Lơ̆m hnam kơjung, ah tơnuh unh khơ̆ng tong hơnê̆ kơmăng, ngê̆ nhơ̆n mơlôh  Y Wôn Knul (oei tơ̆ pơlei Ako Dhông, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Đăk Lăk) adar adar hơri hơ-‘mon ƀai Khan “Mdrong Dam”. Tơdrong hơ-‘mon tơroi kơ tơm a hla chă, tơdrong tih vơ̆ djơ̆ ‘lơ̆ng bơngai tơdăm Mdrong Dam – minh bơngai nuih mơng gơh hơgei lơ̆m tơdrong hơ-‘mon Êđê: “Mdrong Dam ‘noh kon drŏnglo kơ H’Bia Knhí păng Dăm Bhu pơdrŏng krên dên. Hơkăn Mdrong Dam ‘noh  H’Bia Êsun guăng ‘lơ̆ng. Tơdrong guăng ‘lơ̆ng kơ H’Bia Êsun mah pơm ăn kơ đe kơdră jơ̆p tơring pơ-‘ngiăng. Jĭ bơngai hơgei, đei đe ư-ang jơ̆p jang, Mdrong Dam hơnơ̆ng chă hơnguăng kon bri brah, pơih să pơlei pơla truh rim gah pah hơlam….”.

Kiơ̆ nơ̆r ngê̆ nhơ̆n tơroi, ƀôh hơdah cham char kơ jơhnơr hơrih nhen lĕ ang bang hăm dôm bơngai nuih mơng ƀenh kơ tơdrong hơ-‘mon, dôm tơdrong hơrih xa kơ pơlei pơla, pơyan et xa lơ̆m sơnăm lơ̆m khôi juăt kơ joh ayŏ Êđê. Lơ̆m kơplah ngê̆ nhơ̆n hơri hơ-‘mon, rim bơngai tơ-oei tăp dăr păng rơheng gô mơ̆ng nơ̆r hơ-‘mon ang bang jơ̆p hnam kơjung. Phơ phŏ, hrơ hrau lơ̆m jăl hơ-‘mon, ngê̆ nhơ̆n hlôm đing hlôm đei tơdra brông brŏng, vang vơch, roi pơm ăn ƀai hơ-‘mon jing chrih srĕp.  

Kiơ̆ kơ ngê̆ nhơ̆n ưu tŭ Y Wang H Wing, oei tơ̆ pơlei Triă, xah Ea Tul, apŭng Cư Mgar, dêh char Đăk Lăk, đơ̆ng kră sơ̆, nơ̆r Khan adoi đei bơngai Êđê tơgĭt, vei răk tơƀăk mong păng lăng nhen lĕ mŭk drăm kăp gĭt kơ kon pơlei:  “Kơlih đơ̆ng kră sơ̆ lơ̆m nơ̆r pơma kơ kon pơlei  Êđê ‘noh đei nơ̆r pơđơ̆k, pơtih pơtŏng. Bơngai pơma gơh khan, gơh kưt, băt pơma pơđơ̆k noh đe yua hăp vă pơtruh tơdrong mă kơdih ‘meh tơroi, jô̆ hloi hăm tơdrong pơtho kôn mon kon sau, tơroi gah khôi juăt, tơroi gah tơ-oei unh om. Kiơ̆ đơ̆ng noh pơtho akhan hăm rim bơngai gah dôm tơdrong ‘lơ̆ng, tơdrong trŏ, tơtă ăn kon sau... dôm nơ̆r âu đe adoi pơtruh hăm nơ̆r pơđơ̆k ngăl”

