Năng ai 30 hrơi dong, đang sầu riêng 130 phun pla plah amăng đang kơphê ƀơi đang prong 1,3 ha mơ̆ng sang anŏ amai Bạch Yến, să Ea Yông, tơring glông Krông Pač amra mut amăng bơyan pĕ pơhrui sit nik. Amai anai lăi, amăng hơdôm hrơi anai, dua rơkơi bơnai ñu dŏ pơ hmua na nao mơtăm yơh, pruai kmơk tal rơnuč, pruih jrao sinh học kơ sầu riêng, laih dong pơkra kơjăp glăi gong tŏ than sầu riêng hŭi boh ñu hlung trun. Amai Bạch Yến lăi:

“Ha blan dong truh hrơi pĕ yơh, ta khŏm pruai 2, 3 wơ̆t kmơk dong, pruih jrao lĕ ha mơkrah blan ha wơ̆t, rông boh mơ̆ng 7 truh 10 hrơi/ha wơ̆t. Pruai hơdôm pă lĕ kiăo tui mrô phun, pơhmutu sang ta hơmâo 1 ha lĕ ta mă 1.000 lit ia kuor hăng ia jrao či pruih. Kâo glăk pruih ƀơi đang lĕ kmơk jrao Benmayzer, bơ pruai kmơk lĕ 2kg NPK/1 phun, pruai ƀơi phun ñu hăng kmơk Humic”.

Sang anŏ ayong Nguyễn Văn Toàn, să Ea Kênh, tơring glông Krông Pač ăt hơmâo 150 phun sầu riêng pla plah amăng đang kơphê prong 1,5ha. Ñu brơi thâo, aka ƀu truh ha blan dong tah, đang sầu riêng sit nik pĕ yơh. Hơdôm hrơi anai adai ñu pơplih phara, lơ̆m hơmâo hơjan sui, đang sầu riêng amuñ hơmâo pơmao ngă. Kiăng pơgang kơ phun pla, ñu blơi djah djâo sinh học, ia jrao pơgang phun pla kơ phun sầu riêng.

“Năng ai ñu 20 hrơi dong sang anŏ gơmơi pĕ yơh sầu riêng. Sầu riêng glăk hơmâo bloi prong, amuñ čăt kơmao, amuñ hlăt kman mơn, pơhmutu kơmao Phytopthora anun ta khŏm pruih jrao pơgang čăt kơmao. Ta mă yua ia jrao kah hăng Aryphot, Aryes, Rydomnie....či pruih. Kơ kmơk pruai, ră anai ta pruai kali đôč, rim phun năng ai 1,5kg ƀudah 1 kg tui hluai kơ phun anet prong, kiăng jrek ñu hiam, kơpal. Ta akă phun, akă boh khŏm kơjăp, phun ƀơi thơ glông đơi ta mă pra pơdong đĭ”.

Tui hăng mrô jŭ yap mơ̆ng Anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring glông Krông Pač brơi ƀuh, tơring glông ră anai hơmâo rơbêh 7.100 ha sầu riêng, amăng anun hơmâo năng ai 3.000 ha glăk mơboh laih. Sầu riêng ƀơi anai lu biă ñu djuai Dona hăng Ri6, rim ha hơmâo mơ̆ng 18 truh 20 tơn boh. Ơi Nguyễn Huy Hoàng - Khua anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring glông Krông Pač lăi pơthâo, thun anai adai phara, akŏ bơyan hơmâo đang sầu riêng hlung bơnga, hlung boh mơda lu biă. Khă hnun hai, yua hơmâo wai lăng klă anun boh dŏ glăi ƀơi phun lu, pơprong soh. Năng ai ha blan dong amra pĕ pơhrui yơh, anom bruă ngă hmua glăk djru ba mơnuih ƀôn sang rông pla sầu riêng kiăng hơmâo bơyan lăp djơ̆. Ơi Nguyễn Huy Hoàng brơi thâo:

“Thun anai hăng tơring glông Krông Pač him lăng amra hơmâo bơyan sầu riêng lu biă. Ră anai neh met wa glăk prăp lui bơyan pĕ pơhrui sit nik. Tơring glông pơtô brơi kơ neh met wa wai lăng đang sầu riêng kiăng pơhlôm hơmâo sầu riêng lu, djơ̆ hăng tơlơi pơkă hơdjă gơnam ƀong hăng boh sầu riêng”.

