Tơ̆ xăh Ia Broăi, apŭng Ia Pa, mŏ Kpă H'Bluyn, 34 sơnăm, tơ̆ plei Ia RNiu jĭ 1 lơ̆m dôm ‘nu bơngai kon kông vang kiơ̆ hŏk tơ̆ lăm pơtăm ‘nhot rơgŏh sơnăm 2024. Mŏ tơroi, lơ̆m dang 2 khei, mŏ hlôi băt hơdăh trong choh jang xa, đơ̆ng ki thuơ̆t choh teh, săy phŏng, vei lăng tang găn pơgan jĭ truh tĕch mơdro dôm kơloăi ‘nhot pơtăm đei: “Inh vang hŏk tơ̆ lăm pơtho pơtăm ‘nhot ‘năi, mưh truh hŏk đei thây kô pơtho ăn lơ ki thuơ̆t vă đe mŏ oh hŏk pơhrăm, jang kiơ̆ tơ̆ unh hnam kơdih. Đơ̆ng rŏng kơnh pơih xă teh pơtăm vă hơnhăk iŏk yoa lơ ƀiơ̆ ăn unh hnam, pơjing tơdrong arih xa hiôk sơđơ̆ng.”

Tơ̆ Anih jang kơdih, ‘nhŏng Ksor Dêl 37 sơnăm, tơ̆ plei Blôm, xăh Kim Tân, apŭng Ia Pa oei ‘mơ ‘mĕk hơmet gre choh ăn mih ma duch nă lơ̆m pơlei vă tom năm rô̆ ƀum ƀât pơyan rô̆ vă truh bơih. Ksor Dêl tơroi, adrol sơ̆, mă đơ̆ng unh hnam đei gre chŏh păng kơmăy ƀôm đak pơyoa ăn tơdrong choh jang xa ră mă lei mưh kơmăy hư, ‘nhŏng athei hŭt lơ năr, hiong lơ jên năm tơ̆ xăh nai vă hơmet ‘mơ̆i.

Ƀôh tơdrong ‘mĕh vă tôch tơgăl âu âu, sơnăm 2021, ƀât apŭng pơih lăm pơtho hŏk hơmet gre, kơmăy ‘nŏh ‘nhŏng chih măt vang hŏk hloi. Gơnơm hŏk đei, jang gơ̆h, dang ei ‘nhŏng Dêl pơih anih hơmet gre kơdih kơtă lơ̆m pơlei, chă hơmet ăn kon pơlei, đei đăi kon jên pơ ‘nhŏ ăn tơdrong arih xa, mă loi lơ̆m pơyan hăt choh jang: “Mưh truh pơyan choh jang, kăt yoă, mưh kon pơlei năm rô̆ ƀum ‘nŏh lơ gre kơdâu brih trong ‘nâu, đei lơ gre hư, kơplăh ƀât âu mih ma duch nă năm hơmet tơ̆ inh. Oei pơyan jang hmă ‘nŏh hui bơngai năm hơmet gre ‘năi. Kơdih kâu inh hưch ‘mêm, tôch lăp hăm tơdrong hơmet gre âu ‘năi kơna vă adrin truh kiơ̆ sư truh ning mônh.”

Đơ̆ng 2022 -2024, apŭng Ia Pa pơih đei 15 lăm hŏk tơdrong jang kiơ̆ dôm tơdrong jang tơm kơ teh đak hăm vă jê̆ 350 ‘nu bơngai kiơ̆ hŏk ‘nŏh jĭ bơngai kon kông, hăm jên pơgơ̆r pơih lăm hŏk hlŏh 1 ti, kơsô̆ bơngai đei hŏk tơdrong jang sơnăm đơ̆ng rŏng lơ ƀiơ̆ kơ sơnăm adrol.