Hơri hơ-‘mon dah mă đe oei krao Khan, ‘noh Hri, Ot Ndrông, dah mă H’mon… (kiơ̆ kơ hơdrung bơngai phara băl). Rim tơdrong hơ-‘mon adoi đei tơbang kơ tơdrong hơrih kơ minh hơdrung bơngai, tơroi kơ dôm tơdrong plang nuih mơng đơ̆ng dôm bơngai pran khĭn vei lăng pơlei pơla, tơjră hăm dôm tơdrong kơnê̆ tê̆. Dôm bơngai mă đei lơ̆m tơdrong hơ-‘mon ưh hơdrô̆ tơ-‘ngla, mă tang măt ăn tơdrong hơpơi ‘meh đơ̆ng minh tơpôl pơlei pơla, ăn dôm tơdrong iung tơjră kơlih tơdrong ‘lơ̆ng tơdrong trŏ. PGS.TS Buôn Krông Tuyết Nhung, tơ̆ hnam trưng Đại học Tây Nguyên ăn tơbăt: tơdrong hơ-‘mon tơroi kơ minh jơhnơr hơrih hơtŏk tơ-iung kơ hơdrung bơngai hăm dôm tơdrong tơrĕk lơ trong lơ̆m tơdrong hơrih: “Minh tơdronghơ-‘mon noh tơroi kơ minh tơdrong tơrĕk truh lơ hơnăn. Đei tơdrong hơ-‘mon tơrĕk truh tơdrong tơblah, tơdrong hơkŭm kơtum kơtŏng pơlei pơla. Đei dôm tơdrong hơ-‘mon noh tơroi kơ tơ-oei unh om, đei dôm tơdrong hơ-‘mon tơbang gah tơdrong pơm jang dah mă tơbang gah tơdrong hơrih đon lui. Păng mă gĭt đơ̆ng rŏng kơ tơdrong hơ-‘mon noh um rŭp kăp gĭt nhen bơ̆n hlôi ƀôh hơdah lơ̆m tơdrong hơrih tơpôl kơ kon pơlei kon kông Tây Nguyên”

Rim tơdrong hơ-‘mon noh kơjung kơjeng. Mưh chih tôm tong hăm dôm nơ̆r pơđơ̆k pơtih pơtŏng noh minh ƀai hơ-‘mon kơjung đơ̆ng  3.000 - 4.000 trong pơma, adoi đei tơdrong hơ-‘mon kơjung truh kơ rơbăn trong pơma. Pha hăm tơdrong hơ-‘mon kơ dôm teh đak nai lơ̆m kơpal teh, tơdrong hơ-‘mon Tây Nguyên đei vei răk tơƀăk mong lơ̆m đon băt hơdơ̆r kơ đe ngê̆ nhơ̆n păng pơtho ăn pơlei pơla kiơ̆ tơroi hăm ƀơ̆r kiơ̆ đơ̆ng dôm tơdrong akŏm lơ̆m unh hnam dah mă pơlei pơla. Tơblang gah tơdrong âu, Thạc sĩ Nguyễn Quang Tuệ, Kơdră Anih jang Vei lăng joh ayŏ, kơ Anih jang Joh ayŏ - Tơplŏng kơdâu păng Tơmang pơhiơ̆ dêh char Gia Lai ăn tơbăt: “Kon pơlei Tây Nguyên hơnơ̆ng răk tôm tơdrong hơ-‘mon đe chih yua kiơ̆ đon chăm ƀlŏk hơdơ̆r. Păng tơdrong hơ-‘mon jing minh lơ̆m dôm mŭk drăm ƀenh kơ tơdrong hlôh vao dah mă tơroi kơ jơhnơr hơrih, gah joh ayŏ, gah tơdrong hơrih kơ kon pơlei. Noh tơdrong hơ-‘mon đei sơnong kăp gĭt lơ̆m tơdrong hơrih kon pơlei Tây Nguyên”

