Đang pla phun dâu tây hăng boh trong mơsăm amăng sang păng hăng hơnuôl mơng ayong Bùi Việt Hà, dŏ amăng tơring kual Măng Đen, tơring glông Kon Plông, tơring čar Kon Tum, juăt ƀuh tuai nao čuă lăng hăng blơi gơnam. Hăng boh trong mơsăm, rĭm thun ñu dưi sĭ giăm 10 tơ̆n. Bơ boh dâu tây, sĭ lu hloh brơi kơ tuai nao čuă ngui.

“Sĭ brơi tuai čuă ngui ăt aka ƀu djop lơi, Măng Đen ră anai tuai čuă ngui hor nao tơl đang hmua kiăng kơ čuă lăng hăng kiăng ƀuh hơdôm phun boh dâu ƀơi anăp, pĕ mă, mah nua ăt đĭ ƀiă pơhmu hăng pơkŏn, samơ̆ ƀing gơñu ăt dưi pĕ ƀơi anăp. Anai ăt lĕ sa amăng hơdôm bruă kiăng pơhưč tuai čuă ngui.”

Kual pla añăm tam, hơbơi pơtơi, boh troh Măng Đen-Kon Plông ră anai đơ đamg đang hmua yua boh thâo phrâo giăm 266 ektar. Ƀu djơ̆ kơnong amăng sang păng hơñuôl, sang mơnil ƀudah yua đing pruih ia tơdjoh, pruih ƀơƀrĕ, lu đang hmua amăng Măng Đen hơmâo mă yua boh thâo IoT kiăng dưi pơđuăi mă amăng ngă hmua. Anun lĕ anom bơwih ƀong hrŏm pla añăm tam, bơnga bơwih brơi tuai čuă ngui amăng Măng Đen, hrŏm hăng bruă mă yua boh thâo phrâo kiăng kơ pla hơdjă, anom bơwih ƀong hrŏm hơmâo hrưn đĭ hơdôm măi mok hăng mă yua hơdôm hơdră wai lăng mơng ataih hluai tui hơdôm măi mok pơđuăi mă mơng pruih ia. Amai Trần Thanh Huyền, Khua anom bơwih ƀong hrŏm brơi thâo:

“Hăng bruă mă yua boh thâo măi mok amăng ngă hmua hăng sit biă ñu mă yua hơdôm app amăng bruă ngă hmua kâo ƀuh bruă wai lăng amuñ ƀiă hăng kông ñơn ăt mă bruă tañ ƀiă mơn, ƀing gơñu kơnong yua app hăng amra ƀuh djop mơta bruă amra ngă.”

Hrŏm hăng boh tŭ yua amăng bơwih ƀong huă, djru pơđĭ kyar bơwih brơi tuai čuă ngui, kual ngă đang hmua yua boh thâo phrâo Măng Đen ăt lĕ anih pơƀuh hơdôm boh thâo phrâo. Neh met wa djop djuai ania amăng tơring čar Kon Tum amăng bruă mă ƀơi đang hmua glăk ƀơƀrư̆ rơguăt tui bruă mă phrâo, mơng anun dưi ngă lar hyu amăng mơnuih mơnam. Amai Y Thị Ngọc Uyên, djuai ania Ka Dong, dŏ amăng ƀut plơi 4, tơring glông Kon Rẫy, tơring čar Kon Tum mă bruă ƀơi đang pla phun kyâo jrao ƀơi tơring kual Măng Đen, tơring glông Kon Plông brơi thâo:

“Ƀơi anai pla amăng hơdôm anung, bơ pơ sang kâo pla amăng lŏn hlao, ƀơi anai hơmâo măi pruih đuăi mă hajăn. Kâo hrăm tui bruă pruai kmơk, anung lŏn, trơ̆i than.”

