Pha ra dong lĕ sầu riêng Dăp Kơdư mut hrom klă hăng kơ phê lom pla ƀơi sa kual lŏn, djru mơnuih ngă đang hmua amra dưi “rơbat hăng 2 ƀĕ tơkai”, rơgao kơ anun hrŏ trun đut hlah anô̆ răm rai mơng tơlơi pơplih ƀơi anih sĭ mơdrô.

Mơta pơkon, pơlar đang sầu riêng kah hăng Dăp Kơdư ră anai ăt dô̆ mơn hơdôm anô̆ amra pioh glăi ƀu lăp, lom mơnuih ngă đang hmua lui hĭ kơ phê pioh kiăo tui sầu riêng; Lu mơnuih ngă đang hmua dô̆ kơƀah bôh thâo hăng tơlơi găn rơgao samơ̆ ăt tuh pơplai prong kơ djuai phun pla anai kiăng hmâo hơdră bơwih brơi kơjăp; Bruă pơphun kơ phun sầu riêng dô̆ kơƀah ha amăng plĕ mơn.

Lăi nao kơ tơlơi anai, pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo Đình Tuấn, dô̆ mă bruă ƀơi Dăp Kơdư hmâo hơdôm tơlơi čih “Rŭ đĭ sầu riêng ƀơi Dăp Kơdư - Bưng bôt thut ai ñu”, lăi kơ pran gơgrong pha ra mơng sầu riêng pioh kơ bruă đang hmua Dăp Kơdư hrom hăng hơdôm tơlơi amra truh amra hmâo yua kơ hơdră pơlar ƀu pơmin nao jơlan kơdun glăi. Jơlan hơdră hrơi anai rơkâo ơi pang, yă dôn hăng ƀing gơyut hmư̆ tơlơi čih sa: “Sầu riêng pơhuĭ truh phun kơ phê kơjăp sui thun”, lăi nao tơlơi phun kơ phê ƀơƀrư̆ tơbiă đuăi mơng hơdôm kual pla plah kơjăp sui thun, jing hơdôm kual pla hơnong kơ sầu riêng.

 Plơi prong Buôn Hồ lĕ sa amăng hơdôm kual pla amăng anăn pơtô kơ phê Buôn Ma Thuột. Kơ phê ƀơi kual lŏn anai hmư̆ hing mơng hlâo kơ thun 1975 yua kơ dưi pla ƀơi lŏn drot klă hiam, rơnoh dlông mơng 600 truh 700 met bơhmu hăng jơlah ia rơsĭ. Samơ̆ ră anai, kơ phê ƀơi anai ră anai sầu riêng blăi lui laih. Ƀơi sa dua anih anom mơng plơi prong, sầu riêng ƀơƀrư̆ juă lui phun kơ phê laih. Ơi Nguyễn Hồng Thanh, sa čô mơnuih pơdrŏng mơng phun sầu riêng ƀơi phường An Bình brơi thâo, blung a ñu pla plah pioh mă kơ phê pơgang angin kơ sầu riêng hơdôm thun phun dô̆ anet tơdu; Mă prăk pơhrui mơng kơ phê rông sầu riêng. Samơ̆ lom sầu riêng hmâo bôh, ñu jah lui abih phun kơ phê. Mơnuih amăng sang anô̆ ñu ăt hrăm tui mơn hơdră anai, koh lui abih phun kơ phê pioh pla sa djuai phun sầu riêng.

 “Đưm hlâo mă ƀiă rông sui ăt pla kơ phê, kơ phê hmâo bôh ăt hmâo hơdôm tơn mơn. Kiăng phun sầu riêng blăi lui, sầu riêng dưi pơhrui glăi lĕ kâo phă lui abih phun kơ phê. Sang ơi kâo ƀuh ngă tui anun ăt klă mơn yua anun phă lui abih phun kơ phê mơng phun mơtăm pioh pla phun sầu riêng”.

Bơhmu hăng Buôn Hồ, phun kơ phê ƀơi tơring glông Krông Pač jai hmâo pran gơgrong pha ra: Jing phun akha mơng kơ phê Robusta Việt Nam. Tui anun mơn ră anai, phun kơ phê ƀơi kual “lŏn phun” ăt rơngiă mơn pran gơgrong. Mơng phun pla phun, ră anai kơ phê ƀơi anai kah hăng jing phun pla ngui. Lu lŏn pla hmâo pơ ala nao abih bang phun sầu riêng. Bruă pla plah sầu riêng laih anun phă lui abih kơ phê hmâo lar hyu prong mơng să Ea Yông truh pơ̆ hơdôm bôh să Ea Kênh, Ea Knuêč hăng Hòa Đông. Phrâo pla dong 200 ƀĕ phun sầu riêng ƀơi 1,2 ektar lŏn pla kơ phê, ơi Nguyễn Xuân Quang, plơi Tân Hòa 2, să Ea Knuêč brơi thâo, rơnoh pla sầu riêng tui anun kơpal lu hloh rơbêh kơ 3 wot pơhmu hăng rơnoh pla plah mơng hlâo adih. Yua anun, lom sầu riêng djop prong, sit ñu kơ phê amra koh lui abih. Ơi Quang ƀu pơmin anun lĕ ƀu gal yua kơ djop mơnuih ră anai kơnong kơ pơmin truh sầu riêng đôč:

 “Ră anai biă ñu kơnong kơ hmâo phun kơ phê hăng phun sầu riêng mơ̆, kơ phê lĕ pơhrui glăi ƀu lu đơi ôh. Ƀơi anăp ră anai sầu riêng hmâo nua hă ta pla nao yơh”.