Đơ đam tơring čar Dak Lak ră anai hơmâo 22.500 ha boh sầu riêng, amăng anun 10.000 ha hlăk pĕ boh, rơnoh pơhrui glăi truh 185.000 tơn laih anun truh bơyan pĕ boh sit nik lĕ amăng blan 9/2023 anai. Kah hăng hơmâo lăi laih ƀơi črăn phun hơdră, nai prin tha Hoàng Mạnh Cường-Khua anom pơtô kơ phun pla boh troh (boh čroh) Sang bruă kơsem min Bruă hmua pla pơjing kual Dap Kơdư, lăi pơthâo dơ̆ng hơdră phrâo wai lăng boh sầu riêng hlâo hăng tơdơi kơ pĕ boh.

Tui anai, nai prin tha Hoàng Mạnh Cường ah, rơkâo kơ ih lăi pơthâo kơ mơnuih ngă hmua hơdră phrâo wai lăng phun boh sầu riêng hlâo hăng tơdơi kơ pĕ boh sầu riêng amăng 1 blan ?

Nai prin tha Hoàng Mạnh Cường: Ơi pang yă dôn hăng ƀing gơyut khăp! Amăng hrơi blan wai lăng hlâo kơ pĕ boh sầu riêng 1 blan, mơnuih ƀôn sang ta kơđiăng rơwang anai hơjan lu, kiăng pơhlôm klă boh sầu riêng kiăng sơ̆l ñu lôm, kơpal hăng boh sơ̆l huăi khăng hĭ laih anun bơkơnar soh huăi ƀeh ƀoh, khom ngă klă amăng hrơi blan wai lăng hlâo kơ pĕ boh. Tơlơi anai hơmâo dua tơlơi pơtô ba, mơta sa lĕ kmơ̆k pruai yôm biă mă amăng plah rơwang anai, amăng hrơi blan anai khom hơmâo djop rơnoh lipid jing ia ik (êk) hăng ia mơmih lu, yua kơ anun phun boh kiăng biă mă kmơ̆k kali sunfat hăng ƀu dưi dưm nao kmơ̆k kali Clorua ôh.

Dua lĕ, ƀing ta ăt khom pruai kmơ̆k lân Văn Điền, yua djuai kmơ̆k lân anai arăng pơkra mơ̆ng tơpung hơbâo pơtâo čur ñu hơmâo kalsi kiăng boh sầu riêng kjăp. Sa tơlơi dơ̆ng, mơnuih ngă hmua kơđiăng ră anai tơdah ia lu đơi ta pla amăng hmua aka ƀu hơmâo bok, bruăi hnoh ia djeo bok khom bư̆ ngă bok mơtam, kiăng phun boh huăi ia ƀong tơkai huăi ngă răm akha. Yua kơ pơbŭ đĭ ngă bok dlông ƀiă lĕ dưi pơgăn hĭ ia dong, hơjan hlim huăi ngă bơbeč sat kơ phun pla laih anun boh sầu riêng huăi khăng hĭ sơ̆l. Tơdah hmua plung dơnung ia dong sui amra ngă boh sầu riêng khăng hĭ sơ̆l kơtang biă mă.

Amăng plah rơwang thun blan anai bruă pruai kmơ̆k dưi ngă tui djơ̆ tơhnal pơkă hiư̆m lĕ ơ nai prin tha?

Nai prin tha Hoàng Mạnh Cường: Hăng kmơ̆k ƀudah hơbâo pruai tui hluai thun kyâo ta pla sui hă phrâo. Yua kơ ƀing ta thâo laih mơ̆n hnong ia mơmih mơ̆ng boh lĕ pơdjơ̆ nao kơ anŏ hơmâo kali amăng kmơ̆k ƀudah hơbâo eh rơmô, eh mơnŭ; ƀudah eh bê ta lŭk nao či pruai. Hăng kmơ̆k hữu cơ dưi pơđam eh rơmô, mơnŭ hăng bê lŭk hrŏm kơđuh djah kơphê krô hơmâo lu ia kali, tơdah hơmâo lu eh rơmô kơbao klă hloh dưm hrŏm. Samơ̆ hăng boh sầu riêng gah yŭ kơ 10 thun lĕ ƀing ta kơnong pruai 50 kg đôč sa phun sa thun, yua tơdah pruai lu đơi amăng plah rơwang anai amra ngă rơngiă anŏ bơkơnar sit kyâo hrip mă ayuh mơ̆ng hơbâo pruai, yua kơ pruai lu đơi plah rơwang anai ñu ƀu anăm hrip mă ôh. Sit ta pruai nao kmơ̆k kali hăng lân pơjing rai ia jing vô cơ, gơmơi kiăng pơtă pơtăn kơ mơnuih ƀôn sang kơđiăng phun boh ta mơ̆ng 5-10 thun lĕ pơpha 4 wơ̆t pruai. Rơđah biă ñu, rim wơ̆t pruai mơ̆ng 7 gram truh 1 kg hơbâo sa phun, tơdah kyâo pơprong laih ta pruai lu hloh dua wơ̆t ha mơkrah, jing mơ̆ng 1 kg mơkrah sa phun kyâo 10 thun pơngŏ. Ƀing ta khom pruai kmơ̆k hơbâo mơ̆ng 25-30 hrơi sa wơ̆t.

