Akŏ bơyan sầu riêng, amăng kual pla pơjing mơng anom bơwih ƀong hrŏm gah gơnam ngă hmua Tân Lập Đông, să Pơng, Drang, tơring čar Dak Lak, ƀing blơi pơhrui sầu riêng glăk hyu ĕp anih blơi. Samơ̆, thun anai nua rơkâo blơi hlâo ƀơi đang hmua aka ƀu truh 80% nua akŏ bơyan thun hlâo. Ơi Nguyễn Hữu Chiến, Khua anom bơwih ƀong hrŏm gah gơnam ngă hmua Tân Lập Đông brơi thâo, bơyan anai wŏt mơnuih blơi pơhrui hăng mơnuih ngă hmua lêng kơ răng kơđiăng. Tơlơi anai ƀu djơ̆ mơnuih blơi pơhrui aset ƀudah trun nua. Ƀing gơñu hŭi yua kơ ia Vàng O, Cadimin amăng boh troh ngă bruă sĭ pơ tač rơngiao bưp tơnap tap kar hăng akŏ thun:

“Bruă anai gơnang nao hơdôm anom bruă wai lăng kơnuk kơna kiăng hmao tlôn ĕp ƀuh anŏ ba truh yua hơget hơmâo ia anai, mơng anun pok pơhai brơi anom bơwih ƀong hrŏm, laih dong lăi pơthâo brơi mơnuih ƀôn sang. Ră anai, neh met wa aka ƀu thâo ñu pơkŏng glăi amăng bơyan hơpă, anun glăk bơngôt”.

Tơlơi bơngôt tơnap sĭ mơdrô pơ tač rơngiao yua kơ ia sat pơkŏng amăng boh troh glăk bơdjơ̆ sat brơi anom bơwih ƀong sĭ mơdrô. Ơi Vũ Quang Phúc, Khua kông ti pơčruih ngăn grup Trung Bảo Tín-Anom bơwih ƀong sĭ mơdrô gơnam đang hmua pơ tač rơngiao ƀơi Dak Lak brơi thâo, kông ti glăk răng kơđiăng amăng bruă blơi pơhrui, djă pioh hăng ĕp lăng. Tơlơi bơngôt anai glăk kơtang tui lơm boh sầu riêng glăk yak nao bơyan pĕ phrui phun.

“Mơng akŏ thun truh ră anai, anom bơwih ƀong sĭ mơdrô bưp lu tơnap tap, gơnam ba sĭ aka ƀu lu, ngă hră pơ-ar ăt tơnap hăng sui hrơi. Pơhmutu, đa hơmâo rơdêh pơgiăng gơnam dŏ tơguăn ha blan, samơ̆ truh hrơi dưi đuăi, gơnam răm laih”.

Amăng hơpluh thun rơgao, gơnong bruă sầu riêng Việt Nam hơmâo pơđĭ kyar tañ hloh, mơng 32.000 ektar thun 2015 đĭ giăm 180.000 ektar amăng thun 2024, jing gơnam đang hmua sĭ mơdrô phun, rơnoh pơhrui rơbêh 3 klai đôlar Mi. Tơring čar Dak Lak hrưn đĭ dong tal sa đơ đam dêh čar hăng giăm 39.000 ektar hăng bơyan anai hơmâo 41.000 ektar tơdơi kơ pơhrua dong đang hmua pla lơm pơmut hrŏm Phú Yên.

Samơ̆, pơđĭ kyar tañ đơi ăt glăk ba glăi tơlơi glêh tơnap mơn. Ơi Vũ Phi Hùng-Khua kông ti TNHH sĭ mơdrô gơnam pơ tač rơngiao gơnam đang hmua Cao Nguyên (Sarita) bơngôt brơi thâo: Bruă pla pơjing aka ƀu bơkơnar, đang hmua pla tui tơlơi găn rơgao phara, mơnuih pla ƀu črâo brơi bruă pruai kmơk, pruih ia jrao pơgang phun pla, gơnam tuh pơ alin, anai lĕ hơdôm bruă ngă boh sầu riêng aka ƀu pơhlôm hiam hơdjă.

“Bruă pok prong kual pla pơjing ră anai ƀu nao hrŏm hăng ngă klă amăng pla pơjing, anai, tơlơi anai tơnap tap biă. Tal dua dong lĕ bruă mă yua kmơk, ia jrao pơgang phun pla ƀu bơkơnar hrŏm yua ƀing ta ƀu lăng hơnong pơkă hơpă brơi kơ bruă pla pơjing sầu riêng. Ƀing ta ăt aka ƀu hơmâo hră pơ-ar čih pioh phrâo mơng kual pla pơjing, yua anun bruă pla pơjing boh sầu riêng djơ̆ hơnong pơkă hiam hơdjă lĕ bưp tơnap tap biă mă”.

