Čih pơkra blan 6 thun 2023, Tơlơi pơtrun pơgăn bruă phă glai pơrai rưng mơ̆ng Khul pơlir hơbit kual Mi kô̆ (EUDR) kiăng, abih bang gơnam sĭ mơdrô boh troh đang hmua, ba pơmut pơ kual EU-amăng anun hơmâo kơphê-khom bĕ hĭ anih ngă hmua pla pơjing mơ̆ng hmua phrâo jah glai pơrai rưng tơdơi kơ lơ 31/12/2020. Hrŏm hăng anun, gơnam sĭ mơdrô khom ĕp tơl anih, arăng pơčrang mơ̆ng dlông, ƀuh tơl đang hmua, war pơgang đang kơphê rim sang anŏ pla mơtam laih anun kiăng thâo gơñu ngă tui djơ̆ tơlơi phiăn dêh čar pơkă mơ̆n hă. Tơlơi pơtrun anai, ngă tui dơ̆ng mơ̆ng blan 1/2026 pơ anăp hăng djop sang bruă sĭ mơdrô pơprong laih anun tơdơi kơ anun lĕ 6 blan, amra ngă tui hăng hơdôm sang bruă sĭ mơdrô, ta juăt lăi anom bơwih ƀong man ƀrô hăng anet.

Hăng Việt Nam-lŏn ia sĭ mơdrô kơphê lu dong tal 2 ƀơi rŏng lŏn tơnah laih anun dưm dưm hăng 40% truh 50% rơnoh kơphê ba sĭ mơdrô pơ kual Mi kô̆-anai lĕ tơlơi lông lăng ƀu anet ôh. Biă mă ñu, 95% rơnoh kơphê blơi mơ̆ng 650.000 boh sang anŏ mơnuih ƀôn sang ngă hmua pla kơphê raih daih, pla hăng pơjing rai kơphê sĭ mơdrô tui hăng tơlơi phiăn juăt hơđăp laih anun hơmâo ƀiă sang anŏ ngă tui boh thâo ia rơgơi mrô. Ơi Bạch Thanh Tuấn, Kơ-iăng Khua Khul kơphê – kakao Việt Nam lăi: EUDR lĕ tơlơi pơkă lăng kah hăng sa pok wĕ dưi mut nao pơ anih anom sĭ mơdrô prong kual Mi kô̆. Khă hnun, mơnuih ngă hmua amra rơngiă tơlơi gêh găl dưi ba gơnam sĭ mơdrô pơ anih blơi ruah kơtang djơh hăng anai tơdah ƀu ngă tui tañ tơhnal pơkă djơ̆ lăp čih pioh, lăi pơthâo tong ten tum teč anih pla, hơdră pơkra ming kơphê pioh sĭ mơdrô. Sang bruă sĭ mơdrô hơjăn ƀing gơñu ăt kŏn dưi ngă djơ̆ lơi tơlơi pơkă anun tơdah ƀu hơmâo tơlơi gum hrŏm tong ten mơ̆ng mơnuih ngă hmua pla pơjing.

“Đing nao akŏ pơjing sa atur čih pioh tơlơi pơhing tơpă, rơđah rơđon, tui hluai rơnoh pơkă, gưl ngă bruă tui hăng tơlơi arăng rơkâo mơ̆ ƀing ta khom pơčrâo brơi mơ̆ng pơpă. Lơ̆m ƀing  ta pơhaih tong ten rơđah rơđong laih tơlơi pơhing mơnuih pla, pơkra pơjing truh pơ mơnuih ngă bruă sĭ mơdrô, tơl djop tơring čar laih sit mơ̆n ƀu kơnong pơsir brơi tơlơi lông lăng đôč ôh, dŏ pơjing rai tơlơi pơkă hiam sĭ mơdrô nao rai amăng sa atur ngă hrŏm sa hơnơ̆ng mơ̆ng djop gưl ngă bruă pla pơjing, sĭ mơdrô truh pơ kơnuk kơna dêh čar”.

Ƀơi anăp kơ tơlơi pơtrun ječ ameč kah hăng anun, brơi pơhaih rơđah anih ngă hmua pla pơjing, Việt Nam hơmâo laih bruă ngă, sa yak nao prăp lui hlâo. Blan 12/2024, Ding jum Ngă hmua hăng Ayuh hyiăng, ngă hrŏm anom bruă IDH hăng djop sang bruă mơdrô pơprong kah hăng JDE Peet’s, lăi pơthâo atur čih pioh mrô rơnoh pơčrâo ba kual pla pơjing, hơduah ĕp tong ten ngă hmua pla pơjing hăng kual pla kơphê laih anun glai rưng ƀơi Dak Lak hăng Lâm Đồng. Tal blung a, Việt Nam hơmâo atur mrô čih pioh anih pla kơphê mơ̆ng sang anŏ mơnuih ngă hmua, hơmâo djop tơlơi pơhing kơ anih pla, kual lŏn glai pơkă djơ̆ hăng tơlơi phiăn laih anun gru grua tơlơi juăt phun ngă hmua.

