Đơ̆ng rŏng “56 măng năr kuer kông, ƀich kơtă lơ̆m trôm sơlŭng, ‘mi pru pơdach, ‘mi hngach pă lăng, sŏng xa săi por ‘mon”, ‘năr 7/5/1954 khul linh păng kon pơlei bơ̆n hlôi tơblăh hŭt kơđông linh Điện Biên Phủ. ‘Nâu jĭ 1 kơđông linh tih, tơblăh kơtang hlŏh kơ Phalăng tơ̆ Đông Dương, vă vei lăng jơ̆p tơring Tây Bắc păng Thượng Lào, hăm đon tơchĕng lơ̆m dang 18 khei ‘nŏh vă tơblăh hŭt pơđĭ ƀô đô̆i tơm bơ̆n, năm truh tơdrong iŏk vei lăng đĭ đăng teh đak Việt Nam păng jơ̆p tơring găh Pơbăh Đông Dương. Hăm jơhngâm đon tơblăh kơtang nuih mơng, gơ̆h hơgei khul linh păng kon pơlei bơ̆n hlôi tơblăh hŭt kơđông linh Điện Biên Phủ, pơlôch păng rôp đĭ đăng 16.200 ‘nu hơyăt, prăh tơhuŏng 62 tŏ gre păr, thu iŏk 64 tŏ gre ô tô păng đĭ đăng phao kơtoang, ƀôm ƀrâm hơyăt.

Vang tơgop pơjing đei tơdrong tơblăh Jơnei Điện Biên Phủ, ‘nŏh jĭ tơdrong hơiă tih hlŏh lơ̆m jơhnơr pơm linh đơ̆ng Trung tướng Đặng Quân Thụy, kơplăh dŏh sơ̆ jĭ kăn ƀô̆ tơblăh, pơm anih dăr hơlen tơdrong tơblăh: “Đơ̆ng rŏng kơ tơblăh jơnei, ayăt lăng bơ̆n pha ƀiơ̆ kơ adrol ki. Adrol sơ̆ hăp năng bơ̆n ưh ai, kơbăt dôm yơ bơngai jang tơgŭm đơ̆ng Mi, đĭ khul ‘nâu blư khul to năm truh hơnơ̆ng pơma akhan, Điện Biên Phủ jĭ kơđông ưh đei khul linh yơ kĕ tơblăh hŭt. Đe pôk pơ ư băt tôch dêh, gô mưh tơblăh thuơ kơnh ‘nŏh rơ ông tơpŭ ăn kơbăl, đang kơ ‘nŏh lu sư năng bơ̆n pha kơ sơ̆ bơih. Đei yŏng linh akhan, Khul linh kon pơlei Việt Nam tơblăh hŭt khul linh Phalăng tơ̆ Điện Biên Phủ. Mă tơpă khul linh bơn ƀât dŏh sơ̆ ‘nao pơjing hlŏh 10 sơnăm đĕch. Thoi noh mă gơ̆h ƀôh, 1 hơdrĕch hơdrung iĕ đei đon pơhnŏng tih, gơ̆h hơgei păng mĭnh jơhngâm đei kon pơlei tơgŭm, đei lơ ƀok yŏng rơgei ‘nŏh kĕ tơblăh hŭt rim khul linh hơyăt teh đak đe đei tôm tĕch phao kơtoang ‘nao.”

Kơđông hơyăt tih hlŏh, pran kơtang hlŏh kơ ayăt đei tơblăh hŭt lê̆, Tơdrong tơblăh Nava đei phă pơchăh, phă hŭt đon pơhnŏng pơdui đunh khei ‘năr tơblăh vang đơ̆ng Phalăng păng Mi, pơih đei 1 chăl ‘nao ăn tơdrong iung tơblăh. PGS.TS Nguyễn Đức Hòa, tơ̆ Hnam trưng đăi hŏk Sài Gòn tơblang: “Tơblăh đei hơyăt Phalăng, tơgop ‘lơ̆ng vă găn tôch tơdrong tơblăh hơyăt. Phalăng tơblăh thuơ bơ̆n sư kơdŭn đĭ linh lĕch đơ̆ng Đông Dương. Păng Mi ‘nŏh ưh kĕ vei đon pơhnŏng pơdui khei ‘năr tơblăh tơ̆ Đông Dương păng ‘mĕh akŏm khul linh đơ̆ng teh đak đe vang truh tơblăh tơ̆ Đông Dương, Mi tơlĕch jên lơ̆m sơnăm 1954 ‘nŏh 555 ti fran, iŏk đei truh 73% jên tơblăh đơ̆ng Phalăng. Mi ‘mĕh iŏk jơnei tuch luch păng hăp ‘mĕh akŏm khul linh đơ̆ng teh đak đe vang truh tơblăh tơ̆ Đông Dương, mă lei tơdrong tơblăh Điện Biên Phủ hlôi găn pơđĭ tơdrong ‘nŏh.”

