Mơng mơguah sing bring, lu sang anŏ pla kơphê ƀơi tơring čar Dak Lak prap nao pruai kmơk amăng bơyan phang, pruih ia, čơkăp than…Yă H Nuah Êban, dŏ amăng buôn Trấp, tơring kual Buôn Trấp, tơring glông Krông Ana, tơring čar Dak Lak brơi thâo, pran jua hur har nao mă bruă tơdơi kơ hrơi ƀong tê̆t ƀơi hơdôm boh plơi pla amăng tơring glông Krông Ana, tơring čar Dak Lak:“Neh met wa ăt prap ngui ƀong tê̆t mơn. Amăng bơyan ngui tê̆t ƀing amĭ ama pơgiăng ană bă hyu ngui, hyu čuă anong wa ơi yă. Tơdơi kơ tê̆t neh met wa pot glăi ngă hmua. Đa mơnuih ngă hmua pơdai amra nao lăng ia, pruai kmơk. Sang anŏ hlơi pla kơphê ăt nao trơ̆i than, pruih ia hăng pruai kmơk. Ƀing gơmơi čang rơmang thun pơ anăp amra pĕ pơhrui glăi hmâo hmăi, neh met wa hơmâo lu dong prăk pơhrui hăng tơlơi hơdip jai hrơi đĭ đăi ƀiă”.

Sang anŏ ơi Điểu Hùng, plơi By Ndrong A, să Quảng Tân, tơring glông Tuy Đức, tơring čar Dak Nông hơmâo rơbêh 1ha đang kơphê. Bơyan phrâo rơgao, nua kơphê pơmă, neh met wa hok mơ-ak biă. Hrơi akŏ thun phrâo, ơi Điểu Hùng nao pơ đang pruih kơphê čang rơmang bơyan pơ anăp anai hơmâo dong mơn, kơphê mơboh hloh mơn:“Thun phrâo rơgao nua kơphê pơmă biă, neh met wa klao hok mơn, laih anun čang rơmang bơyan pơ anăp dong amra hơmâo nua, kơphê mơboh mơn. Neh met wa ăt gir wai lăng đang kơphê klă hloh. Ƀrô thun phrâo, kâo bơni hơ-ơč kơ neh met wa bơwih ƀong tơphă, mă bruă truh kih, tơlơi hơdip jai hrơi đĭ tui”.

Sang anŏ ơi Y Dết, dŏ ƀơi ƀôn Dak Rla, să Dak Ndot, tơring glông Dak Mil hơmâo 1 ektar đang pla kơphê pơplah hăng sầu riêng hăng sa, dua phun kyâo boh troh pơkŏn. Hơdôm thun giăm anai, sit biă ñu lĕ thun 2023 nua kơphê hăng sầu riêng lêng kơ đĭ soh, prăk pơhrui mơng sang anŏ ñu hmâo hmăi, anun ñu man pơdong sang prong rơhaih, abih bang mơnuih amăng sang anŏ lêng kơ hok mơ-ak. Akŏ thun phrâo, ơi Y Dết pơphun thun mă bruă hăng bruă nao pruih ia đang kơphê hăng sầu riêng. Tơlơi hok mơ-ak mơng thun sô pơtrut kiăng thun phrâo sang anŏ gir run bơwih ƀong, hơmâo lu dong prăk pơhrui:“Thun laih rơgao sang anŏ gơmơi hok mơ-ak biă mă yua nua kơphê, sầu riêng lêng kơ đĭ soh, pơhrui amăng sang anŏ hơmâo hmăi. Thun phrâo sang anŏ gơmơi amra tŏ tui gir run bơwih brơi đang sầu riêng hăng kơphê brơi hiam hloh, čang rơmang thun phrâo amra hơmâo lu dong kiăng tơlơi hơdip jai hrơi jơnap tui”.

Hăng rơbêh 20 ha lŏn ngă hmua laghim pơkra tui tơlơi rơkâo blơi mơ̆ng ƀing hyu mơdrô, prăk pơhrui mơ̆ng 3 truh kơ 4 klai rim thun, sang anŏ amai Ka Niếu ƀơi plơi Chi Rông, să Phú Hội, tơring glông Đức Trọng, tơring čar Lâm Đồng pơdơi Tê̆t samơ̆ ƀu pơdơi ngă bruă ôh. Tơdơi kơ klâo hrơi Tê̆t, gơñu pơwơ̆t glăi ngă hmua yơh. Rơbêh kơ 30 čô mơnuih mă bruă hơđong pơ anai ăt pơdơi mă 3 hrơi mơn, ră anai pơwơ̆t glăi ngă bruă laih. Amai Ka Niếu ră ruai, ta gir kơ bruă kah mơ̆ng hơmâo ƀong:“Kâo ăt čang rơmang adơi amai ƀing ta hrăm tui bruă bơwih ƀong. Kâo ăt iâu pơthưr adơi amai djuai ƀiă ƀing ta triang, gir ngă bruă, anăm huĭ ôh, amăng bruă mă hơmâo soh tơlơi truh, rơngiă prăk kăk...samơ̆ ƀu jing lu wơ̆t kah ƀing ta mơ̆ng thâo lu, thâo kơđiăng  thâo jơlan pơđĭ kyar bơwih ƀong. Adơi amai ƀing ta kiăng ngă lĕ ƀong mơtăm, rơngiă prăk đơ set đôč ƀing ta lui mơtăm, kiăng kơ ƀong lơi lu, kiăng dưi ngă tui anun lĕ ƀing ta khŏm ngă bruă lu hloh kah mơ̆ng dưi”.

Thun 2023 laih rơgao lĕ thun hơmâo lu tơlơi hok mơ-ak mơng sang anŏ ayong Alưnh, mơnuih ngă hmua rơgơi amăng plơi Biă Tih, să A Dơk, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai, lơm kơphê hăng sa, dua gơnam đang hmua pơkŏn mơboh, hơmâo nua. Thun hlâo, mơng 3 ektar kơphê, 1 ektar pơdai sang anŏ ñu dưi pơhrui glăi rơbêh 300 klăk prăk. Ăt amăng thun hlâo mơn, ayong Hlưnh hơmâo man pơdong sang phrâo nua ñu rơbêh 1,4 klai prăk. Amăng bơyan ƀong tết, sang anŏ ăt prap lui djop mơnam hơmâo čeh tơpai, ia mih, mơnong, ƀan kĕo, mưt, ƀañ tek…kiăng kơ ngui hrŏm hăng ană bă. Hăng anai lĕ bơyan kiăng ƀing amĭ ama hơmâo tơlơi pơtă brơi ană bă gir run ƀiă dong amăng tơlơi hrăm hră. Ayong Alưnh brơi thâo:“Găn rơgao ha thun mă bruă glêh glar, tê̆t ăt pơphun ngui ngor hrŏm ană bă, jak iâu ayong adơi, kơnong djuai tum jơngum hrŏm kiăng pơtă pơtă ană bă gir run hrăm hră, ngă bruă hơget lêng kơ gir kơtir soh. Kơnong kâo pô, tơdơi kơ ngui hrŏm adơi ayong sa, dua hrơi ăt pot glăi mă bruă mơn; nao lăng đang hmua, pruih ia brơi phun pla, tơdah ƀu kiăo tui lăng na nao amra ngă phun pla ƀu hiam ôh; amăng bơyan không phang anai lŏn krô kreñ biă mă, khŏm pruih ia, pruai kmơk djop, anun kah mơng čang rơmang bơyan pơ anăp anai pơhrui hơmâo, tơlơi hơdip kah hơđong, dơnap ƀiă dong”.

Hrơi anai mơnuih ƀôn sang să tơnap tap hloh Dak Na, tơring glông Tu Mơ Rông pơphun mă bruă akŏ thun phrâo. Hrŏm hăng pơphun ngă na nao, pok prong thim 517 ha phun pla rim thun, ba djuai phrâo mơboh hloh, klă hloh, gong gai hrŏm hăng gong gai să Dak Na pơtô brơi neh met wa pla thim phun sâm Ngọc Linh, sâm hrĕ....kiăng hơmâo prăk lu ƀiă. Mơnuih ƀôn sang ăt pơkra thim gơnam bơwih brơi bruă tuai hyu ngui. Amăng hrơi mông hur har nao mă bruă akŏ thun phrâo, amai Nguyễn Thị Thiên Nga, Kơ-iăng khua Khul đah kơmơi să Dak Na, tơring glông Tu Mơ Rông lăi pơthâo akŏ bruă hrŏm hăng hơdôm tơlơi prăp rơmet pơđĭ kyar bơwih ƀong mơ̆ng mơnuih ƀôn sang hăng amăng khul grup:“Ƀing adơi amai amăng să Đăk Na ră anai pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơ̆ng prăk čan mơ̆ng sang bruă prăk či blơi anah sâm Ngọc Linh, djru pơđĭ tui tơlơi hơdip adơi amai. Kơčăo bruă mơ̆ng Khul đah kơmơi să Đăk Na amăng thun 2024 lĕ pơƀut ĕp gơnam pơkra añăm ƀong tui gru đưm bơwih brơi kơ ƀing tuai ƀơi Siu Puông, anun lĕ mơnŏng ƀong huă mơ̆ng djuai ania ƀiă. Rơngiao kơ anun, Khul đah kơmơi să pơtrut iâu pơthưr adơi amai gir ngă hrŏm pơplih tơlơi pơmin hơdră ngă bruă mơ̆ng mơnuih djuai ƀiă kiăng tơlơi bơwih ƀong mơ̆ng hơdôm boh sang anŏ hơmâo hloh kơ thun 2023”.