Ơi Lê Văn Thành, kơ-iăng Khua anom bơwih ƀong hrŏm gah gơnam ngă hmua hơdjă Krông Pač brơi thâo, bruă pơhlôm gơnam hiam hơdjă ƀudah ia sat phrâo kơnong jing tơdŭ amuñ ĕp ƀuh mơng gơnong bruă sầu riêng. Sit biă ñu bruă mă mơng anom bơwih ƀong hrŏm brơi ƀuh, bruă aka ƀu klă yua aka ƀu pơhlôm tong ten, kơƀah tơhnal pơkă mơng hơdôm bruă mă. Kơ-iăng khua anom bruă anai brơi thâo dong, thun 2023, lơm anom bơwih ƀong hrŏm čih anăn jao mrô kual brơi 200 ektar sầu riêng gơñu, hơmâo ƀuh laih 57 ektar amăng mrô anai hơmâo anom bruă pơkŏn sua mă mrô kual pla.

Ơi Lê Văn Thành hning rơngôt lơm pô hmua hăng anom bruă bơdjơ̆ nao lêng kơ thâo rơđah bruă anai, gah anom bruă sua mă ăt lăi pơthâo, samơ̆ bruă rơkâo glăi tơlơi gal mă anăn mrô kual truh ră anai ăt aka ƀu ba glăi tŭ yua:

“Mơng thun 2022, ƀing gơñu ăt rơngiă laih. Truh thun 2023, ƀing gơmơi pơphun ngă mơ̆ ƀu dưi dong tah. Mrô kual pla kar hăng hră lŏn pô sang. Arăng sua mă laih tui tơđar ăt huăi hơget ôh, samơ̆ tơdah hơmâo bruă hơget amra ngă mơnuih ƀuh sang glăm ba”.

Anŏ aka ƀu klă ƀuh tong ten mơng gơnong bruă sầu riêng ăt gơnang nao bruă pơkra pơjing hăng anung gơnam tam. Amăng tal hyu hơduah ĕp bơyan thun 2024, anom bruă bơdjơ̆ nao tơring čar Dak Lak hơmâo ĕp ƀuh hơmâo anom bơwih ƀong sĭ mơdrô yua mrô kual pla pơjing ƀu djơ̆ kơnong anŏ ƀing gơñu kiăng tĕp ƀơi kơthung gơnam sĭ mơdrô pơ tač rơngiao, lơma nun anom bơwih ƀong sĭ mơdrô pơkŏn pok pơhrua hơdôm anom bruă anung gơnam mơ̆ ƀu čih anăn, ƀu pơhlôm brơi bruă pơgang gơnam hiam hơdjă….

Yă Nguyễn Thị Thành Thực, Ding kơna Khul apăn bruă Khul ngă hmua yua boh thâo phrâo Việt Nam brơi thâo, pơsir hĭ tơl phun hơdôm aka ƀu rơđah mơng gơnong bruă sầu riêng lĕ bruă yôm phun, kiăng pơjing sa gơnong bruă hơđong kjăp mơng hră pơ-ar truh kơ pran jua bơwih ƀong:

“Mrô kual pla lĕ tơlơi pơhing, anai lĕ kông ngăn kơ mơnuih pla pơjing. Bruă jao mrô kual jing hơnong pơkă tong ten mơng rĭm gưl gong gai, mơng gưl să pơ glông. Anăm brơi ƀuh kar hăng ră anai: Gong gai dŏ tơguăn mơnuih ƀôn sang, anom bơwih ƀong sĭ mơdrô nao rơkâo mrô kual pla. Sa kual ngă hmua phun, gong gai kiăng gơgrong djru brơi mơnuih ƀôn sang ngă tui bruă anai”.

Sit biă ñu brơi thâo, hơdôm gơnam tam arăng brơi glăi yua gơnam ƀu hiam hăng ia sat amăng lăm phrâo ƀuh mơng hơdôm anŏ aka ƀu klă kơ hơnong pơkă hăng rơđah rơđông amăng wai lăng. Hăng hơdôm anŏ aka ƀu klă anai, hơdôm blan akŏ thun 2025, sĭ mơdrô sầu riêng mơng Việt Nam pơ dêh čar Khač hrŏ trun truh 75%, mrô gơnam hrŏ trun kơtang mơng rơbêh 42% dŏ kơnong 28,2%, pơhŭi nao hơnong pơkă pơđĭ kyar hơđong kjăp.

Tơlơi kiăng ră anai ƀu djơ̆ kơnong kơ boh thâo pla pơjing đôč ôh mơ̆ ăt wŏt hơdră wai lăng kjăp phik hăng tơlơi gum hrŏm sit nik kơplah wah Kơnuk kơna, anom bơwih ƀong sĭ mơdrô hăng ngă hmua, kiăng pơjing rơnoh yôm sit nik mơng boh sầu riêng-anih mơnuih pla, anom bơwih ƀongh sĭ mơdrô hăng Kơnuk kơna lêng tŭ mă tơlơi dưi sui pơ anăp./.