Rơbêh kơ 30 thun rơgao, sang anŏ ơi Đỗ Văn Bảy, ƀơi phường 7, plơi prong Đà Lạt (Lâm Đồng) juăt laih hăng bruă pla añăm boh troh djŏp mơta. Thun 2015, ñu man pơkra 2.000m2 sang mơnil (klum hăng kơdung ni lông) či pla bơnga čơkăp than laih anun prăk pơhrui lu hloh pơhmu hăng hơdră juăt pla hlâo adih ƀơi đơ đam lŏn 10.000m2. Rơngiao kơ prăk ƀong huă, rông ană bă hrăm hră, sang anŏ ñu hơmâo pơkom lui mơn, tơlơi hơdip jai hrơi đĭ tui. Mah pơmin ba pơđuăi sang mơnil tơbiă mơ̆ng Đà Lạt, amra ngă plơi prong hiam hloh, samơ̆ ơi Bảy ăt bơngơ̆t mơn bruă anai amra bơbeč djơ̆ bruă bơwih ƀong mơ̆ng ană bă ñu.

“Pơkra sang mơnil ñu hơđong hloh, klum pơging pơ-iă, angin, anun jing ta thâo pơgang hlâo. Tơdah ƀu hơmâo sang mơnil thơ pơ-iă ƀudah hơjan, hơjan pler dong añăm pơtăm răm abih mơtăm yơh. Tơdah lui hĭ sang klum mơnil, kơnuk kơna ta khŏm djru ba, ngă hiư̆m pă thơ kiăng tơlơi hơdip mơnuih ƀôn sang hơđong yua dah anai lĕ bruă bơwih ƀong hơdip mơda mơ̆ng mơnuih ƀôn sang”.

Mơ̆ng thun 2004, tơring čar Lâm Đồng hơmâo tơlơi pơtrun ngă Jơlan hơdră đĭ kyar ngă hmua mă yua boh thâo phrâo. Truh thun 2020 đơ đam lŏn hơmâo sang mơnil lĕ 4.350ha. Amăng hrơi đĭ kyar ngă hmua hăng boh thâo măi mok phrâo, sang mơnil jing anih mă yua măi mok phrâo pơkŏn amăng bruă ngă hmua. Rơngiao kơ boh tŭ yua, tơlơi gêh gal bơwih ƀong huă yua bruă mă yua sang mơnil ba glăi ăt hơmâo mơn anŏ ƀu klă.

Ơi Trần Quang Duy, Kơ-iăng khua anom bruă tơjŭ pla hăng pơgang phun pla tơring čar Lâm Đồng brơi thâo, yua pơdong sang mơnil lu, ƀu hơmâo anih pơđoh đuăi ia anun jing ia rô prong biă, ngă ia dăo, ia ƀu thâo hram amăng lŏn anun ngă rơngiă mơn ia amăng rơgup lŏn, ngă tơhlŏm lŏn, dăo ƀơi lu anih hăng hơmâo lu tơlơi răm ƀăm pơkŏn.

“Yua bruă bơwih ƀong hơmâo biă anun jing mơnuih ƀôn sang tañ pơdrong mơn. Lăng nao kơnuk kơna ta hai aka ƀu hmao tlôn čih pơkra tơlơi pơkă hăng tơlơi pơtă rơđah kơ mơnuih ƀôn sang mơn. Kiăng sang mơnil đĭ kyar ngă mă pô, gơñu man pơkra lu biă mă, pơkra mring mơtăm anun jing bơbeč kơ anih hơdip, ayuh hyiăng...Ƀơi anăp kơ tơlơi anai, mơ̆ng blan 10/2019, Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar git gai tong ten kơ Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan čih pơkra hơdră wai lăng, plai ƀiă tơlơi sat răm mơ̆ng sang mơnil, sang klum jal ƀơi tơring čar Lâm Đồng”.

Ră anai tơring čar Lâm Đồng glăk pơƀut djru pơhrŏ trun hăng anăp nao lui hĭ abih sang mơnil ngă hmua ƀơi hơdôm kual amăng lăm plơi prong. Tui hăng ơi Nguyễn Văn Hòa, Khua jơnum min mơnuih ƀôn sang phường 3, plơi prong Đà Lạt, bruă ba pơđuăi, pơhrŏ trun, hăng lui abih sang mơnil ngă añăm amăng plơi prong Đà Lạt jing bruă kiăng biă mă. Khă hnun, ăt kiăng pơhlôm bruă pơkra gơnam hăng tơlơi hơdip mơnuih ƀôn sang amăng kual.