Hăng tơring čar Lâm Đồng, khă hơdră pla plah sầu riêng hmâo kaih hloh Dak Lak, samơ̆ phun anai ăt glăk blăi lui phun kơ phê mơn ƀơi hơdôm kual hmâo pran gơgrong kơtang, kah hăng Di Linh, Đức Trọng, Lâm Hà. Mơnuih ngă đang hmua Nguyễn Văn Trung, ƀơi să Đinh Trang Hòa, tơring glông Di Linh brơi thâo:

 “Ră anai neh wa hlơi hlơi leng kơ tui anun sôh, mơnuih ngă đang hmua kâo ƀuh pô anun pla sầu riêng, pô adih pla sầu riêng ba glăi lu prăk lĕ luh nao pla, nao pơ̆ hơpă leng kơ ƀuh pla sầu riêng sôh”.

Tui hăng Tơlơi pơsit 1987 thun 2012 mơng Ding jum đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan dêh čar ta (pơsit Kual pơkă pơlar phun kơ phê Việt Nam), truh thun 2020, Dăp Kơdư kơnong kơ dô̆ 447.000 ektar đang kơ phê hăng hrŏ trun dô̆ 433.000 ektar amăng thun 2030. Tui anun mơn bôh nik pha ra biă hăng kual pơkă, kual lŏn pla kơ phê ƀơi 5 bôh tơring čar glăk ƀơi rơnoh giăm truh 640 rơbâo ektar, lu hloh ha mơkrah tơhnal pơkă, giăm truh 200.000 ektar.

Tui hăng ơi Nguyễn Nam Hải, Khua Khul kơ phê – Ca cao Việt Nam, bruă rơbêh kơ 40 rơbâo ektar đang sầu riêng glăk čăt đĭ ƀơi lŏn kơ phê, gah rơngiao lĕ sa gru nam mơ-ak yua kơ djru tơhnal pơkă hrŏ trun kual lŏn pla kơ phê mơng Dăp Kơdư ƀơƀrư̆ jing hĭ sit. Samơ̆ bruă kơ phê pioh tơbiă đuăi mơng hơdôm kual lŏn hmư̆ hing hloh glăk ngă bơngot “ngă sat” gơnam ngă rai. Ba truh tơlơi mrô kơ phê pơhrui glăi lu samơ̆ mrô abih bang lĕ ƀiă hĭ amăng bơyan phrâo rơgao, ơi Nguyễn Nam Hải lăi lĕ, phun bôh troh, biă ñu sầu riêng sua mă laih lŏn kơ phê lu hloh mrô mơ̆ hơdôm bôh tơring čar jŭ yap. Bruă anai tơdah ƀu dưi pơsir, hơdră bruă mơng Kơnuk kơna hăng tơlơi pơmin mơng hơdôm bôh anom bơwih ƀong kơ dua phun pla amra tơnap hmâo tơhnal sit nik:

 “Ră anai hơdôm anih anom khom rơđah lĕ kual lŏn hơdai nao pla phun bôh troh anun hơdôm ñu. Mrô yap lĕ khom rơđah ƀu hluai tui kah hăng hlâo adih ôh, kơ phê lĕ čih kơ phê, samơ̆ bôh nik ñu lĕ mơnuih ngă đang hmua hmâo hơdai nao laih phun pla pơkon”.

Ƀơi Dăp Kơdư, sầu riêng pla plah glăk hmâo nua yôm yŭ ngŏ 1 klai prăk 1 ektar, sa thun, lom anun kơ phê pla plah kơnong kơ hmâo lu biă ñu 100 klăk prăk. 1 bôh sầu riêng dưm dưm hăng sa phun kơ phê, sa phun sầu riêng dưm dưm hăng sa đang kơ phê. Nao hrom anun, mơnuih ƀôn sang lăi lĕ, kơnong kơ sầu riêng pla hơnong ñu kah mơng dưi pơsit mrô kual pla kiăng sĭ kơ dêh čar tač rơngiao, anun jai pơtrut tañ jơlan gah phă lui kơ phê. Mơng “Anăp nao hmâo sầu riêng, kơdun hmâo kơ phê” sa hơdră kơjăp, bruă koh lui kơ phê kiăo tui sầu riêng glăk jing jơlan gah tơnap dŏng glăi hăng pơtrut kơdun tơlơi ƀu tơphă, biă ñu lom hơdôm hơdră bôh thâo phrâo, pơphun bruă pla hăng bruă sĭ mơdrô sầu riêng ƀu dơlăm đơi ôh, kơƀah ha amăng plĕ./.