Xã Bình Xa, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang trước đây là thủ phủ của cây mía. Năm 2014 xã có 400 ha mía, nhưng đến năm 2019 giảm còn 140 ha và đến nay chỉ còn 90 ha. Hiện những cánh đồng mía trước kia đã được chuyển sang trồng ngô, sắn, cây lâm nghiệp … Người dân trong xã Bình Xa cho hay, trồng mía vất vả, mất nhiều công chăm sóc, thu hoạch lại phụ thuộc nhiều vào thời tiết, việc thu mua của nhà máy ép mía không ổn định, trồng cây khác nhàn hơn, thanh niên vẫn có thể đi làm ở các khu công nghiệp thu nhập cao hơn.

Một số người dân trong vùng nguyên liệu mía chia sẻ: Trồng mía bây giờ ít trồng sắn thu nhập cao hơn, tiền nhanh hơn, nhà máy đường tiền chậm hơn. Lúc thu mua không đúng như hợp đồng ban đầu. Hai năm trở lại đây nhà  máy thu mua kém, dân chặt mía không thu mua ngay để khô, đốt cũng chẳng đành, vận chuyển khó khăn, tiền nong 6 tháng sau mới trả nên dân chuyển sang cấy cây màu khác như sắn, dong, ngô.

Người nông dân ở xã Bình Xa từng rất gắn bó cùng cây mía để phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo. Thực tế khi người nông dân thấy không hiệu quả, liên tục lỗ, bất đắc dĩ phải bỏ cây mía chuyển sang cây trồng khác.

Người nông dân khó khăn khi trồng mía

Ông Hà Văn Hưng, Chủ tịch UBND xã Bình Xa, huyện Hàm Yên, cho biết: Chủ trương của xã là duy trì vùng nguyên liệu mía, nhưng chưa thực hiện được. Việc mở rộng diện tích mía lại càng khó khăn hơn, do thiếu lao động sản xuất, hiệu quả kinh tế cây mía thấp. Do tình hình giá đường thế giới biến động, giá đường thấp. Hợp đồng của nhà máy với dân rồi nhưng đường không bán được nên trả tiền chậm cho dân. Dân khó khăn chuyển sang trồng sắn, trồng cỏ nuôi gia súc.

Công ty Cổ phần mía đường Sơn Dương có 2 nhà máy chế biến nguyên liệu tại huyện Hàm Yên và huyện Sơn Dương. Để đáp ứng nhu cầu sản xuất bền vững cho nhà máy thì vùng mía nguyên liệu phải ổn định ở mức trên 11.000 ha. Hiện nay, diện tích vùng nguyên liệu giảm mạnh chỉ còn 2.000 ha nên đơn vị quyết định tạm dừng hoạt động một nhà máy tại huyện Hàm Yên, dồn mía cho nhà máy ở huyện Sơn Dương hoạt động.

Nhà máy ép mía tại Hàm Yên dừng hoạt động

Ông Hoàng Đức Thắng, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần mía đường Sơn Dương, cho biết: Công ty gặp rất nhiều khó khăn mỗi năm cũng lỗ tới trên 60 tỷ đồng. Hiện giờ, các công ty len lỏi vào các xã, người lao động đi công ty hết. Làm mía mất nhiều lao động, áp lực theo mùa vụ bà con không đáp ứng được. Mặc dù trồng cây lâm nghiệp 5 năm mới thu hoạch biên độ lãi thấp hơn mía, nhưng không có lao động, nên bà con quay lưng lại với cây mía.

Để duy trì ổn định và mở rộng vùng mía nguyên liệu, UBND tỉnh Tuyên Quang và Công ty Cổ phần mía đường Sơn Dương đã đưa ra giải pháp có tính lâu dài, đồng bộ từ quy hoạch, sản xuất, tiêu thụ. Triển khai nhiều chính sách nhằm khuyến khích người trồng mía, như tăng giá thu mua, hỗ trợ chuyển đổi từ đất trồng cây hàng năm khác sang trồng mía là 3 triệu đồng/ha, chuyển đổi từ đất đang trồng cây lâu năm sang trồng mía là 5 triệu đồng/ha…Tuy nhiên, người dân vẫn quay lưng lại với cây mía.

Ông Hoàng Đức Tiến, Phó Giám đốc Sở Công thương tỉnh Tuyên Quang, cho biết: Người dân tính toán cây gì, con gì để trồng. Riêng cây mía thu nhập thấp nên vùng nguyên liệu ngày càng thu hẹp, dẫn đến nhà máy không có nguyên liệu sản suất, một năm chỉ hoạt động 4 tháng. Tuyên Quang hiện có 2 nhà máy mía và xi măng là khó khăn nhất.

Tuyên Quang hiện có 2 nhà máy mía và xi măng là khó khăn nhất

Hơn 20 năm qua, cây mía ở Tuyên Quang đã từng giúp nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo cho người dân. Theo định hướng đến năm 2025, diện tích mía toàn tỉnh Tuyên Quang cố gắng ổn định ở mức 2.500 ha. Mặc dù tỉnh Tuyên Quang đưa ra nhiều biện pháp duy trì và phát triển vùng nguyên liệu, nhưng với thực tế như hiện nay, mục tiêu này là quá xa vời./.

 Mạnh Phương/VOV1