Amăng tơlơi čih 2 mơ̆ng hơdôm tơlơi čih hăng anăn ñu “Pơjing mrô kual sit nik, hruă kơjăp pơlir hơbit kơ pơtao bôh troh” pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp dệh čar Việt Nam dô̆ mă bruă ƀơi kual Dap Kơdư čih djă pioh hơdôm jơlan pơsir rơđah mơ̆ng hơdôm pô amăng pơlir hơbit, hăng tơlơi čang rơmang ƀu kơnong kơ hơkrŭ glăi tơdơi kơ tơnap tap ôh mơ̆ ñu dô̆ pơjing gơnam pơđĭ kyar kơjăp phik dong.

Kual pla sầu riêng djơ̆ tui VietGap mơ̆ng grŭp 100 bôh sang anô̆ mơnuih ƀôn sang ƀơi să Ea Knuêč, tơring čar Dak Lak, bơyan anai hmâo lu bôh biă giăm truh hrơi pĕ pơhrui. Nua arăng hyu blơi amăng akô̆ bơyan ƀiă hloh lu biă bơhmu hăng bơyan hlâo hăng tơlơi bơngot mrô jrao pơgang phun pla mă yua rơgao hơnong glăk plah mut amăng rim đang pla, samơ̆ hơdôm bôh sang anô̆ amăng grŭp ăt đăo kơnang mơn gơnam mơ̆ng pô amra djơ̆ tui djop tơhnal pơkă ruah kơjăp.

Ơi Lê Văn Hùng, sa pô đang amăng grŭp sang anô̆ lăi pơthâo, abih bang kual lŏn 100 ektar ƀơi anai dưi pơsit mrô kual pla. Hơdôm blah đang ăt dưi dưm mơn amăng glông pơlir hơbit hăng anom bơwih ƀong, mơ̆ng gơnam tam tuh pơplai mut truh gơnam pơhrui glăi, črăn bruă bơwih brơi, hmâo lăng tui kơjăp:

“Rim sang anô̆ leng kơ khom pơkôl ngă tui mơ̆ng bruă kơmok pruai truh pơsir tơdơi kơ pĕ pơhrui. Anom bơwih ƀong sĭ gơnam kơ dêh čar tač rơngiao gum hrŏm hăng ƀing gơmơi amăng lăng tui hăng pel ĕp lăng mrô jrao mă yua rơgao hơnong. Tơdah thâo ƀuh hling hlang amra pơsir hmao tlôn. Kơnang kơ anun, pran đăo kơnang mơ̆ng bơnah gum hrŏm ăt kơjăp phik hloh mơn”.

Ngă đang pla nao hrŏm hăng pơlir hơbit nua ñu ră anai glăk dưi hmâo lu anom bơwih ƀong hăng sang anô̆ mơnuih ngă đang hmua ƀơi Dap Kơdư mă yua, ba glăi bôh tơhnal klă. Hrŏm hăng “ba jơlan” Dak Lak, hơdôm “črăn gah tlôn” mơ̆ng gơnam ba jơlan hlâo kah hăng: Gia Lai, Lâm Đồng... ăt dưi pơsit brơi mơn ha rơtuh mrô kual pla hăng hơdôm bluh bôh anih anom anung sầu riêng. Ơi Dương Mah Tiệp – Kơ-iăng Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Gia Lai brơi thâo, tơring čar pơjing jơlan pơlir hơbit pơđĭ kyar bruă pla phun bôh troh, abih bang lŏn pla rơbêh kơ 13.250 ektar, hăng tơlơi gum hrŏm mơ̆ng 52 bôh anom bơwih ƀong, 58 bôh anom mă bruă hrŏm hăng 35 khul mơnuih ngă đang hmua. Kơnong kơ sầu riêng hmâo 11 bôh anom bơwih ƀong ngă tui pơlir hơbit hăng 16 bôh anom mă bruă hrŏm ƀơi kual lŏn giăm truh 2.900 ektar. Kiăo tui anun, Gia Lai gơgrong hlâo pơtrut pơlir hơbit tui jơlan pơlir hơbit nua hăng pơsit jơlan gah pơkă ngă đang hmua jơlan pơjing rai gơnam djop lu hăng pơhlôm klă:

“Tơring čar Gia Lai pơtă na nao hăng lăi pơhing brơi hơdôm bôh sang anô̆ pla sầu riêng, hơdôm bôh anom mă bruă hrŏm, grŭp mơnuih ngă đang hmua thâo tơlơi kiăng hăng pơkă kơ anih anom sĭ gơnam. Ƀơi anai, hmâo anom bơwih ƀong gum hrŏm hăng mơnuih pla pơkra pioh tô nao rai anih anom pioh sĭ gơnam kơ dêh čar tač rơngiao, pơjing rai hơdôm gơnam klă kơ anih pioh sĭ gơnam”.