Lơ̆m tơpă, tơdrong hơ-‘mon đei pơre lơ̆m kơmăng tơ̆ hnam mưh đei tơdrong et xa sô̆ dah mă ah kơmăng groong bơngai lôch, noh đe tơ-oei tăp dăr tơnuh unh. Bơngai hơ-‘mon hơri adar nhen pơma dơnuh, pơtơm tơdrong tơroi hăm tơdra hơri. Kiơ̆ kơ đon bơnôh, tơdrong hơ-‘mon mă bơngai hơri pơtơm nơ̆r brông dah mă brŏng, phŏ noh dơdơ̆t hơyuh re, phŏ noh ƀơ̆r drăkăn hơri, phŏ noh ƀơ̆r drŏnglo hơri, phŏ noh ƀơ̆r kiĕk kơnê̆, phŏ noh ƀơ̆r yang hơpang.  Nhen lĕ tôm đon bơnôh đe sư akŏm lơ̆m bơngai đei tơroi lơ̆m hơ-‘mon, hram lơ̆m tơdrong hơ-‘mon lơ̆m rim ‘măng hơ-‘mon lăp kơjung. Hơnơ̆ng thoi noh, đei dôm tơdrong hơ-‘mon noh tơroi đĭ lơ̆m minh kơmăng, adoi đei dôm ƀai hơ-‘mon pơdui đunh đơ̆ng kơmăng âu truh kơmăng nai, phŏ noh pơdui đunh măh đĭ minh giĕng pơtơm tôch.

Tơdrong tơm kơ hơ-‘mon noh nơ̆r pơđơ̆k, tơtơl hơbĕch hơbal kiơ̆ kơ tơdrong hơ-‘mon păng tơdrong chăm kơ bơngai tơroi. Đe sư yua trong pơkăp pơtêng, pơkăp kiơ̆ khôi vă tơroi hơdah tơdrong hơrih kơ bơngai đei lơ̆m tơdrong hơ-‘mon. Bơngai juăt hơlen chih akŏm joh ayŏ kră sơ̆ Linh Nga Niê Kdăm akhan, kơlih tơdrong kăp gĭt gơh hơgei kơ ngê̆ nhơ̆n hlôi pơjing đei dôm tơdrong hơ-‘mon oei đei lơ̆m tơpôl pơlei pơla: “ ‘Noh jing dôm tơdrong hơ-‘mon pơđơ̆k lơ tơdrong, jing minh mŭk drăm joh ayŏ pơre hăm ƀơ̆r kăp gĭt hloh kơ kon pơlei Tây Nguyên, kơjă kăp gĭt kơ kon bơngai tih tên tơpă, gah tơdrong hơgei pơcheh pơjing adoi kăp gĭt. Tơdrong hơri hơ-‘mon Tây Nguyên jing minh mŭk tơmam kăp gĭt phara kơdih”

Đe ngê̆ nhơ̆n tơroi tơdrong hơ-‘mon jĭ dôm bơngai hơgei hloh tơgop ăn tơdrong vei răk tơƀăk mong kơjă joh ayŏ kăp gĭt hloh kơ kon pơlei Tây Nguyên. ‘Nguaih kơ đon rơchăng yang pơsư̆ ăn, ngê̆ nhơ̆n athei hlôh vao kloh klĕch gah khôi juăt kră sơ̆, athei hŏk hơlen noh mă gơh hơri dôm nơ̆r hơ-‘mon khan tơpă hloh.  Kơlih tơdrong tơm kơ hơ-‘mon noh dôm bơngai kon nuih mơng, gơh hơgei hloh, dơnưp dim kơ hơdrung kon bơngai, jing tơdrong pơ-ư pơ-ang kơ kon pơlei păng đei kon pơlei kŭp yom pôk bơnê. Noh jĭ hơ-‘mon Dam San, Dam Yi, Dam Bhu, Dam Bha, Dam Noi, Buh Klông, Tiông, Jông, Jú,… Rim tơdrong hơ-‘mon tơguăt hăm tơdrong hơrih pơlei pơla, tơroi kơ rim tơdrong đei ƀôh lơ̆m hơrih jang xa kơ tơpôl Tây Nguyên, đơ̆ng kon bơngai, cham char plenh teh, truh tơ̆ đon lui kơ yang hơpang, jơhnơr hơrih, joh ayŏ ‘nâu nai hia.. Kơyuơ noh, tơdrong hơ-‘mon đei lăng jĭ  “hla bar răk gĭt” kơ minh hơdrung bơngai.