Sang anŏ ayong Hà Văn Quyền hơmâo rơbêh 2ha đang kơsu ƀơi să Đăk Ngok, tơring glông Đăk Hà glăk mă kơtăk kơsu. Hlâo adih sang anŏ ñu mă juăt kuah kơsu tui mơ̆ng hơđăp anun jing ƀu hơđong ôh. Laih dong, yua hơdră kuah tui hơđăp khŏm rơguăt tơngan, kuah mlăm anun jing ngă sat kơ tơlơi suaih pral biă. Hrơi hơjan ƀu thâo nao kuah kơtăk dong tah, anun jing ƀu hơmâo prăk hơđong dong tah.

Hơmâo lăi nao bruă kuah kơtăk kơsu hăng hơdră mă yua hyuh Ethylene, ayong Hà Văn Quyền sem lăng, blơi măi mă yua amăng bruă ngă kơsu mơ̆ng sang anŏ ñu. Tơdơi kơ mă yua juăt laih, ayong Quyền thâo laih bruă ruah anih dưm kơnŏp, kơdung ayuh, truh kơ boh thâo khoer mă kơtăk...Tơdơi kơ lu thun ngă tui anun, ayong Quyền lăi ƀu kơnong huăi glêh đôč ôh, kơtăk kơsu ăt hơđong mơn, huăi ngă răm phun kơsu ôh.

“Tal sa ta hơmâo ngă bruă tơhrơi, djă măi khoer ta pơnah ƀơi phun, dưm truă jing giong yơh. Bơ djă thong kuah mlăm glêh biă. Ia kơtăk kơsu ƀơi anŏ ñu lu dua wơ̆t, ƀơi ñu lu dua wơ̆t ha mơkrah, ƀơi ñu aset biă ăt tui hăng ta juăt kuah mơ̆ng hlâo mơn. Sang gơmơi ngă hơmâo yua sang anŏ gơmơi ngă mă pô. Lăng nao lăng rai huăi rơngiă prăk kăk ôh, gơnam hơmâo mơn, lăng klă lĕ ta ngă yơh”.

Sang anŏ amai Phạm Thị Hậu glăk ngă giăm 8ha đang kơsu ƀơi să Ngok Wang, tơring glông Đăk Hà, tơdơi kơ hmư̆ hing hơmâo hơdră mă kơtăk kơsu hăng hyuh Ethylene ăt khin tuh pơ alin mă yua ƀơi abih bang đang kơsu mơ̆ng sang anŏ. Tơdơi kơ ha thun brơi ƀuh, prăk pơhrui mơ̆ng đang kơsu ñu đĭ hloh. Amai Phạm Thị Hậu pơsit, mă kơtăk kơsu hăng hyuh Ethylene gêh gal kơ mơnuih ngă hmua:

“Thun blung a pơhmu lăng, kâo lăng kuah kơtăk kơsu hăng hyuh klă hloh, huăi rơngiă đơi mông mă bruă, phun kơsu ñu kơjăp mơn, yua dah kiăo tui ta juăt kuah mơ̆ng hlâo lĕ ta rek glông D2, samơ̆ kiăo tui hyuh lĕ kâo rek glông D4, phun hơmâo pơdơi lu hrơi hloh hăng hơdră ta juăt kuah. Ta rek glông D4 hơmâo kơtăk lu hloh kơ ta rek D2. Rek D2 tui hơđăp kiăng hơmâo lu mơnuih mă bruă, pơhmutu hơmâo 2 čô mă bruă tui hơdră hơđăp, kiăo tui hơdră phrâo kiăng ha čô đôč. Sit tui anun, ngă bruă tui anai jing plai ƀiă mơn rơngiă prăk yua nua blơi kơtăk rơgêh, anun kâo lăng sang anŏ gơmơi amra pơđĭ kyar tui hơdră kuah phrâo”.

“Ethylene” jing sa djuai hormone phun kyâo hơmâo amăng phun kơsu. Amăng bruă mă kơtăk kơsu lĕ hormone Ethylene jai hrơi hrŏ trun tui kơđuh rơngiă hĭ, mah kơđuh hơmâo bluh glăi. Mă kơtăk kơsu hăng hyuh Ethylene lĕ ƀum hyuh Ethylene amăng kyâo kiăng pơhrua tui hormone djru phun kơsu hơmâo glăi kơtăk. Hăng phun kyâo kơƀah hormone, Ethylene djru pơđĭ kyar phun kơsu, laih dong ngă hơđong kơtăk kơsu ƀlĕ. Tŭ yua hăng bruă mă kơtăk kơsu phrâo mơ̆ng sang anŏ, ayong Hoàng Văn Thiết, plơi Nhơn Nghĩa, să Sa Nhơn, tơring glông Sa Thầy lăi:

“Blung a ƀu hơmâo sang sĭ mơdrô prong jê̆ giăm anai ôh, anun jing ta ngă mă pô yơh, bruă pơkra kơnŏp, ƀum đĭ hyuh sui biă. Bơ mông anai tañ yơh. Ngă 500 phun năng ai 2,5 mông truh kơ 3 mông đôč, ngă rah pơdơi rah. Ăt pơtă kơ neh met wa hlơi kiăng kiăo tui sang bơwih ƀong prong sĭ gơnam kơ ta lĕ arăng pơtô brơi kơ ta tong ten kiăo tui rim djuai phun, ăt kah hăng ta mă hơdôm pă mơ̆ng lăp, ƀu mă lu đơi ôh hŭi kơ phun ñu răm”.