Hăng hơdôm boh than dưi ngă hơmâo pơsit tong amăng mă yua boh thâo phrâo amăng ngă hmua, tơring glông Kon Plông hơmâo ba tơbiă hơnong pơkă truh thun 2030 amra pơđĭ kyar 7.700 ektar anah phun pla rĭm thun; 1.255 ektar phun kyâo jrao; 2.000 ektar phun boh troh hăng kơphê…Ơi Võ Đình Tâm, kơ-iăng khua anom pơđĭ kyar ngă hmua hăng ƀon tơring glông Kon Plông brơi thâo:

“Jơlan gah pơ anăp anai tŏ tui iâu pơthưr, pơhưč tuh pơ alin hơdôm anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, anom bơwih ƀong hrŏm kah hăng hơdôm grup bơwih ƀong hrŏm kiăng pơđĭ kyar ngă hmua yua boh thâo phrâo. Kiăng pok pơhai tŭ yua tui tơlơi čang rơmang ngă tui kiăng pơlir hơbit kơplah wah hơdôm anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, anom bơwih ƀong hrŏm amăng tơlơi hơdip hăng mơnuih ƀôn sang. Anăp nao tơring glông lĕ kiăng pơlir hơbit tui rơnoh yôm, anăm brơi bơwih ƀong anet raih daih”.

Tơring čar Kon Tum ră anai hơmâo 17.000 ektar phun pla mă yua boh thâo phrâo. rơngiao kơ kual ngă hmua yua boh thâo phrâo Măng Đen, tơring čar Kon Tum glăk pơđĭ kyar ngă hmua yua boh thâo phrâo ƀơi tơring glông Kon Plông, Đăk Hà hăng Ngọc Hồi. Rơnoh pơhrui mơng ngă hmua hơdjă, ngă hmua yua boh thâo phrâo amăng tơring čar ăt đĭ tui rĭm thun. Thun 2021, rơnoh pơhrui dưm dưm 17,16%. Thun 2022 đĭ 19,4% hăng thun 2023 lĕ 24,6%.

Pô čih tơlơi pơhing črăn hơdră hơmâo mông tơña hăng bơ ră ruai tom ơi Phạm Thanh, Khua anom bruă pôr tơlơi pơhing Sang bruă pơsur ngă hmua tơring čar Kon Tum lăi nao kơ anŏ gêh găl, tơnap tap hăng anăp pơđĭ kyar bruă ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi mơ̆ng tơring čar thun blan pơ anăp.

-Ơ ơi, rơkâo kơ ih pơtong lăng kơ hơdôm tơlơi pơblih ƀơi tơring čar lơ̆m pok pơhai ngă tui hơbô̆ bruă ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi hiư̆m lĕ ?

-Ơi Phạm Thanh: Ƀuh rơđah hơmâo ngă laih rơbêh 5 thun hăng anai, tui hăng kâo lĕ: mơta sa pơblih mơ̆ng tơlơi pơmin mơnuih ƀôn sang, anŏ anun kâo ƀuh pơblih rơđah hloh, mơnuih ƀôn sang thâo rơđah kơ bruă ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo laih anun ngă anih či hrăm tui, čih pioh gơnam phrâo, pơblih wơ̆t tơlơi pơmin bruă mă mơ̆ng ƀing apah bruă kơnuk kơna dơ̆ng. Dua lĕ pơjing rai hơdôm mơta gơnam phrâo kơ mơnuih mơnam blơi. Klâo lĕ akŏ pơjing sa khul mơnuih mă bruă ngă kông ñơn hruaih, thâo bruă, thâo hluh kơ bruă ngă hmua, ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo. Ăt mơ̆ng anun mơ̆n djru kơ bruă pơblih yua mrô amăng tơring čar. Kâo ƀuh lu biă mă mơ̆n, ră anai mơnuih ƀôn sang djuai ƀiă ăt thâo ngă tui hơdră pruih ia tơdjôh, thâo pla phun kyâo, boh troh, dưm kmơ̆k, hơbâo pruai kiăng jing, thâo wai lăng phun pla.

-Hnun yơh, anŏ gêh găl hăng boh tŭ yua ba glăi ƀuh rơđah, samơ̆ dưi ƀuh lu hơbô̆ bruă ngă hmua, ba yua boh thâo ia rơgơi ƀơi tơring čar ăt aka lu ôh, aka lăp hăng anŏ gêh găl, tui hăng ih, pơpă phun ñu ?