Kiơ̆ ƀok Lê Hữu Hưng, Kơdră vei lăng kon pơlei xăh Kim Tân, apŭng Ia Pa, dêh char Gia Lai, 9 khei sơnăm 2024, xăh pơih đei 3 lăm hŏk hăm 84 ‘nu bơngai kiơ̆ hŏk, lơ̆m noh đei 2 lăm hŏk găh choh jang xa păng 1 lăm hŏk găh tơdrong jang nai. Dôm lăm hŏk đei kon pơlei tôch lăp đon yoa tôch đei yoa păng gơ̆h jang kiơ̆ tơ̆ yăn âu lơ̆m rim năr:

“Mih ma duch nă tôch lăp đon mưh hŏk tơdrong jang, păng ‘nŏh jĭ dôm lăm hŏk tŏ sĕt khei ‘năr mă lei đei ƀơm truh tơdrong arih xa rim năr kơ kon pơlei. Pơtih gia nhen lăm hŏk choh jang xa, rei pơtăm ‘nŏh lăp hŏk đang, kon pơlei gơ̆h jang kiơ̆ tơ̆ yăn âu hloi. Lăm pơtho tơdrong jang nai nhen hơmet kơmăy kơmŏk, dôm tơmam pơ ‘nhŏ ăn choh jang xa ‘nŏh kon pơlei gơ̆h jang kiơ̆ vă pơvih ăn unh hnam kơdih, 1 kơsô̆ druh dăm đei ƀôh ƀiơ̆ ‘nŏh pơih anih jang kơdih vă pơvih ăn mih ma duch nă kơtă lơ̆m pơlei.”

Bơ̆ jang tơdrong jang tơm kơ teh đak găh atŏk tơiung mŭk drăm tơpôl tơ̆ tơring kon kông păng groi kông, đơ̆ng sơnăm 2021 truh dang ei, dêh char Gia Lai pơih đei vă jê̆ 200 lăm pơtho tơdrong jang ăn kon pơlei tơ̆ tơring kon kông. Hơdrô̆ sơnăm 2024, kơsô̆ bơngai kiơ̆ hŏk ‘nŏh jĭ kon pơlei kon kông đĭ tŏk truh vă jê̆ truh 5.000 ‘nu bơngai bơih. Lơ bơngai hŏk đơ̆ng rŏng kơ hŏk đang hlôi jang kiơ̆ tôch đei yoa lơ̆m tơdrong jang xa tơ̆ yăn âu, pơjing đei dôm trong jang mŭk drăm hơnhăk ba đei yoa lơ.

Ƀok Dương Mah Tiệp, Phŏ Kơdră vei lăng kon pơlei dêh char Gia Lai ăn tơbăt: “Bơ̆ jang tơdrong jang tơm kơ teh đak găh atŏk tơiung mŭk drăm tơpôl tơ̆ tơring kon kông păng groi kông, rim sơnăm Gia Lai pơgơ̆r pơtho tơƀôh, chă đei 1.500 tơdrong jang. Mă loi tơ̆ dôm tơring hơtăih yăih, nhôn pơgơ̆r pơtho kiơ̆ tơring. Kiơ̆ đơ̆ng tơdrong ‘mĕh vă hŏk dôm tơdrong jang đơ̆ng kon pơlei, mưh hŏk đang gô pơm hơtŏk đei iŏk yoa ƀiơ̆. Nhôn năng kiơ̆ dôm tơdrong thoi noh vă pơih dôm lăm hŏk păng rim sơnăm oei hơnơ̆ng pơih lơ lăm hŏk mă lăp hăm yăn âu.”

Gơ̆h ƀôh, hơtŏk tơdrong ‘lơ̆ng mưh pơtho tơdrong jang tơ̆ tơring tơrang kiơ̆ đơ̆ng dôm lăm hŏk tơdrong jang vang tơgop pơm hơtŏk đei tơdrong jang xa, tơplih ming trong jang xa păng bơ̆ jang đei yoa ‘lơ̆ng dôm tơdrong pơhnŏng pơm tơjur tơnuh hin, pơjing tơring tơrang ‘nao tơ̆ dêh char Gia Lai.