Yua hơmâo tơlơi klă hloh kơ hơdră kuah kơtăk kơsu mơ̆ng hơđăp, ră anai hơmâo lu mơnuih ƀơi hơdôm boh tơring čar kual Tong krah - Dap Kơdư hăng Kual Dơnung kiăo tui hơdră phrâo. Kơnong ƀơi Kon Tum, hơdôm rơtuh boh sang anŏ ƀơi tơring glông Đăk Hà, Kon Braih, Sa Thầy, plơi prong Kon Tum, Đăk Glei....hơmâo ngă tui hơdră kuah kơtăk kơsu hăng hyuh Ethylene pơplih hăng hơdră mă kơtăk mơ̆ng hơđăp.

Jing mơnuih ba jơlan hlâo amăng bruă ba yua boh thâo ia rơgơi mă kơtăk kơsu hăng măi pran ayuh Ethylene amăng bruă ngă hmua đang ƀơi Kon Tum, ơi Nguyễn Thiện Tú, Kơ-iăng Khua Khul mơnuih ngă hmua tơring glông Đak Hà, kah pơpha tơlơi thâo thăi amăng bruă mă ba yua boh thâo ia rơgơi anun.

-Blung hlâo, bơni kơ ih ơi Nguyễn Tiện Tú, Kơ-iăng Khua Khul mơnuih ngă hmua tơring glông Đak Hà, tơring čar Kon Tum hơmâo tŭ ư rai pơčrong hrŏm anai. Ơ ơi hăng hơdră arăng reh kơtăk kơsu tơđar, hơdră ba yua măi đuăi pran hăng Ethylens ñu hơmâo anŏ phara hơgĕt kơtang hloh?

-Ơi Nguyễn Thiện Tú: Hăng phun kơsu ta ngă tui hơdră rek kơtăk kơsu hăng măi đuăi pran Ethylene lĕ ñu ngă gêh găl lu kơ mơnuih ngă hmua. Mơta sa lĕ dưi ngă hrŏm abih bang mơnuih amăng sang anŏ, mơ̆ng ƀing tha rơma truh pơ ƀing čơđai hrăm anih 5, anih 6 lêng kơ thâo mă yua soh, ƀu tơguan hrăm thâo kơnhâo lu ôh. Dua lĕ. abih bang bruă mă amăng tơhrơi soh hăng mă bruă wơ̆t amăng hrơi hơjan hlim ƀu pơdơi hrơi pơpă ôh. Klâolĕ sit ba yua boh thâo ia rơgơi anai amra djru kơ phun kơsu ta huăi tơhlŏt lu kơđuh ôh, bruă mă kơtăk kơsu djơh hăng anai amra sui thun hloh, tŭ yua lu hloh pơkă hăng hơdră reh kơtăk kơsu kah hăng tơđar laih anun phun kơsu amra dŏ sui hăng ta truh sa rơnuk mơnuih mơ̆n. Tơdơi kơ mă yua măi anai, sit truh thun tal dua, tal klâo kơtăk kơsu amra lu tui truh 70%. Rơnoh kơtăk lu tui djơh hăng anun, pơkă hăng hơdră reh kơtăk kơsu tơđar mrô hrơi bruă rơngiă pran plai ƀiă kơ pô đang.

-Ră anai ƀơi Kon Tum lăi pha hăng kual Dap Kơdư hnun mơ̆n bruă ba yua boh thâo ia rơgơi phrâo reh kơtăk kơsu tui hơdră măi đuăi pran ayuh Ethylene pơlar tui lu laih hă laih anun mơnuih ngă hmua lăi hiư̆m pă kơ boh tŭ yua sit ba yua anŏ anai?

-Ơi Nguyễn Thiện Tú: Hăng tơring čar Kon Tum lĕ ră anai pok pơhai ƀơi djop tơring glông, plơi prong laih. Hmư̆ mơnuih ngă hmua, arăng ba yua lông lăng ăt čang rơmang mă yua hơdră anai mơ̆n reh mă kơtăk kơsu, kiăng huăi tơgŭ mơ̆ng mơguah krah mlam djă pơčrang hăng apui pit reh kơtăk kơsu, laih anun dưi brơi mơnuih amăng sang anŏ thâo ba yua djru hrŏm reh kơtăk kơsu arăng jao kơ sang anŏ, laih anun rơnoh kơtăk lu tui, dưi reh kơtăk kơsu sui thun hloh, anun mơnuih ƀôn sang, mơnuih mă bruă hok mơak biă mă yua thâo ba yua măi rek kơtăk kơsu hơdră anai”.