-Ơi Phạm Thanh: Anŏ gêh găl lĕ lu yơh, dŏ prong đôč, samơ̆ ăt dŏ lu tơlơi gun mơ̆n. Sa lĕ tuh pơalin pơkra jơlan, sang bruă dŏ ƀiă, lu anih gơmơi djru ba mơnuih ƀôn sang dưm truă đing pruih ia tơdjôh samơ̆ apui lơtrik dăng nao pơ kual plơi pla dŏ tơdu đơi laih pơkĕ yua apui lơtrik măi ƀu anăm pơdar ôh. Dua lĕ, rơdêh či nao tơl hmua, pơgiăng ba măi mok, jơlan aka ƀu klă, anet kơniă, anun bruă ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi hlơi thâo hlơi ngă, aka ƀu pơsir tum ôh, sa črăn dơ̆ng mơnuih ƀôn sang aka ƀu đăo kơnang sit nik, lăng klă yơh sit brơi ngă tui hơdră phrâo tuh tia pơkra pơjing ăt kah hăng hơdră ba yua măi mok, hơdră tơgŭ mă bruă djơ̆ mông mơnit, tơpă hơnơ̆ng aka ƀu hruaih ôh, tơlơi anun dŏ ngă tơnap sit ba yua boh thâo phrâo ia rơgơi măi mok kơ bruă ngă hmua pla pơjing.

-Gah anom bruă ta, amra hơmâo tơlơi gir run djru ba hiư̆m pă pioh pơsir hĭ anŏ ngă gun kah hăng ih phrâo lăi anun?

-Ơi Phạm Thanh: Hăng bruă mă, tơlơi dưi thâo mă bruă gah sang bruă pơsur ngă hmua pơtum nao dăp hơdră anăp nao pơtô lăi, pơsur mơnuih ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo amăng bruă ngă hmua pla pơjing. Amăng anun, ba yua dưm truă đing pruih ƀlĕ ia hơjăn, bruă wai lăng hăng pơsir lu hơdră phrâo ia rơgơi kơ mơnuih ƀôn sang thâo tong ten či ngă tui. Yom hloh dơ̆ng hơbô̆ bruă lông ngă lăng hlâo brơi mơnuih ƀôn sang nao ĕp lăng hăng hrăm tui. Him lăng amra hơmâo rim boh tơring glông sa boh anih pioh pơdah ngă lăng brơi mơnuih ƀôn sang nao ĕp lăng hrăm tui hăng yom hloh lĕ mơnuih ngă hmua hrăm nao rai tơdruă bruă ngă tui sit nik, mơnuih ngă hmua khom thâo ngă mă hơjăn laih anun pok pơhai hơđong tui hăng anŏ gêh găl mơ̆ng gơñu laih anun kơnuk kơna djru tui klôn.

-Tui hăng ih kiăng pơđĭ kyar bruă ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo lăp djơ̆ hăng anŏ gêh găl, kơtang amăng tơring čar kiăng hơmâo tơlơi phiăn pơkă hơgĕt, jơlan hơdră ngă tui hiư̆m pă ?

-Ơi Phạm Thanh: Kơ bruă git gai wai lăng mơ̆ng kơnuk kơna, mơta sa lĕ khom hơmâo rơnoh pơkă hơnơ̆ng sui thun, hơđong pioh pơđĭ kyar bruă ngă hmua tui boh thâo ia rơgơi phrâo; dua lĕ kơnuk kơna kiăng tuh pơ alin čuk pơkra jơlan, dăng hrĕ apui lơtrik, yua bruă ngă hmua ba yua boh thâo ia rơgơi lĕ hơmâo lŏn hmua đôč aka ƀu djop ôh, dŏ kiăng hơmâo jơlan nao rai klă, kah hăng jơlan hiam, hrĕ apui lơtrik, dăng kông pơtruh tơlơi pơhing rơđah rơđong, kơ jơlan hơdră wai lăng lŏn mơnai, ăt kah hăng jơlan glông khom ngă gêh găl brơi kơ mơnuih ngă hmua, sang bruă pơkra ming gơnam sĭ mơdrô, tơlơi anun ră anai dŏ kơƀah, tơnap tap, aka ƀu pơhưč lu bruă tuh pơ alin, kah hăng anŏ anun yơh ngă kơđông hĭ; klâo lĕ khom pơtum nao amăng bruă pơtô hrăm mơnuih ƀôn sang thâo tong ten amăng bruă mă, ngă tui hơdră pơphun bruă mă; pă lĕ kiăng pơtong rơđah čih pơ anăn gơnam sĭ mơdrô phara kơ djop plơi amăng tơring čar Kon Tum khom hơmâo rơnoh pơkă tong ten djơ̆ hơnơ̆ng.

-Hai, bơni kơ ih hŏ !