Tơdơi kơ pơmut hrŏm hăng Phú Yên, kual pla sầu riêng tơring čar Dak Lăk phrâo jing pok prong rơbêh 41.000ha. Jơlan prong 29 pơtruh ia rơsĭ Phú Yên hăng guai gah Yŭ, glông rơbêh 260km, jing “jơlan sầu riêng” lơ̆m găn nao hơdôm kual ngă hmua prong ƀơi Đông Trường Sơn wơ̆t hăng Tây Trường Sơn kah hăng Sông Hinh, Krông Năng, Buôn Hồ, Čư̆ M’gar...

Kiăng kual pla sầu riêng prong hloh amăng dêh čar kjăp mơ̆ng atur mơtăm, Khul wai lăng sầu riêng Dak Lăk kĭ pơkôl hăng Sang bruă kơsem min boh thâo măi mok Ngă hmua pla kyâo Dap Kơdư hră hơdor pioh ngă hrŏm pơkra Cadimi hăng djŏp djuai jrao măt dŏ đom amăng lŏn; čih pơkra tơlơi pơkă boh thâo kĭ thuâ̆t lăp djơ̆ gah sầu riêng; djuai hăng kual anih anom glai klô anet khŏm klă...Ơi Phan Việt Hà, Kơ-iăng khua Sang bruă kơsem min boh thâo măi mok ngă hmua pla kyâo Dap Kơdư pơsit, anai jing tơlơi hơyak nao yôm biă mă, anăp nao wai lăng đang sầu riêng tui hơnong pơkă tơnap, ngă tong ten tui rim kual lŏn, ayuh hyiăng....

“Sầu riêng rim kual lŏn ñu phara mơn. tơdah hơmâo sa tơlơi pơkă đôč lĕ tơnap biă mơ̆ng dưi ngă tui. Kâo pơmin, pơ anăp, hluai tui tơlơi pơtŏng lăng gah ayuh hyiăng lŏn tơnah, tơlơi bơwih ƀong huă - mơnuih mơnam hăng tơlơi juăt ngă hmua pla pơjing mơ̆ng rim kual, ƀing ta amra čih pơkra sa tơlơi pơkă hrŏm, amăng anun dưi pơplih kiăo tui kual, tui anun kah mơ̆ng hơmâo gơnam dưm kơnar”.

Tơdơi kơ pơmut hrŏm, Dak Lăk ăt prăp rơmet man pơkra jơlan rơdêh đuăi hmar 29.000 klai prăk, tô nao rai hơdôm kual pla sầu riêng, phun kyâo sui thun prong mơ̆ng kơdư truh pơ ia rơsĭ, nao rai jê̆ ƀiă hơdôm rơtuh km trun nao pơ tơdrun ia rơsĭ hăng pơ hơdôm bah amăng jang gah Kơdư. Ơi Nguyễn Văn Hà, Kơ-iăng khua Gơnong bruă hmua hăng ayuh hyiăng Dak Lăk pôr pơthâo, jơlan nao rai phrâo găn nao hơdôm kual prong prong krên dên ăt ngă gêh gal kiăng anom bơwih ƀong hăng hơdôm boh să dưi man pơdong hơjai pioh gơnam, hăng sang măi pơkra sầu riêng:“Kiăng pơhlôm hơdjă mơnŏng ƀong huă, khŏm ba pơmut hơdôm bruă anai, kah hăng logictic kiăng anom bơwih ƀong diwi man pơdpng hơjai pioh gơnam ngă rơ-ơ̆, ngă khăng pơler, pơhlôm ngă tui rơnoh pơkă mơ̆ng hơdôm boh dêh čar blơi mut sầu riêng. Rơngiao kơ ba sĭ boh săt hăng boh ngă rơ-ơ̆ pơler, tơring čar ăt pơsur ngă pơhưč ƀing tuh pơ alin pơkra dlăm hloh, pơkra sầu riêng jing lu mơta gơnam pơkŏn dong”.