Roi đunh roi ƀôh hơdăh hlŏh dơ̆ng tơdrong gĭt kăl tih tên đơ̆ng tơblăh jơnei Điện Biên Phủ. Tơdrong tơblăh hlôi găn tôch tơdrong iung tơblăh Phalăng, jang kĕh đang tơdrong jang kăch mang kơ hơdrĕch hơdrung, kon pơlei pơm tơm tơ̆ tơring Găh Tu, vei kơjăp tơdrong jơnei đơ̆ng kăch mang khei 8/1945. PGS.TS Trần Ngọc Long- sơ̆ pơm Phŏ Kơdră Anih tơchĕng hơlen Jơhnơr khul linh pơma hơdăh, tơdrong tơblăh Điện Biên Phủ hlôi tơblăh iŏk rơngei ăn đĭ đăng tơring găh Tu teh đak bơ̆n, tơdrong jang kăch mang đơ̆ng hơdrĕch hơdrung, kon pơlei pơm tơm hlôi jang kĕh păng hơyak tŏk vă bơ̆ jang pơjing chủ nghĩa xã hội:

“Hăm tơdrong tơblăh jơnei Điện Biên Phủ, ‘măng mă blŭng 1 teh đak đei hơyăt pơgŏ pơ ‘nep, oei tơnuh hin hlôi tơblăh đei hơyăt đơ̆ng teh đak pơdrŏng tih, đei khul linh phao kơtoang tôm tĕch. ‘Nŏh jĭ tơdrong hui kơ đei lơ̆m jơhnơr khul linh apŭng plenh teh. Bơ̆n găn đei tơdrong tơblăh đunh 9 sơnăm păng găn tôch chă pơm đich đam hnam dông đunh vă jê̆ 100 sơnăm ăn hơyăt. Bơ̆n hlôi iŏk đei 1 puăt teh đak vă bơ̆n pơjing tơmam, tơdrong arih xa ăn chủ nghĩa xã hội. Hơdai hăm ‘nŏh pơjing đei anih pơvih pơvăn tih kơjăp ăn tơdrong tơblăh đunh 21 sơnăm đơ̆ng rŏng dơ̆ng. Hăm tơdrong tơblăh jơnei Điện Biên Phủ tơpă mơ̆n bưng ai đơ̆ng Việt Nam lơ̆m apŭng plenh teh roi tŏk. Teh đak Việt Nam dân chủ cộng hòa mât lơ̆m hop akŏm Giơ ne vơ hăm 1 hơnăp jang pha, hơnăp đơ̆ng bơngai tơblăh jơnei.”

Tơblăh jơnei gĭt kăl Điện Biên Phủ hlôi phă hut tơdrong tơblăh Nava, phă hŭt đon pơhnŏng pơrơ̆ng tơgar iŏk teh đak đe, phă hŭt đon pơvĕr ‘mĕh pơdui đunh tơdrong tơblăh đơ̆ng hơyăt Phalăng păng Mi, pơjing hơyak tŏk ‘nao, pơih đei 1 chăl hle ăn tơdrong tơblăh. Athei Khul kơdră teh đak Phalăng kĭ tơdrong Tơchơ̆t Giơ ne vơ, pơtôch tơdrong tơblăh, pơjing dơ̆ng tơdrong rơngei, pơkăp năng kăl tơdrong pơm tơm kơdih tơ̆ 3 teh đak Đông Dương. Đơ̆ng tơdrong tơblăh jơnei Điện Biên Phủ, lơ ƀai hŏk kăp gĭt đei chih răk, hơmet pơ ‘lơ̆ng păng hơtŏk ming lơ̆m khei ‘năr tơblăh Mi “Tơblăh hŭt Mi, tơhli pơđĭ khul Ngụy” hơnhăk dơ̆ng tơdrong rơngei hiôk hian, pơjing đei 1 teh đak kơjăp ‘lơ̆ng.

