Amai Hà Thị Đẹp dŏ pơ să Ea Yông tơring glông Krông Pač, tơring čar Dak Lak hơmâo 4 ar đang boh kruăi hrĕ truh bơyan pĕ boh laih. Amai Đẹp brơi thâo, boh kruăi hrĕ ră anai rơgêh hăng brơi soh ƀu hơmâo pô kiăng lơi, sĭ jai kraih tơnap. Ea Yông lĕ anih hơmâo lu sang sĭ mơdrô hyu blơi boh kruăi hrĕ samơ̆ ƀu hơmâo sang bruă pơpă ôh đing nao kơ boh kruăi hrĕ. Kiăng dưi sĭ lĕ, sang anŏ gơñu khom pơgiăng nao pơ ataih hloh truh 15 km, prăk sĭ pơhrui glăi ƀu djop tla prăk apah mơnuih mă bruă hăng prăk pơdŭ pơgiăng lơi, anun yơh hơdôm hrơi hăng anai sang anŏ ñu lui hĭ đôč, ƀu nao pĕ dơ̆ng tah:

“Rơnoh sĭ boh kruăi hrĕ asăt mơ̆ng 2000-3000 prăk đôč lơ̆m 1 kg, tơdah boh ñu hiam hloh lĕ mơ̆ng 5000-6000 prăk 1 kg, samơ̆ hơdôm hrơi hăng anai sĭ ƀu hơmâo hơdôm anun ôh. Rơnoh hơdôm anai, lup lu biă mă, ƀu djop prăk tla apah mă bruă ôh, bơ pla boh kruăi hrĕ lĕ tuh pơ alin lu prăk kăk, wai lăng răk rem, pruih ia jrao, hơbâo pruai lu biă mă ƀu amuñ ôh kiăng ñu jing hăng pơboh”.

Ayong Lê Văn Tuấn dŏ pơ să Ia Kha, tơring glông Ia Grai, tơring čar Gia Lai hơmâo 1 hekter mơkrah đang boh kruăi hrĕ hlăk dŏ pĕ boh. Ñu brơi thâo, rơnoh boh kruăi hrĕ sang anŏ pĕ pơhrui 15 tơn, amăng anun 5 tơn djuai hiam ba sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao, sĭ hăng rơnoh 35.000 prăk/1kg, dŏ glăi 10 tơn boh kruăi krô, pioh djet ia, sĭ kơnong 3.000 prăk đôč 1 kg. Ayong Tuấn jŭ yap lăng, rơnoh prăk pơhrui glăi thun anai ƀu hơmâo kơmlai ôh, kơnong djop prăk mă bruă đôč:

“Rơnoh prăk blơi ia jrao, kmơ̆k, hơbâo pruai lĕ yôm, truh ha mơkrah laih. Rơbêh 10 hrơi nao pruih ia jrao sa wơ̆t. Tơlơi pơhing kơ rơnoh sĭ mơdrô djơh hăng anai, ta khom lui đang yơh anai, ruah phun pơjeh ñu hiam hloh rông glăi, pĕ mă boh rơgoh hiam pioh sĭ mơdrô”.

Tơring čar Gia Lai ră anai, hơmâo rơbêh 4.600 ha đang boh kruăi hrĕ, hăng 5 boh sang măi pơkra ia boh kruăi hrĕ pơprong, hơdôm hơpluh boh sang dưm hăng črô̆ amăng hruh, kơdŭng pioh ba sĭ hăng 32 gru anăn pơkă anih pla djơ̆ lăp. Anăp nao truh thun 2025, tơring čar kơtưn akŏ pơjing anih pla boh kruăi hrĕ truh 20.000 ha. Khă tui anun, hơdôm thun rơgao, mơnuih ngă hmua ăt bơngơ̆t bơngañ mơ̆n yua boh kruăi hrĕ ƀu hơmâo rơnoh. Bơ tơring čar Dak Lak ră anai hơmâo rơbêh 2.100 ha đang boh kruăi hrĕ. Yua ƀu thâo sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao, boh kruăi hrĕ dưi pơkra ming pơjing ia mơñum pioh ba sĭ amăng dêh čar ta pô, anun yơh gơnam sĭ mơdrô anai lup leč, trun nua. Yă Lai Thị Tuyết, sa čô khua sang blơi boh kruăi hrĕ ƀơi să Čư̆ Kpô, tơring glông Krông Ƀŭk, brơi thâo:

 “Sa hrơi kâo blơi năng ai mơ̆ng 60-70 tơn boh kruăi hrĕ, mơkrah ba sĭ pơ dêh čar Khač, dŏ glăi lĕ pơkra ming ia mơñum sĭ amăng dêh čar ta pô. Samơ̆ ba sĭ pơ dêh čar Khač lĕ bưp hĭ tơlơi tơnap tap, ƀu dưi ba nao ôh; hơdôm dŏ glăi khuek mă asar ia amăng lăm ba glăi pơ sang măi ƀơi Gia Lai lĕ ră anai kơniă laih ăt ƀu dưi ba nao lu ôh. Hăng rơnoh mơ̆ng 1000-2000 prăk 1kg boh kruăi dŏ hơgăl, mơnuih ƀôn sang ngă hmua pô pla ƀu djop prăk tuh pơ alin, apah mă bruă ôh, pơtah hơtai biă ƀu gưt pla dơ̆ng tah, lui hĭ yơh. Thun pơ anăp, kâo bơngơ̆t ƀu thâo ngă hiư̆m pă ôh anai”.

