Giăm ha pluh thun tuh pơ alin rông čim ačăng črah, truh ră anai, sang anŏ ơi Phạm Ngọc Thân ƀơi să Tân Hòa, tơring glông Buôn Đôn hơmâo anăn hmư̆ hing hơjăn ñu “Yến sào Hoàng Thân”, prăk pơhrui glăi giăm 2 klai prăk rim thun. Bruă rông čim ačăng črah mơng sang anŏ ñu djru brơi hơdôm pluh mơnuih mă bruă amăng plơi hơmâo bruă mă, kah hăng wai lăng sang rông čim, mă hruh čim...Ơi Phạm Ngọc Thân brơi thâo, rông čim ačăng črah lĕ bruă bơwih ƀong sui, ñu glăk pơmin pơkra gơnam mơng čim ačăng črah hơdjă OCOP ba sĭ kơ dêh čar tač rơngiao.

“Ƀơi anăp lĕ kâo glăk nao hrăm, laih anun glăk jak iâu gơyut gơyâo hơmâo anih rông čim ačăng črah kar hăng kâo akŏ pơdong anom ngă ƀong hrŏm, amra nao hrăm bruă rông čim, kiăng abih bang lăng tui, ba gơnam ƀu kơnong mơng pô kâo đôč ôh mơ̆, hơmâo mơng lu mơnuih dong lêng kơ dưi hơmâo OCOP pơsit brơi”.

Sui mơng anai 2 thun sang anŏ mơng ơi Lê Văn Thân ƀơi să Ea Hning, tơring glông Čư̆ Kuin, tuh pơ alin rơbêh 1 klai prăk pioh pơkra sang rông čim. Ră anai, ñu aka ƀu hơmâo prăk đơi ôh, samơ̆ čim ačăng črah glăk đĭ kyar klă biă. Ơi Lê Văn Thân čang rơmang hơbô̆ bruă rông čim ačăng črah mơng ñu amra pơhrui glăi hơmâo biă amăng hrơi blan pơ anăp anai.

“Kâo hơmâo pơkra sang rông čim ačăng črah či pơđĭ kyar tơdơi anai, pơhrui prăk tơdơi anai. Yua dah tui hăng tơlơi pơtô ba mơng ƀing juăt bruă rông čim ačăng črah lĕ, gơñu lău jai hơmâo lu sang anŏ gum rông lĕ jai đĭ kyar hloh. Jing kâo kiăng ană plơi ta hlơi amuaih či rông samơ̆ gơñu glăk sem lăng, hơmâo sang anŏ đa gơñu tơña lăng hiư̆m pă, pơđĭ kyar hiư̆m pă kah gơñu mơng ngă”.

Tui hăng mrô jŭ yap mơng Grup pơkra Yến sào Dak Lăk, tơring čar ră anai hơmâo năng ai 1.200 boh sang rông čim ačăng črah, pơhrui hơmâo mơng 5-7 tơn/thun. Anih sĭ mơdrô ia bah čim ačăng črah hna hơmâo lu anih kiăng blơi amăng dêh čar ta wơ̆t hăng čar rơngiao. Lơ̆m anun, anih blơi mơng dêh čar tač rơngiao juăt hơmâo hơdôm boh kông ti rơkâo blơi. Mơng rơnuč thun 2022, Việt Nam hăng dêh čar Khač hơmâo kĭ hră rơkâo ba sĭ sit nik gơnam pơkra mơng čim ačăng črah mơng Việt Nam, pok anih sĭ mơdrô gơnam pơkra mơng čim ačăng črah. Ơi Phạm Văn Hậu, Khua khul Yến sào Dak Lăk brơi thâo:

“Ƀơi Dak Lăk ăt lăi pơthâo hăng neh met wa jơlan hơdră pơđĭ kyar ba sĭ pơ dêh čar tač rơngiao. Ăt hơmâo mơn hơdôm boh anih rông čim ačăng črah čih anăn gum ba sĭ gơnam pơ dêh čar tač rơngiao kiăng pơ anăp anai brơi mrô pơsit anăn gơnam pơmut amăng glông ba sĭ gơnam hăng dêh čar Khač. Ră anai, Khul sĭ mơdrô Yến sào Dak lăk glăk pơƀut abih bang neh met wa rông čim ačăng črah ƀơi Dak Lăk laih anun glăk ngă klă bruă pơtô, djru brơi boh thâo rông čim ăt kah hăng pơtrun tơlơi phiăn kiăng neh met wa thâo”.