Hơdôm tơlơi hơget pơphun ƀơi 2 tơring čar Dak Lak hăng Gia Lai brơi ƀuh, wot gong gai dêh čar, mơnuih ngă đang hmua hăng anom bơwih ƀong leng kơ hmâo hơdôm tơlơi gir run hơđong amăng pơphun glăi bruă ngă đang hmua, pơjing pơlir hơbit nua mơ̆ng kual pla. Gah dêh čar Khač – anih anom blơi sĭ sầu riêng prong hloh mơ̆ng Việt Nam, ăt čih pioh mơn hơdôm tơlơi gir run anai hăng hmâo pơsit dong giăm truh 1.000 mrô phrâo amăng thun 2025 brơi rơbêh kơ 800 kual pla hăng 130 bôh anih anung sầu riêng ƀơi anai.

Tui anun, yak mut bơyan pĕ sầu riêng tal 2 thun 2025 mơ̆ng Việt Nam hăng jing bơyan phun mơ̆ng kual Dap Kơdư, đơ đam dêh čar hmâo laih 1.400 mrô kual pla hăng 188 mrô anih anom anung sầu riêng. Yă Ngô Tường Vy – Khua Sang bruă gum hrŏm bơwih ƀong Grŭp sĭ – blơi bôh troh hăng dêh čar tač rơngiao Chánh Thu, sa amăng hơdôm bôh anom bơwih ƀong ba jơlan hlâo amăng bruă sĭ sầu riêng pơtŏng sit, anai lĕ gru nam klă, brơi ƀuh sầu riêng hmâo yak nao lăp yap ba tơdơi kơ hơdôm yak kơdun sĭ gơnam kơ dêh čar tač rơngiao lơm akô̆ thun anai. Khă hnun hai, rơbêh kơ 1.400 mrô dưi pơsit brơi ăt jing ƀiă mơn bơhmu hăng rơwang pơkă hơdôm kual pla. Kiăng tañ đĭ tui hloh dong mrô anai, yă Ngô Tường Vy lăi lĕ: Kiăng wai lăng rơđah, bĕ pioh “sa čô ngă sat ba truh răm abih bang”, ngă hơdôm mrô hmâo pơhrui glăi hăng ngă đôm hĭ bruă sĭ gơnam kơ dêh čar arăng kah hăng hơdôm blan akô̆ thun.

  “Sầu riêng Việt Nam ƀu djơ̆ ƀu dưi bơkơtưn hăng hơdôm bôh dêh čar pơkon ôh. Tơlơi lĕ ƀing ta kơƀah tơlơi ha amăng plĕ amăng wai lăng ha amăng plĕ. Ră anai, rim mơnuih – mơ̆ng mơnuih ngă đang hmua, anom bơwih ƀong truh ƀirô wai lăng – kiăng thâo rơđah bruă mă, bruă gơgrong mơ̆ng pô. Khom djơ̆ hrŏm, pơdah rơđah hăng gum hrŏm ngă giong hơdôm glông tô nao rai akă kơjăp, pioh rim mơnuih amăng pơlir hơbit hơđong pran jua hăng črăn bruă mơ̆ng pô”.

Sầu riêng jing gơnam hmâo djru prong amăng pơđĭ kyar mơ̆ng bruă đang hmua, pơđĭ dlông rơđah tơlơi hơdip mơda mơnuih ngă đang hmua samơ̆ bruă gơgrong bruă pơdŏng anăn gơnam kah hăng tlaih lui tơlơi tui hluai pô, tui hluai pran jua. Lơm anun, Tơlơi phiăn tơjŭ pla pruai kơmok, ngă đang hmua, pĕ pơhrui, pơkra pơjing... samơ̆ ƀiă ngă tui anô̆ bơdjơ̆ nao amăng bruă đang hmua lăi hrŏm, bôh sầu riêng lăi ha jăn. Ƀirô pơkă anô̆ klă hiam kơ sầu riêng klă hiam TCVN 10739/2015 lĕ ƀu pơhlôm kơjăp ôh, ƀu dưi mă yua amăng bôh nik hmâo.

Ơi Trần Hậu Ngọc, Kơ-iăng Khua Jơnum min pơkă rơnoh klă kơjăp dêh čar čang rơmang, hơdôm tơlơi phiăn, tơlơi pơkă bơdjơ̆ nao amăng pơplih pơkra, amra hmao tŭ mă hơdôm tơlơi kiăng phrâo mơ̆ng bôh nik ñu, kiăng sit nik ba glăi bôh tơhnal amăng wai lăng anô̆ klă gơnam tam lăi hrŏm hăng sầu riêng lăi ha jăn.

“Ƀing gơmơi glăk anăp nao pơjing sa anih anom pơkă anô̆ klă hiam mơ̆ng dêh čar hăng lơm anun abih bang hơdôm tơlơi pơhing kơ anô̆ klă hiam hăng rơnoh pơkă djơ̆ hơdôm mrô pơkă amra dưi pơdah amăng sa glông pơkă hăng tui anun amra amuñ hơduah ĕp, amuñ pơhmu lăng hơdôm gơnam tam, hơdôm gơnam mă yua kiăng djru neh wa ngă đang hmua dưi thâo hơdôm tơhnal pơkă pioh ba mut mă yua amăng bôh nik ñu. Hăng ƀing gơmơi pơmin, kiăng anăp nao pơ̆ anih anom sĭ mơdrô lĕ tơhnal pơkă phun lĕ gơnam mă yua pioh ƀing ta mut hrŏm hăng jar kơmar”./.