Đối với đồng bào Lào ở Sơn La, lễ Khẩu hó có nhiều ý nghĩa: mừng cơm mới; lễ cúng tạ tổ tiên, thần linh đã phù hộ cho con cháu làm ăn thuận lợi, có sức khỏe; lễ cúng giỗ những người đã khuất. Đây cũng là ngày đoàn tụ của con cháu trong gia đình để dâng lễ lên tổ tiên.

Với tín ngưỡng vạn vật hữu linh, bà con tin mọi thứ đều có thần linh cai quản. Do vậy, khi mùa màng đã thu hoạch xong, các gia đình người Lào trong bản sẽ tổ chức lễ Khẩu hó.

Mâm cúng trong lễ Khẩu hó

Thời gian làm lễ thường kéo dài 7 ngày. Bà con quan niệm: đây cũng là thời gian thiên đình mở cửa cho vạn vật, các sinh linh về thăm gia đình, họ hàng. Nên từ trước đó, các gia đình phải chuẩn bị rất nhiều lễ vật. Như cơm cốm, xôi nếp tan, hoa quả, gà luộc, vịt luộc cắt thành miếng nhỏ. Các loại côn trùng như dế mèn, ếch, nhái, cá trê, ong non... được xôi, sấy khô và cắt thành từng miếng.

Ngoài ra, còn có các loại rau, măng rừng. Sau khi chế biến xong, người ta sẽ gói đồ lễ lại bằng lá dong. Trong gói đồ lễ này gồm một nắm nhỏ xôi cốm, một nắm nhỏ xôi trắng, một vài con ong, 1 con dế mèn, thịt gà, thịt vịt, thịt nhái, thịt ếch... mỗi thứ một miếng.

Trong những gói này, mỗi gói có thể đủ các thành phần, hoặc có gói sẽ thiếu vài món.

Gia đình sẽ sắp 5 mâm lễ có các loại rau, củ, quả, hoa râm bụt, các gói Khẩu hó. Đặc biệt, phải có con dế mèn dâng lễ. Đây là con vật sẽ thay thế cho con trâu. 

Năm mâm lễ này, gia chủ sẽ đặt ở 5 vị trí khác nhau. Đặt ở bàn thờ tổ tiên để cúng tổ tiên; đặt ở giữa nhà để cúng giỗ người đã khuất, đặt ở trên chiếc ninh đồng nơi góc bếp để cúng hồn ông chủ nhà, đặt ở bàn thờ ngoài vườn để cúng bên ngoại; đặt ở ngoài hành lang để cúng chúng sinh và đặt ở dưới gầm sàn để cúng bồ thóc.

Người Lào tại Mường Và còn đưa một mâm lễ lên Tháp Mường Và để dâng lễ Phật.

Sau phần lễ, gia đình sẽ dọn cơm rồi quây quần bên nhau ăn uống, trò chuyện. Phần vui nhất là thủ tục mở gói. Đây chính là nghi thức hưởng lộc tổ tiên và cùng tham gia cuộc thi đố vui.

Giám khảo sẽ ra câu đố trong gói mỗi người đang cầm có bao nhiêu thứ? Sau đó mở gói và đếm. Nếu người mở gói thấy có đủ số lượng lễ vật gia chủ quy định sẽ được thưởng một chén rượu. Còn nếu thiếu, hoặc thừa sẽ bị phạt 5 chén rượu. Nếu trong gói chỉ có một đầu gà, hoặc vịt thì sẽ được thưởng... Đây cũng là cách để cuộc vui của gia đình thêm kéo dài.

Một số hình ảnh lễ Khẩu hó của đồng bào Lào ở Sơn La được tái hiện tại Làng Văn hóa nhân kỷ niệm Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam (19/4) năm 2021.

Thầy cúng làm lễ

Mỗi mâm dâng lễ cho từng đối tượng khác nhau

Mâm lễ dành cho khách có thêm chỉ màu. Chỉ này sẽ dùng làm nghi thức buộc chỉ cổ tay, giữ "hồn" ở lại.

Mâm lễ nơi bếp cúng hồn ông chủ nhà

Lễ buộc chỉ cổ tay cho mọi người trong gia đình

Buộc chỉ cổ tay cho khách

Ai cũng hào hứng với tiết mục mở gói

Bản người Lào tưng bừng mừng cơm mới

Thu Cúc/VOV4