Rông čim yến ƀudah čĭm klang črah ia rơsĭ ƀudah lu anih juăt pia čĭm kang črah, čĭm ačăng črah, hơdră bơwih ƀong huă phrâo pơđĭ kyar hmar biă mă, ba glăi boh tŭ yua lu mơ̆n. Khă hnun, anai lĕ sa bruă mă kiăng rơnoh prăk tuh pơ alin lu hăng ăt amra hơmâo tơlơi či truh ƀu dưi thâo ôh. Kiăng djru mơnuih ƀôn sang thâo hluh tong ten tơlơi pơhing hơdră rông čĭm klah črah anai, tŏ tui lĕ, hơmâo tơlơi tơña hăng bơ ră ruai tom ơi Phạm Văn Hậu, Khua Khul rông čĭm klah črah Dak Lak tui anai:

-Ơ ơi Phạm Văn hậu, kiăng tuh pơ alin kơ bruă rông čĭm klang črah ƀudah čim yến mơnuih ƀôn sang kiăng đing nao tơlơi hơgĕt lĕ ?

-Ơi Phạm Văn Hậu : Sit pơphun rông čĭm klang črah lĕ mơnuih ƀôn sang khom kơđiăng hơdôm mơta tơlơi yôm phara tui anai hăng yôm hloh lĕ kual, anih ta či rông, hơdôm pok hră pơtrun brơi ƀudah tŭ ư bruă rông čĭm klang črah, giong anun, tơlơi thâo hơdră čem rông, wă čĭm iâu čĭm glai glăi dŏ amăng sang ta pioh ngă hruh. Sit ta man pơdong sang ngă anih kơ čĭm klang črang pơkra hruh, kơčuač ia bah ñu amuñ glăi găm, glăi kơđŏm lu lĕ, khom kơđiăng nao hơdôm tơlơi phiăn kơnuk kơna pơtrun. Tong ten biă ñu, hluai tui Hră pơtrun mrô 09 mơ̆ng Khul khua mua pơ ala mơnuih ƀôn sang tơring čar Dak Lak ăt kah hăng Hră pơtrun mơ̆ng kơnuk kơna mrô 13, 14 lăi nao kơ bruă čem rông wơ̆t hăng rông čĭm klang črah. Anih rông anun, khom djơ̆ anih pơkă hnong čem rông hăng gong gai kơnuk kơna kual plơi pla pơ anun tŭ brơi rông. Kual anun khom djơ̆ hăng bruă man pơdong, khom ngă djơ̆ hăng hơdră rông čĭm klang črah. Giong anun, bruă man pơdong ăt khom ngă djơ̆ tơlơi phiăn man pơdong tŭ ư gêh găl brơi ngă.

-Hơmâo anŏ phara pơpă kơplah wah hơdôm plơi pla amăng tơring čar lơ̆m pok hơdră rông čĭm klang črah mơ̆n ơi ơi ?

-Ơi Phạm Văn Hậu : Hơdôm tơring kah hăng pơ Ea Sup ƀudah amăng Dak Lak hai, ră anai hơmâo hơdôm thun hlâo kơ anun amăng sa thun blung a đôč rông giong arăng pơhrui glăi prăk kăk tuh pơ alin laih, sit hơmâo pơhrui glăi klă yơh. Hơdôm thun giăm anai hloh hơmâo tơlơi tơnap tap ƀiă, yua abih thun tal dua, gơñu pơhrui mă hruh ia bah čĭm klang črah anun aset đôč. Tuh pơ alin man pơdong sang rông čĭm klang črah lĕ, man pơdong kjăp hơđong hăng sui thun yun blan laih anun amra tơnap tap yơh blung a mă bruă. Hơdôm blan wă, iâu čĭm glăi kơđap, hnơr čĭm blung a glăi ta iâu ñu tơnap biă mă, aka ƀu hơmâo sa drơi čĭm ôh, ta iâu glăi, wă kiăng hơmâo čĭm tơnô ania, čĭm ông čĭm ania do hrom ngă hruh boh hăng čeh ană. Sit hơmâo dua klâo krop čĭm ông ania dŏ hrom laih rơgao ƀiă yơh hrơi blan tơnap tap, tơdơi kơ anun amuñ tui yơh. Tơl hơmâo phung čĭm klang črah mơ̆ng 100-200 hruh, mông anun phung čĭm lar lu laih ta hơđong pran jua yơh hơdôm anun.

-Lơ̆m man pơdong sang pioh kơ čĭm klang črah ngă hruh ta kiăng kơđiăng hơdôm tơlơi hơgĕt ơ ơi ?

-Ơi Phạm Văn Hậu : Tui hăng tơlơi pơmin hơjăn kâo lĕ Dak Lak hơmâo ayuh hyiăng pleh ploh lu biă mă mơ̆ng hơdôm bơyan, bơyan phang lĕ pơđiă hang kơtang, bơyan puih adai rơ-ot lĕ rơ-ot găng mă, angin rơbŭ kơtang mơ̆n, dua bơyan ayuh hyiăng anŏ djrưh ăt pleh ploh prong biă mă. Yua kơ anun, lơ̆m akŏ pơjing ming pơkra hơdră man pơdong sang ngă hruh brơi kơ čĭm klang črah khom ngă djơ̆ găl pơkă bơkơnar amăng hơdôm bơyan anŏ pơđao, anŏ rơ-ơ̆, hnong djrưh mơ̆ng ayuh hyuăng huăi pleh ploh lu amăng hrơi, hnun kah ta mơ̆ng hơmâo čĭm klang črah dŏ glăi lu hăng pơđĭ kyar klă.

