VOV4.Jarai - Ƀơi hơdôm kual mơnuih djuai ania dŏ hơdip amăng tơring čar Kontum, yua kơ ngă klă hơdră apah prăk wai pơgang glai rưng, mơnuih ƀon sang djru wai lăng glai rưng hơmâo prăk apah yua anun jai hơmâo lu hơmâo gơgrong amăng bruă wai pơgang glai. Laih dong, hơdôm thun giăm anai tơring čar Kontum pơđĭ kyar bruă pla phun akha kyâo gah tơgŭ glai kyâo yua anun glai glăk ba glăi tŭ yua kơ mơnuih ƀon sang anun lĕ amăng bruă pơgang glai kyâo rah hăng pơđĭ kyar bruă pla phun akha kyâo ga tơgŭ kyâo glai.

Amăng hơdôm thun laih rơgao, yua kơ wai lăng glai rưng kjăp, hơdôm tơtuh boh sang anŏ mơnuih djuai ania Sơđăng ƀơi 3 boh să Măng Ri, Tê Xăng hăng Ngọc Lây, tơring glông Tu Mơ Rông, tơring čar Kontum hơmâo pla phun sâm Ngọc Linh gah tơgŭ kyâo glai. Ră anai yua kơ hơmâo prăk apah mơng wai lăng glai rưng laih dong phrui glăi mơng phun akha kyâo pla gah tơgŭ kyâo glai ngă kơ tơlơi hơdip kơ mơnuih ƀon sang jai hrơi jơnap tui. Ơi A Tôn, sa amăng ƀing mơnuih pla sâm Ngọc Linh rơgơi hloh amăng plơi Pu Tá brơi thâo, abih bang 65 boh sang anŏ amăng plơi pla lêng kơ pla phun akha kyâo. Sang hlơi hơmâo ƀiă pla phun sâm Ngọc Linh, dŏ glăi đa pla phun sâm dây, ngũ vị tử ƀudah sa, dua djuai phun akha kyâo pơkŏn:

Mơng hrơi neh met wa thâo pla phun akha kyâo lĕ phun pla yôm, sĭ hơmâo nua amra pơhrui glăi hơmâo hmăi yua anun neh met wa đing nao bruă pla pơjing, tơña bruă pla pơjing, wai lăng kiăng kơ dưi pơhrui glăi hơđong. Yua pla phun akha kyâo neh met wa dưi pơđĭ kyar bơwih ƀong huă, djop asơi huă añăm ƀong, hơmâo prăk blơi rơdêh, man pơdong sang, blơi gơnam tam dưm amăng sang, hơmâo prăk brơi ană bă nao hrăm hră.

Hăng nua sĭ mơdrô dưm dưm rơbêh 100 klăk prăk sa kĭ sâm Ngọc Linh mơtah hơmâo wŏt hla tui ră anai, lu sang anŏ djuai ania Sơđăng ƀơi să: Măng Ri, Tê Xăng, Ngọc Lây tơring glông Tu Mơ Rông hrưn đĭ pơdrong asah. Rĭm phun sâm Ngọc Linh ha thun bluh bơnga ha wŏt, dưm dưm ha phun mơng 25 truh pơ 30 asar pơjeh, đa hơmâo phun truh pơ 50 asar. Rơnuč thun pơhrui rĭ asar sâm sĭ rơbêh 100.000 prăk, tơdah pla anah sĭ dưm dưm 300.000 prăk. Ơi A Sĩ, Khua git gai Ping gah să Măng Ri brơi thâo, kiăng kơ lu mơnuih pla phun akha kyâo, neh met wa pơtrut pơsur tơdruă wai pơgang glai rưng, pơpha pơjeh. Ơi A Sĩ ăt lĕ mơnuih ba jơlan hlâo amăng bruă pơdjuai pơjeh sâm Ngọc Linh laih anun pơpha brơi neh met wa pla:

Kâo pơmĭn, tơdah kơnong hyu klơi pơhrui sâm amra abih ƀhiao. Mơng anun, kâo kah mơng pơdjuai mă pơ đang, blơi hơdôm phun akha kyâo neh met wa nao klơi mơng glai ba glăi pla. Kâo pla mơng thun 2003, thun 2004 ră anai hơmâo laih pơjeh pha neh met wa pla. Lu sang anŏ hơmâo phun sâm mă mơng pơjeh kâo pơdjuai.

