Pô čih tơlơi pơhing phrâo Gong phun jua pơhiăp Việt Nam dŏ ƀơi kual Dap Kơdư čih glăi bruă mă anai ƀơi Gia Lai hăng Dak Lak.

Đang boh kruăi hrĕ mơ̆ng sang anŏ bơn yă Phạm Thị Đẹp, plơi Đoàn Kết, să Ia Ƀong, tơring glông Čư̆ Prong či truh bơyan pĕ boh yơh. Samơ̆ kơƀah ia bruih anun đang boh kruăi hrĕ sang anŏ ñu hrŏ hnong pơhrui glăi, hơmâo lu arong aruač kman ngă jai lu. Sang anŏ bơn yă Đẹp hlăk gir run biă mă pơkrem ia bruih kiăng pơgang phun pla đĭ hiam, đah mơ̆ng pĕ pơhrui hơmâo ƀiă prăk pơhlưh glăi rơnoh prăk tuh pơ alin.

“Ia bruih kơ phun pla kơƀah biă mă, ƀu hơmâo lu ia bruih ôh. Yua kơ không phang ngă, đang boh kruăi hrĕ ăt kơƀah ia mơ̆n, ră anai, hiư̆m ngă lĕ, ră anai khom ĕp ia baih lah, kuăi luh, khuer ia bơmun”.

Hmua dơnao prong 70 ha pơ plơi Lăt, să Ia Ƀong, tơring glông Čư̆ Prong hlăk hroh, tơsă mơrak samơ̆ hmua anun ataih mơ̆ng hnoh ia ania ră anai lăng thu ia pơdai bô, asar ƀu đôm ôh. Mơnuih ngă hmua hlăk hơduah ĕp ia či bruih nao amăng hmua ataih mơ̆ng hnoh ia. Yă Trương Thị Oanh-Kơ-iăng Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang să Ia Ƀong, tơring glông Čư̆ Prong, Gia Lai lăi:

“Ră anai amăng să hơmâo lu đơ đam hmua đang phun pla rơbêh 2 ha. Ƀơi anăp kơ adai bơyan phang pơđiă kơtang djơh hăng anai să hơmâo akŏ pơjing grup git gai pơčrâo ba bruă ngă hmua, jơnum pơpha bruă mă kơ ding kơna grup nao tơl plơi pla ĕp lăng kiăng thâo tơlơi pơhing hăng djru pơsir hmao kru, lăi pơthâo hăng să. Ĕp lăng tơlơi pơhing ia bruih, hơdôm hnoh ia ăt thu laih, mơnuih ƀôn sang tơguan, rơmet plăng, glông ia rô či bruih. Jơnum min mơnuih ƀôn sang să pơ anăp anai ăt ĕp lăng kiăng thâo tơlơi pơhing ayuh hyiăng lŏn adai pơkra hơdră pơhlôm hlâo anŏ phang khôt kơƀah ia phun pla”.

Bơyan puih phang thun anai, tơring glông Čư̆ Prong, tơring čar Gia Lai hơmâo rah pơtem truh 3 rơbâo ha djop mơta phun pla, laih anun ră anai hơmâo 200 ha hlăk kơƀah ia bruih. Kiăng prăp lui hlâo pơhlôm, pơgang phun pla mơ̆ng akŏ bơyan mơtam, jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông hơmâo hră pơtô brơi djop tơring glông, plơi pla jak iâu mơnuih ƀôn sang mă yua ia djơ̆ lăp, pơkrem kiăng hơmâo ia bruih kơ phun pla. Ơi Nguyễn Văn Luyến-Khua anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla tơring glông Čư̆ Prong lăi:

“Bơyan hmua pơdai puih phang thun anai hăng pơ anăp lĕ ƀuh lu đơ đam hmua či kơƀah ia ƀơi hơdôm kual, anun yơh tơring glông hơmâo git gai djop sang bruă, boh nik ñu hơdôm boh să ƀu hơmâo bơnư̆ kong ia, pling nao pơ hmua khom hơmâo hơdră pơhlôm kơƀah ia. Pơtum lu mơnuih, gơnam yua mă bruă pơphun 4 mơta bruă sa anih hăng ĕp ia hơmâo mơ̆ng hơđăp ƀôp bruih kơ phun pla či kơƀah ia”.