“Hơdôm anom bruă kiăng sem lăng đah mơ̆ng djru kơ neh met wa. Djru či pơplih bruă mă, pơplih phun pla, djru hiư̆m pă đah mơ̆ng lui hĭ abih sang mơnil mơ̆ mơnuih ngă hmua ăt pơhlôm tơlơi hơdip klă, hơmâo prăk dưm dưm ƀudah tui hăng prăk ngă hmua amăng sang mơnil mơn”.

Tui hăng bruă wai lăng sang mơnil, pơtrut ngă hmua mă yua boh thâo ia rơgơi djơ̆ hăng ayuh hyiăng pơplih hling ră anai ƀơi Lâm Đồng, lơ̆m pơplih mơ̆ng bruă pla amăng sang mơnil jing pla gah rơngiao, mơnuih ngă hmua amra hơmâo djru ha wơ̆t 70% prăk blơi anah phun pla, măi mok či ngă hmua đam anih pơplih.

Hrŏm hăng anun, Lâm Đồng ăt amra pơƀut sem lăng, blơi anah djuai phun pla phrâo pla gah rơngiao tŭ yua; pơtrut tui anŏ yôm gơnam mơ̆ng hmua hluai tui bruă pơkra gơnam pơtruh nao rai. Laih dong, akŏ pơjing pok pơhai lu prăk čan pioh pơđĭ kyar ngă hmua ngă hiam ayuh hyiăng lŏn adai, ngă hmua hơdjă, mă yua boh thâo phrâo mơ̆ lui mă yua sang mơnil.

Kar hăng tơlơi čih hlâo anun, Lâm Đồng ba tơbiă hơnong pơkă truh thun 2030 amăng plơi prong Đà Lạt amra ƀu hơmâo sang pla pơjing păng hăng mơnil dong tah. Yua anun bruă anai amra pok pơhai ngă tui hiưm pă ñu, hơdră pơsir hiưm pă kiăng ba glăi tơlơi tŭ ư hrŏm, mut hrŏm mơng mơnuih ngă hrŏm, mông bơră ruai kiăo tui anai hăng ơi Phạm S, kơ-iăng khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar Lâm Đồng amra lăi nao tơlơi anai:

- Ơ ơi, akŏ bruă truh thun 2030, tơring čar Lâm Đồng amra ruh hĭ abih sang păng hăng mơnil tơbiă mơng plơi prong Đà Lạt, ih dưi lăi rơđah dong mơn kơ bruă anai ?

- Ơi Phạm S: Ƀing gơmơi ăt dưi lăi, tơring čar Lâm Đồng lĕ sa amăng hơdôm boh tơring čar ba jơlan hlâo amăng mă yua boh thâo phrâo amăng ngă hmua. Hăng anih anom bơwih ƀong ngă hmua, sang păng hăng mơnil, hơñol lĕ sa amăng 8 anih ngă hmua mă yua boh thâo phrâo. Truh thun 2022, đơ đam tơring čar Lâm Đồng hơmâo giăm 5.000 ektar sang mơnil, amăng anun kơnong ƀơi plơi prong Đà Lạt dưm dưm 50% hmua pơdong sang mơnil. Samơ̆, amăng thun blan pơđĭ kyar sang mơnil, ba glăi lu tơlơi dưi anun lĕ ba glăi pơhrui lu, gơnam pla pơjing hiam bơkơnar, gơnam đang hmua pơhrui glăi lu, hiam hơdjă; anŏ ƀu gal anun lĕ ngă sat amăng plơi prong, lơm hơjan hlim amra ngă ia rô pơƀut glăi ha glông, tơdah čroh ia kơđol hĭ amra ngă ia ling dăo lơm hơjan prong amăng ƀiă hrơi mông. Yua anun, tơring čar hơmâo ba tơbiă sa akŏ bruă wai lăng sang mơnil amăng ngă hmua, hơdôm boh phường amăng plơi prong Đà Lạt amra ruh ba đuăi ƀơƀrư̆ mơng thun 2023 truh 2030 tui tơlơi yak nao plai ƀiă hăng ƀu hơmâo sang mơnil amăng plơi prong dong tah.

- Ơ ơi, ră anai neh met wa ƀơi Đà Lạt- Ƀing mơnuih glăk ngă hmua hơđong amăng sang păng hăng mơnil glăk đing nao biă mă hăng hơmâo tơlơi tơña tơdah ruh hĭ sang mơnil, bruă ngă đang hmua amra jing hiưm pă ñu ?