Truh rơnuč thun 2020 tơring čar Kontum hơmâo pơđĭ kyar giăm 630 ektar phun sâm Ngọc Linh, amăng anun hơdôm pluh ektar lĕ đang hmua neh met wa djuai ania Sơđăng ƀơi 3 boh să: Măng Ri, Tê Xăng hăng Ngọc Lây tơring glông Tu Mơ Rông. Đơ đam lon pla sâm Ngọc Linh anai lĕ pla gah tơgŭ glai kyâo. Anŏ ba glăi yôm hloh lĕ pơpă pla sâm Ngọc Linh pơ anun glai rưng arăng wai lăng kjăp. Ơi A Phú, khua plơi Long Láy brơi thâo, phun sâm Ngọc Linh ƀu djơ̆ kơnong yôm đôč ôh mơ̆ ăt lĕ tơlơi kiăng khăp, hăng hơmâo lu boh tŭ yua djop mơta mơ̆ phun akha kyâo anai ba glăi amăng tơlơi hơdip mơda:

Pla phun sâm Ngọc Linh neh met wa pơhrui glăi hơmâo hmăi, man pơdong sang pơprong, dưi čem rông ană bă hrăm hră truh anih. Kiăng kơ dưi pla phun sâm neh met wa khŏm kơđiăng amăng bruă wai pơgang glai rưng yua anun anăm phă glai kyâo ngă hmua. Hơmâo tơlơi gum djru, pơtô brơi abih pran jua yua anun ƀing gơmơi thâo phun akha kyâo hăng ngă tui arăng črân ba. Ană plơi pla gir run pla phun akha kyâo, ƀu hyu mă phun akha kyâo ča čot, ƀu mă pơjeh mơng kual pơkŏn ba glăi pla laih dong gum hrŏm pơgang glai rưng.

Bruă pơđĭ kyar pla phun sâm Ngọc Linh lăi phara hăng phun akha kyâo hnun mơn gah tơgŭ glai kyâo hnun mơn ƀơi tơring čar Kontum, tơlơi anai ăt ba glăi bruă mă brơi mơnuih djuai ania ƀiă ƀơi tơring čar Kontum. Găn rơgao 5 thun ngă kông nhơn brơi kông ti pla phun akha kyâo gah tơgŭ glai rưng ƀơi tơring kual Măng Đen, tơring glông Kon Plông, amai Y Đa, dŏ ƀơi plơi Kon H’ring, să Đăk Bla, plơi prong Kontum brơi thâo:

Dua rơkơi bơnai gơmơi pel ĕp, hyu tơña gơyut gơyâo laih anun nao mă bruă ƀơi anai. Dua rơkơi bơnai gơmơi hơmâo prăk pơhrui lu ƀiă lơ̆m mă bruă pơ sang. Ƀing gơmơi ƀuăn amra mă bruă sui thun dong ƀơi kông ti anai.

Hơmâo arăng jao 40 ektar lŏn glai ƀơi tơring glông Tu Mơ Rông hăng Kon Plông, tơring čar Kontum kiăng kơ djă pioh pơjeh, pla hăng pơđĭ kyar phun akha kyâo, Kông ti TNHH Thái Hoà lĕ sa amăng hơdôm boh kông ti pơđĭ kyar pơlir hăng wai pơgang glai rưng. Kual lŏn glai arăng jao brơi Kông ti anai ƀu djơ̆ kơnong wai pơgang kjăp đôč ôh mơ̆ ăt pla glai kyâo kyar tui hăng lu kyâo pơtâo dong yua kơ pla pơhrua amăng rĭm thun kiăng kơ pơđĭ kyar glai rưng. Ơi Tô Thanh Tùng, Khua Khul ding kơna, Kông ti TNHH Thái Hoà brơi thâo, hrŏm hăng prăk pơhrui mơng hơdră wai pơgang glai rưng, yôm hloh lĕ wai lăng glai rưng ngă kơ phun akha kyâo pơđĭ kyar ba glăi rơnoh pơhrui lu brơi kông ti:

Ƀing gơmơi glăk djă pioh hăng pơđĭ kyar pla phun akha kyâo, pla gah tơgŭ glai kyâo. Pla gah tơgŭ glai rưng yua anun huăi bơbeč nao rơhuông adai lŏn mơnai mơng glai rưng. Ƀing gơmơi lêng kơ hơmâo mơnuih wai pơgang glai, pla glai kyâo hăng pơđĭ kyar hơđong kjăp hloh ba glăi tŭ yua brơi kơ anom bruă hăng brơi kơ ƀon lan.

Truh abih thun 2020, tơring čar Kontum hơmâo pơđĭ kyar amăng rơbêh 1.500 ektar phun akha kyâo, amăng anun hơmâo giăm 630 ektar sâm Ngọc Linh, giăm 400 ektar phun đẳng sâm hăng sa, dua djuai phun akha kyâo. Tơlơi yôm phiăn lĕ lu hloh lŏn pla phun akha kyâo hơmâo pla ga tơgŭ kyâo glai ba glăi tŭ yua hrŏm anun lĕ wai pơgang glai rah hăng pơđĭ kyar bơwih ƀong huă brơi mơnuih djuai ania ƀiă amăng tơring čar.

Siu Đoan: Pơblang