-Mơ̆ng boh tơhnal tŭ yua, lơ̆m ba yua măi đuăi hăng ayuh Ethylene pioh reh kơtăk kơsu, lu mơnuih ngă hmua ăt čang rơmang mă yua kơ sang anŏ reh kơtăk kơsu. Tui anun, mơnuih ƀôn sang dưi tŭ mă boh thâo ia rơgơi phrâo hăng gơnam yua blơi pơpă hơmâo ?

Ơi Nguyễn Thiện Tú: Mơnuih ƀôn sang ta kiăng tŭ mă blơi măi djuai anai lĕ, tơña lăng hăng pơhiăp telephôn hăng kâo tŭ mơ̆n mrô 0986404777, amra hơmâo tơlơi pơtô brơi rơđah rơđong laih anun pơčrâo brơi anih sĭ mơdrô gơnam yua hăng pơtô brơi bruă mă yua ñu.

-Lu mơnuih ngă hmua ră anai dŏ bơngơ̆t kiăng blơi mă djuai ania, ƀong đuăi hăng ayuh Ethylene, pioh ba nao reh kơtăk kơsu, amuñ mơ̆n hă ba yua, rơkâo kơ ih lăi pơthâo kơ mơnuih ƀôn sang kiăng blơi yua thâo kơ tơlơi anai?

Ơi Nguyễn Thiện Tú: Hơdră ngă anai amuñ mơ̆n, ƀu tơguan tơlơi thâo lu ôh, kơnong hơmâo mơnuih kơhnăk laih, nao pơtô brơi amăng 5-10 mơnit thâo ba yua mơtam yơh, lăi pơthâo pô yua djơ̆ hơdră mơ̆ng kông ty kiăng laih anun hơmâo sang bruă pơtô brơi, mơnuih djă măi thâo yua pơtô brơi ba yua giong yơh. Hăng gơnam yua blơi prăp reh kơtăk kơsu tui hơdră yua măi đuăi pran ayuh Ethylene, khom hơmâo sa boh đing, gêt prong pôm nao ayuh, kơthung anun hăng ñôm ƀudah pơsơi tui hluai, tơdah ñôm sa boh 3 klăk prăk, tơdah kơđuh pơsơi 2 klăk prăk laih anun măi pôm ayuh ñu tui hluai phun kơsu anet prong, dlông ber hơmâo djuai 6 rơbâo prăk rơma, hơmâo djuai pơmă hloh 8 rơbâo prăk rơma. Tơdah ta mă yua kar anun, dua klâo wơ̆t nao reh kơtăk djop yơh rơnoh prăk blơi, ră anai kônh ty pơkra ming mă pô anun yơh rơnoh rơgêh pơkă hăng anai dua klâo thun ƀudah 5,6 thun pơ hlâo adih.

Bơ ayuh anai lĕ ayuh Ethylene rơgoh đôč. Ayuh blơi ăt rơgêh mơ̆n. 1 ha sa thun ta yua abih 800 rơbâo prăk năng ai, kơnong 1-2 wơ̆t nao mă kơtăk kơsu đôč dah, djop yơh prăk blơi ayuh. Laih blơi djop gơnam yua hơdôm anun, pô kơhnăk amra pơtô brơi dưm truă măi hiư̆m pă, lăi đôč măi, djơ̆ biă kơnong đing, anŏ pôm ayuh ta wơ̆k hăng tơngan, arăng pôm ayuh pơmut amăng đing hơdôm pă thâo tui hluai. Giong pôm nao ayuh, dưm truă anŏ bơtơbiă ayuh laih anun rơgao 2 hrơi ƀudah 72 mông lĕ ta dưi yơh nao reh ƀudah nao kơter amăng kiăng mă kơtăk kơsu ƀơi phun kyâo kơsu.

-Jing pô ba jơlan hlâo, thâo thăi laih amăng bruă reh kơtăk kơsu hăng đing pôm ayuh Ethylene, ih hơmâo tơlơi pơtă pơtăn hơgĕt mơ̆n kơ mơnuih ngă hmua pla kơsu lơ̆m mă yua đing gư̆ reh kơtăk kơsu hơmâo pok pơhai ngă tui amăng sang anŏ ?

Ơi Nguyễn Thiện Tú: Kiăng pok pơhai ngă tui hơdră yua đing pôm ayuh Ehtylene lĕ anŏ kơđiăng tal sa, mơnuih ngă hmua khom ĕp blơi djơ̆ gơnam pơkra ming, biă mă ñu ayuh mơ̆ng kông ty hăng mơ̆ng sang sĭ mơdrô pơkra ming sĭ glăi. Dua dơ̆ng lĕ khom ngă djơ̆ akŏ klôn, dăp bruă, dưm truă, ƀu dưi kơnang kơ pran đuăi ngă bruă hăng ayuh anun mơ̆, reh mă kơtăk kơsu lu hăng đut tơhnal, hŭi ngă abih kơtăk laih anun ngă kơ phun kơsu pơ-ai buai hĭ ƀu sui ôh.

-Hnun hă, bơni kơ ih hŏ!