Kiơ̆ Đại tá, Tiến sĩ Lê Thanh Bài, Phŏ Kơdră Anih tơchĕng hơlen Jơhnơr arih khul linh, tơblăh jơnei Điện Biên Phủ 70 sơnăm adrol sơ̆ hlôi pơm ăn apŭng plenh teh băt truh tơ̆ Việt Nam, năng kăl kơ Việt Nam ƀiơ̆: “Việt Nam – Điện Biên Phủ đĭ jing hơnăn krao tôch juăt hăm apŭng plenh teh. Tơdrong ‘nâu jing anih dơ̆ng, bưng ai kơ teh đak bơ̆n, pơm thoi yơ vă kơjă kăp gĭt đơ̆ng Điện Biên Phủ ưh lăp bơ̆n găn tôch lê̆ tơdrong tơblăh đunh đai vang vei lăng tơdrong jơnei đơ̆ng đơ̆ng kăch mang khei 8 đĕch. Mă kơjă âu oei tơgop ăn chăl hle kơ Điện Biên Phủ hrei ‘nâu dơ̆ng. ‘Nŏh jĭ 1 tơpôl mă đơ̆ng đĭ jang hơdoi jơ̆p plei teh bơih ră mă lei kơjă kăp gĭt đơ̆ng 1 teh đak, hơdrĕch hơdrung oei đei hơnơ̆ng đĕch.”

70 sơnăm đĭ hlŏh bơih, tơdrong kăp gĭt đơ̆ng Tơblăh jơnei Điện Biên Phủ roi đunh roi kơjăp păng roi tŏk hlŏh dơ̆ng. Rim jơhnơr đơ̆ng rŏng ling lang čhôk ‘nă găh tơdrong tơblăh jơnei Điện Biên Phủ pơma hơdrô̆ păng dôm tơdrong tơblăh tang găn hơyăt đơ̆ng teh đak đe pơma atŭm vă kŭm hăm băl adrin hlŏh dơ̆ng lơ̆m tơdrong jang tơiung pơjing teh đak rơngei hiôk hian, pơdrŏng pran kơtang.

Đơ̆ng noh, PGS.TS Nguyễn Đức Hòa pơma: “Inh tơchĕng, tơdrong kăp gĭt, tơdrong đei ƀơm truh đơ̆ng sư oei tôch dêh, sư đei ƀât bơ̆n kăl iŏk yoa sư. Apŭng plenh teh đĭ băt truh 1 um rup kơtang nuih mơng, 1 hơdrĕch hơdrung tơblăh jơnei tơ̆ Điện Biên Phủ, ‘nŏh apŭng plenh teh athei năng ƀôh 1 teh đak Việt Nam kơtang nuih mơng, hơnŭk hơnoa ‘năi. Thoi noh tơdrong ‘lơ̆ng hơiă đơ̆ng chăl so găh tơdrong tơblăh kơtang nuih mơng đơ̆ng Điện Biên Phủ ưh đei lai yơ hiơt hiong lơ̆m jơhngâm đon kon pơlei Việt Nam păng kon pơlei apŭng plenh teh.”

Năng dơ̆ng lơ̆m chăl arih kơ hơdrĕch hơdrung, rim chăl đei tơdrong tơblăh jơnei tih tên nhen thoi Tơdrong tơblăh Bạch Đằng, tơdrong tơblăh Chi Lăng, tơdrong tơblăh Đống Đa, Điện Biên Phủ, tơdrong tơblăh Hồ Chí Minh... ‘Nŏh jĭ tơdrong pơlung jơhngâm tih tơpă ăn đĭ đăng đảng, đĭ đăng dân, đĭ đăng khul linh bơ̆n vă hơnơ̆ng jang tok pran tơgăl lơ̆m tơdrong pơjing teh đak, nhen đon pơhnŏng đơ̆ng Hop akŏm mă 13 kơ Đảng hlôi tơlĕch truh sơnăm 2045 teh đak bơ̆n jing teh đak pơdrŏng, đei xa jên khei lơ... Dôm tơdrong juăt ‘lơ̆ng lơ̆m chăl arih adrol sơ̆ jĭ anih gơnang vă pôk tơiung đon hơpơi ‘mĕh, hơnhăk teh đak bơ̆n jang tŏk pran hlŏh dơ̆ng.