Ƀơi anăp kơ tơlơi anun, rơwang hrơi tơjuh rơgao, ƀơi plơi prong Plei Ku, Anom bruă pla pơjing gah Ding jum Bruă hmua hăng Pơđĭ kyar plơi pla ngă hrŏm tơring čar Gia Lai pơphun jơnum pơđĭ kyar bruă pla boh sầu riêng, boh kruăi hrĕ ƀơi hơdôm tơring čar gah Dơnung; pok pơhai ngă tui Kơčăo bruă pơđĭ kyar pla boh troh phun yôm mơ̆ng thun 2025 hăng 2030.

Tui hăng anom bruă pla pơjing, ră anai, đơ đam dêh čar hơmâo 9,5 rơbâo ha đang boh kruăi hrĕ, rơnoh pĕ pơhrui glăi hơmâo giăm 200 rơbâo tơn. Amăng hơdôm thun rơgao, rơnoh sĭ mơdrô boh kruăi hrĕ đĭ tui mơ̆ng 19,5 klăk dolar Mi thun 2015 đĭ truh 70 klăk dolar Mi ră anai. Mah hnun, thun blan rơgao, đơ đam phun pla boh kruăi hrĕ hơđuh glăi kơtang, amra bơbeč truh kơ bruă pla pơjing. Tăp năng, hơmâo tơlơi mơnuih ngă hmua amra lui hĭ phun pla sui thun kah hăng kơphê, tiu....pơblih pla phun kruăi hrĕ.

Ơi Nguyễn Như Cường, Khua anom bruă pla pơjing, gah Ding jum Ngă hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla, lăi lĕ, hăng kual Dap Kơdư, bruă djă pioh, pơđĭ tui hơdră pla plah wah amăng đang boh troh pơkŏn sa blah đang hmua kar hăng tiu, kơphê yôm biă mă amăng bruă pơblih hơdră ngă hmua pla pơjing kiăng hơđong kjăp:

“Pơđĭ kyar bruă pla boh sầu riêng ƀơi Gia Lai lăi pha hăng kual Dap Kơdư lăi hrŏm kiăng hơmâo hơdră pơsir hĭ hơdôm tơlơi hơmâo pơkă lăng pơjeh djuai phun pla yôm phun hăng anŏ gêh găl pơkŏn. Hơmâo lu đang boh sầu riêng pla plah amăng đang kơphê, đang tiu ba glăi boh tŭ yua yôm kơ mơnuih ngă hmua hăng tơlơi čang sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao samơ̆ arăng lui hĭ kiăng dưi ngă hră brơi pơsit gru mrô pơkă kual pla pioh sĭ nao pơ dêh čar Khač. Samơ̆ ƀuh rơđah 100 klăk čô mơnuih ƀôn sang amăng dêh čar ta dŏ kiăng lu biă mă, laih anun boh sầu riêng sĭ amăng dêh čar ta pô ăt kiăng lu hăng sa bruă yôm mơ̆n. Yua kơ anun, bruă djă pioh đang boh sầu riêng pla plah wah amăng đang kơphê, tiu kiăng pơgang ayuh hyiăng rah, pơhlôm brơi tơlơi bơwih ƀong huă hăng pơgang anŏ hơđong kjăp”.

Jơnum tal anai, ăt pơblang tong ten, pơdah thâo hơdră pơsir kiăng pla boh kruăi hrĕ pơ anăp adih amăng dêh čar ta pô hai, laih anun ba sĭ amăng kual hăng ƀơi jar kmar. Hăng hơdôm sang bruă sĭ mơdrô pơ dêh čar tač rơngiao, anom bruă kơsem min hăng djop tơring čar gah kual dơnung khom ngă hrŏm lir hơbit tong ten pioh pơđĭ kyar bruă pla phun boh troh hơđong kjăp tŭ yua. Pel ĕp tong ten pơjeh pla, bĕ hĭ bruă mơnuih ngă hmua, pla pơjing răm ƀăm soh sel. Amăng anun, gir run pơgang kjăp anăn gru sĭ mơdrô, pơđĭ kyar lu pơjeh djuai phun pla arăng pơsit laih rơnoh hăng anŏ hiam lu mơnuih blơi hor či yua.