Tơlơi gêh gal prong kơ bruă akŏ pơjing anih pơtruh nao rai bruă hmua - măi mok pơkra gơnam, mơnuih ngă hmua - anom bơwih ƀong jai hrơi rơđah hloh lơ̆m gưl să phrâo hơmâo jao bruă kơtang hloh. Kơ-iăng khua Ding jum bruă hmua hăng ayuh hyiăng ơi Bùi Thanh Nam lăi, truh hrơi mông să gưl pơsit mă jơlan đĭ kyar ngă hmua mơ̆ng gơñu tui jơlan dưm kơnar, ngă bơbruai kiăng hơmâo nua yôm. Yua hnun, pơ anăp, hơdôm kual pla boh troh - sầu riêng glăk pok prong biă:“Ră anai, tui hăng tơlơi jao bruă phrâo, gong gai dua gưl hơmâo jao tơlơi dưi ngă bruă kơtang hloh, biă ñu amăng bruă ngă hmua. Kah hăng sang să ră anai hơmâo jao truh 17 mơta bruă. Anai jing tơlơi gêh gal prong biă kiăng hơdôm boh tơring dưi tuh pơ alin, djru man pơkra jơlan, bơnư̆ kŏng ia, jao boh thâo ia rơgơi...laih dong ngă hrŏm kjăp hăng anom bơwih ƀong, khul ngă hmua pla pơjing rim thun kiăng pơtruh pơkra gơnam - ba sĭ, gum hrŏm akŏ pơdong kual pla pioh pơkra gơnam hơđong, mơ̆ng bruă pla truh kơ ba sĭ”.

Sầu riêng Việt Nam lăi hrŏm, Dap Kơdư lăi hơjăn, gêh gal prong biă pơhmu hăng hơdôm boh dêh čar Ngŏ Dơnung ASIA, wơ̆t lŏn tơnah, ayuh hyiăng, pla raih daih rim blan, laih anun giăm bah amăng jang dong. Tơdah dưi pơsir hĭ tơlơi dŏ tơdu gah măi mok pơkra gơnam, nua sầu riêng amra dưi pơmă hloh. Yă Nguyễn Thị Thái Thanh, Khua kông ti Ban Mê Green Farm lăi, hơdôm anom bơwih ƀong glăk čang rơmang gong gai dua gưl lăng ba, gum djru, kiăng pơtrut tui bruă kiăng ngă ječ ameč anai, kiăng dưi bơkơtưn, pơđĭ tui tơlơi hmư̆ hing, kơdrưh mơ̆ng djuai gơnam anai:“Pơkra dlăm hloh, klă hloh hăng răk pioh tơdơi kơ pĕ pơhrui jing bruă kiăng ngă ječ mơtăm. Boh săt hlơi mơ̆ng ƀu amuaih ƀong, samơ̆ ƀong amăng bơyan pĕ đôč, 400.000 tơna kơnong kơ 2 blan đôč ƀơi Dak Lăk hiư̆m anăm ƀong abih? Yua tơsă ha amăng plĕ hnun yơh arăng blơi pơjuă biă. Khŏm kiăng hơmâo hơdră djru kơ anom bơwih ƀong čan prăk tuh pơ alin hăng mă kơmlai aset đôč kiăng mă bruă tŭ yua”.