Ih phrâo lăi pơthâo hơdră wai lăng ăt kah hăng bruă dưm kmơ̆k hơbâo pruai kơ phun boh sầu riêng amăng hrơi blan hlâo kơ pĕ hăng laih pĕ giong, tui anun sit truh bơyan pĕ boh mơnuih ƀôn sang ngă hmua kiăng kơđiăng ba tơlơi hơgĕt kơ bruă pơgang phun boh sầu riêng ñu mơ̆ng đĭ hiam tơdơi kơ bơyan pĕ boh?

Nai prin tha Hoàng Mạnh Cường: Hơdră pĕ boh djơ̆ lĕ ñu ăt pơdjơ̆ nao kơ boh tŭ yua, sa lĕ anŏ tŭ yua mơ̆ng boh sầu riêng hăng dua lĕ pơdjơ̆ nao kơ tơlơi kiăng bơnga truh blang, đôm boh bơyan pơ anăp dơ̆ng. Bruă pĕ hiư̆m pă kiăng boh sầu riêng ñu blang bơnga hiam hăng đôm boh klă hloh, kiăng bơkơnar. Ta ƀuh laih atong boh sầu riêng ñu dlông, sit pĕ trơ̆i mă mơkrah hăng lui ha mơkrah atong ñu amra ngă rai dua tơlơi či hơmâo. Atong krô hăng luh hĭ mơ̆ng tha ƀudah phun ñu. Yua kơ anun, hơdră pĕ lĕ khom trơ̆i giăm than, đut atong ñu. Dua dơ̆ng lĕ, đing nao boh ñu khom tha laih. Hơdră anai ăt tơnap mơ̆n, kơnong hơmâo hrăm thâo kah hơdor, kơnang kơ ƀing kơhnâo kơhnăk pơtô brơi. Kah hăng ƀing gơmơi hai, klă ƀiă pơtă kơ mơnuih ngă hmua pla boh sầu riêng lĕ khom jŭ yap hrơi pioh pĕ hăng yap mơ̆ng 210 truh 220 hrơi ta dưi yơh pĕ boh ñu.

Giong tal pĕ boh sầu riêng, mơnuih ƀôn sang kiăng đing nao tơlơi hơgĕt pơhlôm pơgang kơ phun kyâo ñu boh sầu riêng dưi bơnga truh blang bơkơnar laih anun đôm boh lu ơ nai prin tha ?

Nai prin tha Hoàng Mạnh Cường: Sa tơlơi lăp đing nao amăng hrơi blan anai lĕ kiăng rông boh pơ adai laih anun pơđĭ pran kơtang kơ phun kyâo. Hlâo adih ta ƀu đing nao đơi ôh tơlơi anai, yua ta juăt lui boh ñu lu brung brăng mơtam, kmơ̆k hơbâo pruai ƀu djop, anun yơh kơƀah pran bơbeč djơ̆ đôm boh hăng rơnoh pĕ bơyan pơ anăp. Dua tơlơi kiăng đing nao, sa lĕ lăng kơ boh ñu đôm ƀơi than, anăm lui lu đơi ôh, pioh glăi man ƀrô. Tơdah phun boh mơ̆ng 7-10 thun, hlăk kơtang, ta pioh glăi mơ̆ng 90-120 boh đôč sa phun, tơdah pioh glăi ƀiă hloh 90 boh lĕ amra prong đơi, rơgao anŏ pơkă hnong A, tơdah lui lu hloh 120 boh sa phun amra ngă hret anet boh ƀu djop tơhnal pơkă boh hiam. Kiăng pơgang brơi hiam thun pơ anăp, kiăng kơđiăng bruă pơgang rông boh, khom trơ̆i tha phrâo bluh čơnuh mơda na nao 3-4 wơ̆t, kiăng phun rơhaih, tha bluh đĭ tơdŭ mơda prong rông akha pơđĭ kyar hiam kơ tal tơdơi.

Hnun hă, bơni kơ ih hŏ!