Ge lơ̆m tơdrong hơrih kơ kon pơlei kon kông Tây Nguyên
Chủ nhật, 06:00, 28/04/2024 VOV5/Lan chih tơblơ̆ VOV5/Lan chih tơblơ̆
VOV4.Bahnar – Lơ̆m tơdrong hơrih đon lui kơ kon pơlei kon kông Tây Nguyên, ge (drăm) noh kăp gĭt tơpă. Ge ưh hơdrô̆ jing tơmam yua rim năr lơ̆m hnam mă oei jing tơmam ‘măn yua vă soi tơbeh kơ yang hơpang, jing tơmam drăm vă pôk asong lơ̆m pơsĭt pơkong tơ-oei unh om păng jing tơmam pơtih ăn tơdrong pơdrŏng krên dên kơ rim unh hnam.

Ge (drăm) đei bơngai M’nông krao noh Yăng, bơngai Ê đê krao Chéh, bơngai  Mạ krao Drắp păng Yăng, bơngai Bahnar bơ̆n krao Ge (drăm). Ge đei lơ kơluăi păng rim kơluăi đei hơnăn krao kơdih. Đe krao hơnăn ge kiơ̆ kơmau đak, um blit pơrŏ, um ai, dah mă dôm kon tơrong đei blit lơ̆m ge. Ge kăp gĭt noh phơ phŏ đei krao kiơ̆ hơnăn tơ-‘ngla hăp dah mă krao kiơ̆ kơtum kơtŏng, minh tơdrong kăp gĭt đei tơrĕk truh... Ge hơnơ̆ng đei ƀơ̆r dĭl vĭl, đei hơkâu tơgrôn păng hơjuăng ah klŏng, đei pơm đơ̆ng teh lơ̆n, ƀuh ah unh tŏ păng đei blit hăm đak sơng kơnhă dah mă lê̆ hrăng thoi noh đĕch.

Hăm kon pơlei kon kông tơring Tây Nguyên, ge đei lăng jĭ mŭk tơmam kăp gĭt hloh. Kơyuơ noh, kon pơlei hơnơ̆ng ‘măn răk lơ̆m hnam vă pơm mŭk drăm, roi lơ roi ‘lơ̆ng. Unh hnam, kơtum kơtŏng ayơ đei lơ ge noh roi tơƀôh tơdrong pơdrŏng kăp gĭt kơ po, phơ phŏ đei unh hnam đei truh kơ hrĕng tŏ ge hloi.

Tiến sĩ Bùi Ngọc Quang, Phŏ Kơdră Anih jang Pơdah tơmam drăm so hŏk hơlen gah Kon kông Việt Nam ăn tơbăt, ge jing dôm tơmam drăm pơjing đei tơdrong tơgĭt păng pơdrŏng ăn rim unh hnam tơ̆ Tây Nguyên:  "Sơ̆ ki, ‘noh ge, ge tơdrô tôch kăp gĭt păng đei lăng tơgĭt hloh, vei lăng kơjăp lơ̆m unh hnam. Ge đe ‘măn ah minh pah wong hnam, chô̆ hơdrô̆ rim tŏ ge dah mă chô̆ rơjuên kơjăp ‘lơ̆ng"

Dôm kơluăi ge đei kon pơlei Tây Nguyên yua rim năr noh ưh kơsĭ đe kơdih pơm đei mă tôm noh tĕch răt hăm hơdrung bơngai tơ̆ tơring tơter. Kơyuơ noh, ge đei lơ um ai păng lơ kơluăi, đei blit um phara băl păng đei tơm a hla chă đơ̆ng lơ tơring, đei asong jing kơluăi ge tŭk, ge tang. Đei lơ kơluăi đei man guăng ‘lơ̆ng păng đei kơjă kăp gĭt hloh, hŭi kơ đei.

Ge kơ kon pơlei Tây Nguyên hơnơ̆ng ‘noh đei đak gôh dah mă dreng, đei blit um ƀônh đĕch dah mă ưh đei blit um hăm ge yua hmă. Hăm ge ‘măn soi kơ yang hơpang jĭ dôm kơluăi ge gĭt, đei blit um  “prao”, um sem, um kon char kơmar, hla ‘long ah hơkâu ge, dah mă ah đon ge ‘noh đei blit um ƀok kiĕk.