Ƀơi tơring glông Čư̆ Mgar, kual pla kơphê phun amăng tơring čar Dak Lak, mơnuih ƀôn sang hlăk gir run pơgăn anŏ kơƀah ia kơ phun pla. Sang anŏ bơn Lý Trần Thắng, să Ea Kiêt, tơring glông Čư̆ Mgar hơmâo 1,5 ha đang kơphê pla plah amăng đang boh sầu riêng, hlăk bơyan bruih tal 3. Hrom hăng pơhrua ia bruih, ayong Lý dŏ ngă tui lu hơdră bruih ia pơkrem kơ phun pla.

“Kah hăng bơyan phang anai, gơmơi tuh pơ alin khuer amăng ia bơmun dơlăm 120 met, tuh pơ alin ngă dơnao hăng pang ap, ƀôp ia amăng anun, ia djop mơ̆n bruih yua. Bruih ia hăng đing bơyan anai khom pơkrem mơ̆n kiăng djop ia, pruih ia bă luh, hơdai bruih phun pơkŏn. Bơ phun sầu riêng lĕ ta bruih ia tơdjôh bơbrai đôč, bruih hơmâo mơkrah mông lĕ pơdơi. Bơyan phang khôt ia khom bruih pơkrem baih lah”.

Tui hăng ơi Ngô Xuân Biện-kơ-iăng khua anom bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar plơi pla tơring glông Čư̆ Mgar, tơring čar Dak Lak, đơ đam tơring glông ră anai hơmâo 37 rơbâo ha đang kơphê; 2.500 ha đang tiu; 2000 ha hmua pơdai ia lêng kơ kiăng hơmâo djop ia soh amăng bơyan phang. Hăng 67 ring bruă pơkong ia man pơkra, tơring glông hơmâo prăp lui djop ia năng ai 82% brơi kơ đơ đam phun pla, hmua pơdai. Ơi Ngô Xuân Biện brơi thâo:

“Mơ̆ng akŏ bơyan khôm mơtam yơh, hơmâo tơlơi gitt gai mơ̆ng tơring glông, anom bruă gơmơi hơmâo pơtô brơi mơnuih ƀôn sang ngă hmua djop să bruih ia pơkrem, pla ƀiă phun pla kiăng lu đơi ia bruih. Laih dơ̆ng, git gai djop să kuăi hnoh ia, pling ia nao pơ hmua dơnao, pơkra glăi ring bruă pơkong ia kiăng djop ia pling nao pơ anih ngă hmua pla pơjing kiăng ia bruih”.

Tui hăng tơlơi đăo lăng hlâo, ƀơi kual Dap Kơdư tơlơi pơhing kơƀah ia bruih hơmâo na nao đôč amăng rơnuč blan 4 hăng akŏ blan 5. Kiăng pơhlôm hlâo, pơgang phun pla kơƀah ia, gong gai kơnuk kơna hăng djop anom bruă amăng tơring čar Dap kơdư pơhrua nao rơnoh prăk ming pơkra glăi bơnư̆ pơkong ia, kuăi huet hnoh ia, pling ia nao pơ hmua laih anun bruih ia pơkrem. Hrom hăng anun, pơphun lu bruă mă kuăi pơhuet, rơmet rơgoh rơ̆k tơ̆k amăng hnoh ia bruăi king hmua; pơtô mơnuih ƀôn sang thâo pơgang arong aruač hlăt pơčram, ngă tui hơdră dưm đing bruih ia rơgơi phrâo hăng pơkrem ia bruih, pơtô lăi mơnuih ƀôn sang thâo hluh pơgang kông ngăn yôm ia yua amăng tơlơi dŏ dong ƀong huă hăng hơdip mơda.