-Tui anun lơ̆m ngă giong bruă man pơdong sang ngă hruh čĭm klang črah, ta ba yua hiư̆m pă mơ̆ng djơ̆?

-Ơi Phạm Văn Hậu : Lơ̆m mă yua sang pơdong đĭ, pioh čĭm klang črah ngă hruh lĕ ta khom thâo hluh tong ten hơdôm črăn ta hơmâo tuh pơ alin laih kơ bruă man pơdong sang ngă hruh čĭm klang črah. Lơ̆m sang phrâo pơdong, pok măi mơñi iâu čĭm klang črah thun blung a phara, thun tal dua phara mơ̆n, thun tal klâo amra phara mơ̆n. Ƀudah tơl phung čĭm klang črah mut nao dŏ lu laih, bơhmutu truh 500 drơi ƀudah rơbêh 1000 drơi truh 2000 drơi thâo, lu hloh kơ anun lĕ hơdră ba yua ñu amra phara mơ̆n, kiăng hơmâo anŏ tŭ yua mă hruh hăng ia bah čim klang črah ăt kah hăng pơđĭ tui mrô pŭ čĭm mut nao dŏ khom hơmâo hơdră ta pơkra ming phara soh lơ̆m ba yua sang mơ̆ng phara ba črăn thun.

Črăn blung a lơ̆m phrâo pok măi ta iâu čĭm mut rai, ta khom thâo hluh tơlơi juăt mơ̆ng ñu hnun kah dưi pok măi mơñi iâu pơmut djơ̆ hơdră. Blung a hơdră ba yua sang pioh čĭm klang črah ngă hruh phara biă mă, ta khom ngă djop mơta anŏ kiăng, hnong pơkă sit čĭm mut nao laih khom plư čĭm ană ñu dŏ glăi lu hloh klă hloh. Tơdah sui thun laih, ania ñu dŏ glăi lu laih, ta hơmâo laih pŭ čĭm dŏ glăi, ta kiăng hơmâo hruh ñu hiam, ia bah ñu lu mơ̆n, hruh hiam tŭ yua klă ba sĭ mơdrô djơ̆ anŏ arăng kiăng, mông anun ta ma yua sang čĭm klang črah dŏ ñu ăt phara hăng thun blung a. Ta khom ngă pơđao hloh hăng ayuh hyiăng anŏ djrưh khom djơ̆ găl hăng hruh čĭm kiăng huăi ƀeh ƀoh, wĕ wŏ ƀu hiam ôh.

Juăt ñu lĕ hơdôm boh sang pơkra brơi kơ čĭm klang črah gơñu mă yua, pok na nao jua mơñi iâu čĭm amăng lăm sang, bơ jua pok gah rơngiao lĕ amra pơthăm hĭ tơdơi kơ 7 mông klam mơmŏt hăng hơdôm anih phrâo ngă. Hơdôm sang pơdong sui thun laih, bơhmutu sang pơdong 10 thun pơdlông lĕ, phung čĭm dŏ glăi lu laih ƀu tơguan pok jua mơñi gah rơngiao ôh, bơñu pơthăm hĭ mikrô jua mơñi gah rơngiao hăng kơnong pok amăng lăm sang đôč tơdah lu djop laih hlong pơdơi pok hlao mơtam, ƀu yua dơ̆ng tah.

Samơ̆ giăm anai lơ̆m hơmâo Hră pơtrun mrô 09 čih pơkra laih kah hăng hơdôm sang ataih mơ̆ng plơi pla huăi ôh, pok jua mơñi lu hrơi mlam tŭ mơ̆n, tơdah kiăng pơthăm hĭ kaih ƀiă tŭ mơ̆n. Samơ̆ sang amăng plơi pla lu mơnuih dŏ lĕ Hră pơtrun mrô 09 tŭ ư kơ hơdôm boh sang man pơdong hlâo kơ lơ 5/3/2020 lĕ ƀu brơi mă yua pok jua mơñi gah rơngiao ôh, kơnong pok amăng lăm đôč, dưi brơi pok jua mơñi djong, ƀu brơi pok hăng mikrô ôh, hŭi tơbiă pơ rơngiao. Laih anun rơnoh kơtit jua mơñi brơi djop sang rông čĭm ačăng črah ƀu rơgao kơ 70 dB ôh (đêsiben).

-Hai, bơni kơ ih hŏ.