- Ơi Phạm S: Neh met wa ngă hmua glăk đing nao kơ bruă pơhrŏ trun sang mơnil hiưm pă ñu ? Kiăng pơhlôm bơkơnar amăng pơđĭ kyar bơwih ƀong huă hăng ayuh hyiăng, kiăng hơmâo sa, dua hơdră ngă tui ha amăng plĕ. Blung hlâo lĕ pla phun kyâo hăng kơčong čư̆, ƀơi hơdôm anih neh met wa phă ngă đang hmua. Anai lĕ sa amăng hơdôm tơlơi ba truh kơ bruă lŏn tơhroh, ia kor đuăi. Dua dong lĕ pla añăm tam, bơnga gah rơngiao sang mơnil ƀudah pla phun kyâo kiăng pơhlôm brơi hiam hăng pơđĭ kyar plơi prong. Tal tlâo dong lĕ đing nao pơđĭ kyar pla phun akha kyâo. Tal pă lĕ pơphun, lăng glăi hơdôm hơbô̆ bruă bơwih brơi tuai čuă ngui ƀơi đang hmua. Tal rơma dong lĕ pla anah kyâo, sit biă ñu lĕ pơjeh kyâo Invitro, pla 1.000 met karê amra pơhrui glăi lu ƀiă pơhmu hăng 1 ektar pla amăng sang mơnil. Yua anun, ƀing ta kiăng đing nao bruă pla pơjing klă ƀiă dong kiăng pla anah kyâo mơng anun dưi djru brơi phun pla amăng lŏn ia hăng sĭ pơ tač rơngiao. Tač rơnuč lĕ pơđĭ kyar plơi pla ngă hmua, hơdôm bruă bơwih brơi tuai kiăng pơhlôm brơi tơlơi hơdip kơ neh met wa, plai ƀiă hăng anăp nao ƀu hơmâo sang mơnil amăng bơwih ƀong ngă đang hmua. Ngă tui anun kah mơng dưi pơhlôm djơ̆ thun blan pơplih, pơhlôm brơi plơi prong Đà Lạt mơtah, laih dong mơnuih ƀon sang hơmâo prăk pơhrui, pơhlôm ayuh hyiăng lŏn mơnai pơđĭ kyar hơđong kjăp.

- Ơ ơi, kiăng mơnuih ƀon sang tŭ ư hăng gum hrŏm hăng gong gai ngă tui klă hơdôm bruă ih hơmâo lăi, plơi prong kiăng ngă hiưm pă ?

- Ơi Phạm S: Hăng sa, dua mơta bruă, ră anai bruă ngă tui hơdră pơhlôm mơta, hơđong kjăp hăng ngă hmua hơdjă, ngă hmua pơplih nao rai. Tui hluai phun pla, ƀing ta kiăng pơhlôm tui lŏn pla pơjing ƀơi rĭm boh phường, ngă hmua tui jơlan gah ngă hmua gah rơngiao sang mơnil, samơ̆ ăt pơhlôm brơi prăk pơhrui amăng rĭm ektar hluai tui bruă ruah pla kyâo, anih akha kyâo ba glăi prăk pơhrui lu mơ̆ ƀu kiăng pla amăng sang mơnil. Kiăng pơhlôm wai lăng bruă ngă hmua hơđong kjăp, hơmâo prăk pơhrui hăng wai pơgang jum dar.

Anai lĕ sa boh tơhnal yôm phăn biă mă, ngă hiưm pă kiăng mơnuih ƀon sang hluh rơđah, mơnuih ƀon sang ngă hmua hăng ngă tui, amăng akŏ bruă tơring čar ăt kiăng git gai, jao gơnong bruă ngă hmua gum hrŏm hăng plơi prong Đà Lạt, amăng anun Jơnum min mơnuih ƀôn sang plơi prong Đà Lạt jê̆ giăm mơnuih ƀon sang, thâo tong ten akŏ bruă mơng Đà Lạt. Yua anun, kiăng hrưn đĭ pơtô pơblang, črâo ba kiăng mơnuih ƀon sang hluh rơđah hrơi blan pơhrŏ trun sang mơnil samơ̆ să hơmâo pơhrui glăi lu amăng đang hmua glăk pla pơjing.

- Ơ, bơni kơ ih hŏ!