Tơdah akŏ pơdong kual pla nao hrŏm hăng măi mok pơkra gơnam jing “hơdră phun tơdŭ” kơ bruă pơkra sầu riêng, jing bruă pơčrang lăng ia jrao gun dŏ glăi amăng boh troh jing hơdră khŏm kiăo tui, glăk hơmâo hơdôm boh tơring hơmâo đang sầu riêng prong hloh pơmin či ngă. Ƀơi mông jơnum pơđĭ kyar bruă pla sầu riêng Việt Nam yua Ding jum bruă hmua hăng ayuh hyiăng pơphun ƀơi Dak Lăk rơnuč blan 5/2025, lu khua mua lăi: Wai lăng anŏ klă ƀơi đang hmua mơtăm, sem lăng mrô ia jrao gun hlao ƀơi anih mơtăm jing dua hơdră khŏm kiăng ngă, bơwih brơi bruă akŏ pơjing anăn hmư̆ hing sầu riêng. Ơi Trần Minh Châu, khua pơ ala Kông ti TNHH Pơčrang anŏ klă Vinacontrol, lăi tui anai:“Kơ boh thâo kĭ thuâ̆t, ră anai gơmơi dưi ngă mơn. Khă hnun, kiăng man pơdong phrâo sa boh anih pơčrang gơnam ăt bơdjơ̆ nao lu tơlơi phiăn dong: kơ ayuh hyiăng anih hơdip, kĭ thuâ̆t, hơdôm tơlơi pơkă amăng hră čih anăn tui Tơlơi pơtrun 107, tơdơi kơ anun lĕ pơtŏng glăi tui hơnong pơkă ISO 17025, giong anun pơtŏng glăi tui tơlơi črâo ba. Tơdah Khua ding jum khut khăt, hrŏm hăng tơlơi gum ngă mơ̆ng hơdôm ding jum anom bruă hăng gong gai, kâo pơmin bruă anai amra dưi ngă tañ mơn”.

Kơnong kơ dua thun ba sĭ sit nik pơ dêh čar Khač, sầu riêng Việt Nam pơplih prong biă: jing djuai boh ƀong ba sĭ pơ čar rơngiao đĭ kyar tañ hloh, pơhrui rơgao kơ 3 klai dolar Mi amăng thun 2024, hơmâo rơbêh 50% mrô boh troh săt ba sĭ. Mơneč mă tơlơi gêh gal, đĭ kyar djơ̆ jơla hăng wai pơgang tơlơi lung lŭp tŭ yua, sầu riêng dưi jing gơnam ba jơlan, ba glăi mơ̆ng 5-7 klai dolar Mi amăng hơdôm thun pơ anăp dong.

Hơdră ngă bruă dưm kơnar kiăng gơnam klă, jơman, hăng pơkra lu tui gơnam mơ̆ng boh sầu riêng ƀu kơnong yôm kơ bruă anai đôč ôh, ăt yôm amăng bruă pơgang tơlơi hmư̆ hing, anăn păn gơnam mơ̆ng hmua Việt Nam.

Kiăng sầu riêng jing Gơnam yôm phun mơ̆ng Dêh čar, kiăng abih bang gưl ngă bruă tơpă sit, rơđah rơđông, mơ̆ng pô pla, anom bơwih ƀong truh kơ anom bruă wai lăng. Lơ̆m anun tơlơi hmư̆ hing mơ̆ng sầu riêng “boh troh ngă pơtao” mơ̆ng Việt Nam dưi hrưn đĭ ataih hloh, dưi nao mring hăng hơdôm mơta gơnam mơ̆ng hmua hmư̆ hing hloh ƀơi rŏng lŏn tơnah./.

Tơlơi čih mrô 1: https://vov4.vov.vn/jarai/brua-monuih-nga-hmua-nha-nong/hodom-toloi-cih-sau-rieng-viet-nam-gonong-brua-pohrui-hodom-klai-dolar-hang-thun-blan-posit-tong-kodruh-ang-toloi-cih-mro-1-boh-than-10-thun-hang-glong-atur-ro-pocah-492968.vov4

Tơlơi čih mrô 2: https://vov4.vov.vn/jarai/brua-monuih-nga-hmua-nha-nong/hodom-toloi-cih-sau-rieng-viet-nam-gonam-ha-klai-dolar-mi-hang-brua-potong-sit-anih-dong-toloi-cih-2-pojing-anan-kual-sit-nik-hrua-kojap-polir-hobit-nua-ko-potao-boh-troh-492979.vov4