"Từ khi biết vào bếp học mẹ nấu nướng, tôi đã thấy các bà, các mẹ ướp thức ăn bằng quả mắc khén. Trong bếp của người Thái có thể thiếu thứ gì khác chứ không thể thiếu được loại gia vị này" - bà Lò thị Chăm, ở bản Nà Cóng, thành phố Sơn La, bảo thế.

Đây là loại cây thân gỗ, mọc tự nhiên ở vùng núi rừng Tây Bắc, nhiều nhất là ở Sơn La. Quả mắc khén thường chín vào tháng 10, tháng 11. Quả tươi màu xanh có mùi vị thơm ngon đậm đà nhất, nhưng để bảo quản lâu, người ta thường phơi khô hoặc treo mắc khén trên gác bếp, để dành ăn cả năm. Không cay xộc như hạt tiêu, mắc khén tỏa một mùi hương nồng dịu. Cắn thử một quả mắc khén, cảm thấy hơi tê tê trên đầu lưỡi và một chút đăng đắng rất nhẹ nhàng xen lẫn, đọng lại dư vị ngòn ngọt, thơm thơm trong miệng.

Hạt mắc khén đã được phơi khô

Quả mắc khén khô đem rang vừa tới, để nguội rồi xay hoặc giã cho mịn. Người Thái Tây Bắc dùng mắc khén để ướp cho các món nướng như cá nướng, gà nướng, thịt nướng, thịt gác bếp… vừa để át mùi tanh của thực phẩm, vừa tăng phần hấp dẫn cho món ăn. Những món ăn ngon của người Thái không thể thiếu vị mắc khén. Không có vị mắc khén là hôm ấy bữa cơm đã bớt ngon đi vài phần.

Bà Lò Thị Chăm nói: “Trong món ăn của người Thái chúng tôi không thể thiếu mắc khén, nhất là trong bát chẳm chéo thì phải có mắc khén. Không có mắc khén thì món ăn không dậy mùi, không thơm, ăn sẽ không ngon”.

Khách phương xa đến, khi ăn món ăn của đồng bào Thái đều có chung cảm nhận vị mắc khén sao thơm ngon và độc đáo đến vậy. Hương vị cay cay, ngai ngái thoảng thơm, mắc khén đặc biệt hợp với món nướng, nhất là cá nướng. Thoa mắc khén bên ngoài cá, để thấm gia vị rồi nướng trên than hồng. Cá nướng vừa chín tới, mùi cá lẫn mùi mắc khén tỏa thơm lừng. Sẽ là thiếu sót nếu không nhắc đến món thịt gà, thịt trâu, thịt bò nướng. Nhất là món thịt trâu, bò khô, ngoài tẩm ướp  các gia vị sả, gừng, ớt, tỏi thì phải có mắc khén. Vị ngọt của thịt hòa với vị cay nồng của mắc khén, thoang thoảng mùi khói khiến thực khách thực sự ấn tượng với những món ăn tại các bản làng đồng bào Thái.

Chị Nguyễn Ngọc Anh, từ Đông Anh, Hà Nội lên Tây Bắc, nếm món ăn của người Thái, bảo: “Lần đầu tiên được ăn món ăn tẩm ướp bằng mắc khén. Món này đã để lại cho chúng tôi ấn tượng rất đặc biệt. Khi về chúng tôi đều mua một ít để về chế biến món ăn trong gia đình”.

Ai đã từng được thưởng thức những món ăn tẩm ướp gia vị mắc khén sẽ không thể quên được hương vị không phải ở đâu cũng tìm thấy được. Đây cũng là nét riêng trong ẩm thực của người Thái mà du khách không nên bỏ qua khi khám phá núi rừng Tây Bắc.

Thủy Việt/VOV-Tây Bắc