Kiơ̆ kơ ƀok Đinh Ply, Kơdră khul kon kông Bahnar, tơ̆ Pơlei Joh ayŏ Tơmang pơhiơ̆ kon kông Việt Nam, hơdrol ki kon pơlei Tây Nguyên pơm đei lơ ge pai tơdrô. Vă pơm đei minh ge tơdrô, noh athei pơm lơ tơdrong, đơ̆ng iŏk teh, man anih ƀuh, truh tơ̆ soi tơbeh tơroi ăn kơ yang hơpang băt. Rim tơdrong đei đe ngê̆ nhơ̆n pơm jang tơnăp vă pơm đei tơmam drăm ‘lơ̆ng kơjăp hloh:  "Sơ̆ ki, đe kơdih pơm hăm teh. Kon pơlei đei kơluăi teh yơ noh pơm ge hăm kơluăi teh mă ‘noh, đang kơ noh ƀuh vă pơm ge. Kiơ̆ kơ tơdrong kĕ đei kơdih unh hnam mă pơm ge tih dah mă ge iĕ. Dang ei, kon pơlei pă đei pơm ge bơih mă lơ noh chă răt đĕch"

‘Nguaih kơ dôm kơluăi ge tih iĕ, um rŭp phara băl, kiơ̆ kơ rim hơdrung bơngai kon kông Tây Nguyên oei đei minh kơluăi ge kăp gĭt hloh noh ge mĕ pŭ kon, minh kơluăi ge kăp gĭt hloh đei um ai phara kơdih đei kon pơlei Tây Nguyên tơgĭt. Ge mĕ pŭ kon (ge yŏng kon) noh pơm đơ̆ng lơ̆n ‘lơ̆ng đei kơmau hơkar rơnŭng, ưh đei blit đak sơng. Tiến sĩ Bùi Ngọc Quang, Phŏ Kơdră Anih jang Pơdah tơmam drăm so hŏk hơlen gah Kon kông Việt Nam tơroi:  "Ge mă ‘noh jĭ ge hmă tơ̆ hơngiăng đei pŭ dôm ge iĕ hloh. Nhem lăng noh ƀôh nhen kơ bơngai mĕ oei pŭ kon"

Ge mĕ pŭ kon (ge yŏng kon) noh kơjung rơjuăng iĕ, đei pơm kiơ̆ um rŭp đei pŭ ge iĕ ah ƀơ̆r ge, kơjung đơ̆ng 10 truh 15 cm, đei pơdjoi dih băl păng adoi đei blit um nhen ge yŏng. Um blit pơrŏ noh um dĭl vĭl păng um kon chu chă, hơkâu ge đei blit um ‘nă grai. Ge đei lơ kơluăi, đơ̆ng pŭ 1 truh 4 ge iĕ, tăp dăr đei đon vă ‘măn đing ‘măn et tơdrô. Tiến sỹ Bùi Ngọc Quang ăn tơbăt:  "Kiơ̆ khôi ge mĕ pŭ kon (yŏng kon) noh ‘măn tơdrong jơnap lơ̆m unh hnam. Ge âu ‘măn hơdrô̆ ăn đe drăkăn păng mưh unh hnam sơđơ̆ng rơhŏ rơhŏm noh ge âu ưh gơh iŏk yua, ưh đei ‘măn lơ̆m hnam, mă ‘măn ah wong mir, wong bri mă hơdrô̆ drăkăn lơ̆m unh hnam đĕch băt tơdrong"

Adoi nhen lơ ge nai lơ̆m pơlei pơla, ge mĕ pŭ kon jĭ mŭk drăm gĭt hloh kơ kon pơlei kon kông tơring Tây Nguyên, mă lơ noh jĭ dôm tơmam drăm mă yă ƀok pơsư̆ ăn kon sau. Rim sơnăm, kon pơlei athei soi tơbeh kơ ge gĭt lơ̆m rim unh hnam. Kon pơlei pơgơ̆r et soi hăm dôm tơmam plang nhen tơdrô, ‘nhĕm, por prung... đei ‘măn ah hơnăp ge păng đŏk nơ̆r sơkat, đang kơ noh tuh tơdrô tơ̆ kơpal ge nhen kơ đe tơhŭm, apinh sơnêp sơnoi păng jơnap ăn unh hnam păng pơlei pơla.

VOV5/Lan chih tơblơ̆

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC