tơlĕch jĭ ‘ngok tơpŏh đơ̆ng nhŭng, mă loi đơ̆ng xa ‘nhĕm rơba. ‘Nŏh jĭ tơdrong jĭ tôch dêh. Mă 2 athei tơrek truh ‘nŏh grŭp jĭ ‘ngok yoa pơrang đơ̆ng ‘ngoăih tơpoh, jĭ đei tôch lơ tơ̆ tơring groi kông păng tơring Tây Nguyên. Yoa tam gan đei đon hlôh vao găh oei xa rơgŏh, sŏng xa tơmam sĭn, mă loi hăm dôm tơmam pai tam mă sĭn, ‘nhot hơdrih păng hơbou jing pơm tơlĕch jĭ tơ ‘ngok âu, tơdrong jĭ roi đunh roi krê păng hơmet đunh khei ‘năr.

-Ƀak si ăi, kiơ̆ đơ̆ng iŏk hơmet ăn bơngai jĭ, lơ bơngai jĭ đei găh grŭp jĭ yơ?

-Ƀak si Lâm: 2 sơnăm âu ki, đei lơ tơdrong pơm tơlĕch jĭ, mă lei lơ hlŏh ‘nŏh yoa đơ̆ng jĭ phế cầu, jĭ ‘ngok dang ei dang ei mă ưh ‘nŏh đơ̆ng virus jĭ tơ̆ nhŭng tơpoh păng yoa pơrang jĭ đơ̆ng ‘ngoăih tơpoh. ‘Nŏh jĭ 5 tơdrong tơm hơnơ̆ng đa ƀôh păng rim bơngai jĭ đei chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang, nhôn iŏk hơmet ‘lơ̆ng ngăl. Lăp đei 1,2 ‘nu bơngai ưh jăh chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang jing pơm ăn jĭ ăl, pơtih gia jĭ áp xe ‘ngok dăh mă kôch đuh tơ̆ ‘ngok. Dôm bơngai jĭ âu athei chơ năm tơ̆ hnam pơgang kơpal.

-Hăm tơdrong krê hơmơt tôch dêh đơ̆ng jĭ ‘ngok đei đuh, ƀak si hăm đei nơ̆r tơtă kiơ vă kon pơlei đei đon kơchăng tang găn ưh?

-Ƀak si Lâm: Inh tơtă ăn đĭ đăng kon pơlei tơdăh đa đei jĭ kơ̆l păng yuh, dôm tơdrong hlĭch lơ̆m hoan ‘ngok jăh năm hloi tơ̆ hnam pơgang vă gơ̆h khăm hơlen păng hơmet tơtom. Tơdăh ưh pơm gơ̆h dôm tơdrong ‘nŏh bơngai jĭ tôch ƀônh lôch. Mă tơpă đĭ đăng tơdrong jĭ tơpŏh, jĭ ‘ngok đei đuh kŭm thoi noh, jĭ ƀach kâu tŏk kŭm thoi noh đa tơpŏh kiơ̆ ƀơ̆r ngăl, ‘nŏh jĭ trong tơpŏh dêh hlŏh. Yoa thoi noh, sŏng xa mă rơgŏh jĭ 1 nơ̆r tơtă tôch gĭt kăl đơ̆ng anih tang găn jĭ tơpŏh păng anih jang pơgang đơ̆ng sơ̆ truh dang ei. Đĭ đăng rim bơngai athei sŏng xa mă rơgŏh, hơtŏk jơhngâm pran păng jăh năm tơ̆ hnam pơgang hrôih hlŏh mưh đei jĭ.

Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ.