VOV4.Bahnar - Hơ bĕch hơ bal, hơ gei, pơ̆n tơ chĕng pơ̆n jang – ‘noh jĭ nơ̆r hơ len lăng đơ̆ng kơ dră đảng, kơ dră tơ ring ƀơ̆t tơ roi truh mŏ Y Lan oei tơ̆ plei Lút, xăh Ya Tăng, apŭng Sa Thầy, dêh char Kon Tum. Ŭnh hnam sư  jĭ 1 lơ̆m dôm ŭnh hnam jang chŭn mir đei drơ̆ng ăn jang sa, tĕch mơ dro hơ gei kơ dêh char blŭng sơ năm 2021, jĭ 1 lơ̆m dôm bơ ngai ‘lơ̆ng găh hơ drin hơ tŏk tơ iung mŭk drăm, pơ jing pơ lei pơ la pơ drŏng ‘lơ̆ng rŏ.

Yak hloh 50 km trong như̆ơ đơ̆ng pơ lei tơm Kon Tum, nhôn mă năm truh đei pơ gar jang sa kơ ŭnh hnam mŏ Y Lan, rơ neh sơ năm 1982, oei tơ̆ plei Lút, xăh Ya Tăng, apŭng Sa Thầy. Pơ đĭ groi teh đei pơ tăm ƀĕnh bơ̆n cheh phe, tơ ƀăr, păng ‘long sa plei – ‘nâu jĭ iŏk đei hloh 10 sơ năm klo kăn sư pơ jing đei.

Tơ drong tơ roi pơ tơm blŭng đơ̆ng dôm nơ̆r pơ ma dơ nuh đơ̆ng mŏ găh 2 ‘măng tơ mơ̆t jên jang ư̆h kơ jơ nei tơ til hloi. Đơ̆ng tơ drong ơng hloh 1.000 tơ nơm ‘long kơ su hơ drĕch mă lei ư̆h kơ đei tơm hơ yơ hơ rih, truh tơ drong athei kŏh phă hŭt 2 hek tar cheh phe hlôi pơ tăm đei 3 sơ năm yua kơ tơ đăh cheh phe ư̆h kơ ‘lơ̆ng. Hloh 100 triệu hlak jên răt bơ̆n ‘long tơ đăh, phŏng, thuê jang teh, pơ tăm, vei lăng hiong pơ goh, mă lei ư̆h kơ yua thoi noh mă klo kăn mŏ Y Lan bơ̆l hăl. Kơ lih đơ̆ng ư̆h kơ jơ nei ‘noh hlôi tơ gŭm klo kăn bre sư đei dơ̆ng tơ drong hlôh vao lơ̆m hơ tŏk tơ iung mŭk drăm.

Sơ năm 2004, sư đei Khŭl vei lăng drŏ kăn tơ gŭm tŏk iŏk jên hăm kơ sô̆ jên 23 triệu hlak jên đơ̆ng Anih mong jên tơ gŭm tơ pôl tơ mơ̆t jên jang răt teh pơm hnam oei păng răt nhŭng vă rong. Đơ̆ng rong nhŭng, jang thuê, klo kăn sư chă pơ đom răt đei teh choh jang sa. Sơ năm 2006, ŭnh hnam sư ‘noh jĭ ŭnh hnam mă blŭng kơ xăh iung jang hơ drol lơ̆m tơ drong hơ nhăk ‘long kơ su păng cheh phe lơ̆m hơ tŏk tơ iung. Hăm trong jang kăl “ Mong iĕ jing tih”, “ Iŏk kơ đeh rong kơ jung”, klo kăn sư đei iŏk yua sơ đơ̆ng păng pơm hnam oei kơ jăp ‘lơ̆ng.

            Truh dang ei, tơ drong jang hơ tŏk tơ iung mŭk drăm đơ̆ng ŭnh hnam mŏ Y Lan ‘noh jĭ tơ drong jang ‘lơ̆ng kơ tơ ring. Dang ei, klo kăn sư đei hloh 10hek tar teh; lơ̆m noh, đei 3hek tar cheh phe, păng 1 hek tar pơ tăm hơ lam ‘long sa plei nhen sầu riêng, jrang, ƀơ đĭ 3 sơ năm bơ̆ih, 2 hek tar kơ su ăn iŏk kơ tăk hloh 10 sơ năm kơ âu, 3 hek tar tơ ƀăr ‘nao koh tĕch, uơ oei dơ̆ng sư tŏk bŏk pơ tăm ƀum ƀlang. ‘Ngoăih kơ ‘noh, sư oei rong đơ̆ng 5 -7 tŏ rơ mo vă hơ tŏk iŏk yua ăn ŭnh hnam păng tơ gĕch iŏk tôch ai vă đei mơ̆r pơ yua ăn vei lăng ‘long pơ tăm.

Kiơ̆ kơ Y Lan, vă jang đei tơ drong ‘noh, sư athei hŏk pơ hrăm păng tơ mơ̆t yua khoa hŏk ki thuơ̆t lơ̆m jang sa, đang kơ ‘noh hŏk pơ hrăm dơ̆ng tơ drong hlôh vao đơ̆ng lơ bơ ngai. Sư rơ̆ih iŏk tơ đăh ‘long hơ len, ‘lơ̆ng, băt hơ dăh hơ nih pơm tơ lĕch ‘mơ̆i mă pơ tăm. Dang ei, ŭnh hnam sư iŏk yua rim sơ năm 200 triệu hlak jên đơ̆ng kơ su, ƀum ƀlang, cheh phe.

Klo kăn sư tŏk bŏk hơ nơ̆ng ơng hloh  2.000 ‘long kơ su hơ drĕch 209 kơ tăk lôch kơ lơ vă pơ tăm 2 hek tar lơ̆m sơ năm 2021 âu. Hăm tơ đăh cheh phe, klo kăn sư rơ̆ih iŏk tơ đăh TR4 ‘noh jĭ tơ đăh kĕ pŭ tŏ phang păng ăn plei lơ, lăp hăm teh tơ̆ tơ ring Ya Tăng.

Ưh khan lăp pơm pơ drŏng ăn ŭnh hnam, sư oei đei băt truh ‘noh jĭ bơ ngai đei jơ hngơ̆m đon ‘mêm mơ nat ƀơ̆t khŏm tơ gŭm dôm ŭnh hnam mơ mat tat đơ̆ng kĭ phe, tơ đăh ‘long, phŏng. Mŏ Y Níp, plei Lút, xăh Ya Tăng tơ băt: Ŭnh hnam mŏ Y Lan arih tôch kơ ‘lơ̆ng, iŏk tơ gŭm rim bơ ngai. Nhen ŭnh hnam nhôn ‘noh pơ tih gia. Sơ̆ tôch kơ mơ mat tat, rim ‘măng ư̆h kơ măh phe, ư̆h kơ măh ƀŏh,... mŏ Y Lan song đơ̆ng 10 truh 20 kĭ phe. Truh dang ei, rim ‘măng ư̆h kơ măh jên răt phŏng, ư̆h kơ măh đak dâu vă kơ dâu kơ măy tơ rŭih cheh phe, mŏ ‘noh kŭm ăn mơng mă ư̆h kơ jô̆ hơ len kiơ, lai yơ nhôn đei ‘noh pơ dreo.

Pơ ma dơ nuh hăm nhôn, mŏ Y Khoan – Kơ dră Khŭl vei lăng drŏ kăn xăh Ya Tăng, apŭng Sa Thầy tơ băt: Hloh 10 sơ năm kơ âu, mŏ Y Lan ‘noh jĭ Kơ dră vei lăng khŭl drŏ kăn plei Lút, mŏ ‘noh jĭ bơ ngai ‘lơ̆ng kơ drŏ kăn hơ bĕch hơ bal, hơ gei kơ tơ ring. Dang ei lơ̆m xăh hlôi đei lơ tơ drong jang ‘nao yua đơ̆ng mŏ Y Lan chă song hơ drĕch; 1,2 ‘nu mŏ oh ư̆h kơ băt ki thuơ̆t, mŏ  Y Lan năm pơ tho.

Hŏk kiơ̆ ŭnh hnam sư, lơ ŭnh hnam lơ̆m pơ lei hlôi hơ tŏk tơ iung ‘long kơ su, cheh phe păng dang ei ‘noh jĭ ‘long sa plei. Nhen nơ̆r hơ len lăng đơ̆ng khŭl kơ dră tơ ring, ŭnh hnam mŏ Y Lan jĭ 1 lơ̆m dôm bơ ngai năm hơ drol lơ̆m tơ drong jang tơ plih ‘long pơ tăm, kon tơ rong tơ̆ xăh Ya Tăng, tơ gop pơ̆ih ăn 1 trong ‘nao lơ̆m hơ tŏk tơ iung mŭk drăm. Klo kăn sư jĭ bơ ngai ‘lơ̆ng kơ khŭl jang vei lăng drŏ kăn, Khŭl vei lăng kon pơ lei jang chŭn mir păng kon pơ lei tơ ring găh jơ hngơ̆m đon jang sa pơ nam, hơ gei, pơ̆n tơ chĕng pơ̆n jang, băt hơ drin kơ dih, pơm pơ drŏng hăm jơ hngơ̆m jang đơ̆ng kơ dih.

 Gơ nang đơ̆ng dôm tơ drong hơ drin yak tŏk, sơ năm 2018, mŏ Y Lan đei Khŭl vei lăng drŏ kăn Việt Nam dêh char pôk hơ păh hơ năn “ Drŏ kăn jang ‘lơ̆ng”; đei Khŭl vei lăng kon pơ lei jang chŭn mir dêh char drơ̆ng ăn ‘noh jĭ ŭnh hnam kon pơ lei jang chŭn mir pơm tơ lĕch tĕch mơ dro hơ gei kơ dêh char; Anih vei lăng kon pơ lei apŭng Sa Thầy hơ păh hla ar pơ ư yua kơ đei jơ nei lơ̆m tơ lĕch jang kiơ̆ tơ drong jang khŭl păng rim tơ drong jang hơ dai lơ̆m pơm tơ lĕch, tĕch mơ dro jăl jang 2016 - 2018. Ŭnh hnam sư tơ găl jing ŭnh hnam jang ‘lơ̆ng lơ̆m tơ drong jang pơ jing tơ ring tơ rang ‘nao, pơm pơ drŏng lơ̆m pơ lei pơ la kơ dih.

            Thuem: Tơ blơ̆