Čăl lông ngă lăng hlâo brơi ƀuh boh tŭ yua rơđah rơđong ƀơi hơdôm plơi pla pơ Krông Năng, Ea Hleo hăng Čư̆ Mgar, tơring čar Dak Lak hăng Di Linh tơring čar Lâm Đồng. Truh ră anai, Dak Lak hơmâo rơbêh 25.000 čô mơnuih ngă hmua ƀơi 8 boh să, phường ngă hrŏm hăng hluai tui djơ̆ tơlơi pơkă pơhaih rơđah anih ngă hmua pla pơjing đang kơphê djơ̆ hăng tơlơi pơtrun pơgăn bruă jah glai ngă hmua, pla kơphê phrâo laih anun ngă rơngiă hĭ lŏn glai tui hăng kual Mi kô̆ pơtrun. Đơ đam lŏn hmua hơmâo tơlơi pơhing čih pơthâo mrô rơnoh tong ten rơđah rơđong năng ai 27.000 ha, boh kơphê 90.000 tơn. Yă Nguyễn Thị Tâm, mơnuih ngă hmua gum ngă hrŏm akŏ bruă pơhaih tơlơi pơhing đang hmua ƀơi Dak Lak brơi thâo:

 “Ƀing gơmơi hơmâo tơlơi arăng djru pơkă brơi anih pla, čih pioh hrơi blan mă bruă, hơdră tuh pơ alin, hrăm tơlơi thâo ba yua boh thâo ia rơgơi amăng telephôn rơgơi hăng bơnah ia rơgơi pioh hơduah ĕp anih ngă hmua. Hnang blung bơngơ̆t mơ̆n, samơ̆ tơdơi kơ anun thâo hluh laih gơmơi ƀuh anai jing bruă kiăng ječ ngă yơh tơdah kiăng hơmâo anih či ba sĭ mơdrô hơđong”.

Mah tui anun, bruă pơlar tui hơdră ngă djơ̆ tơhnal pơkă tơlơi pơhing anih pla, ngă hmua lăp djơ̆ hăng tơlơi pơtrun EUDR kơ djop anih amăng dêh čar ăt sa bruă mă lông lăng prong. Lu mơnuih ngă hmua aka ƀu juăt ôh bruă čih pioh amăng hơdrôm hră komputer, juăt lăi hơdrôm hră amăng điện tử, aka thâo ƀuh abih ôh, rơnoh tŭ yua sit nik mơ̆ng bruă pơhaih tong ten mrô rơnoh čih pioh bruă ngă hmua djơh hăng anai. Lu sang bruă ngă hrŏm ăt dŏ ngă tui tơlơi juăt hơđăp tui gru grua mơ̆ng hlâo, aka ƀu thâo hruaih bruă git gai, wai lăng, pơpha bruă mă hăng tơlơi thâo thăi amăng bruă mă ôh. Yă Cầm Thị Mòn, Khua sang bruă ngă hrŏm pla kơphê Ara-Tay coffee, tơring čar Sơn Lan lăi:

 “Mơnuih ƀôn sang juăt ngă bruă tui anŏ kiăng aka ƀu juăt ôh čih pioh bruă mă, dŏ tui hơnơ̆ng hơđăp ôh. Tơdah kiăng ngă klă bruă anai čang rơmang gong gai kơnuk kơna plơi pla, tơring čar djru ba hơdră ngă hră pơar, tŭ yap pơsỉ brơi kiăng kơphê djơ̆ anŏ pơkă pioh ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao. Hơdôm sang bruă sĭ mơdrô pô gơgrong brơi blơi boh troh đang hmua mơnuih ƀôn sang hơmâo pơkă laih anih pla pơjing tong ten, djru djop sang anŏ mơnuih ngă hmua mơ̆ng blung mơtam. Tơdah pioh  mơnuih ƀôn sang ngă pô tơnap biă mă”.

Ơi Đỗ Ngọc Sỹ, Khua wai lăng bruă ngă hơđong ƀơi kual ASIA-Thái Bình Dương JDE Peet’s lăi pơtong: EUDR ƀu djơ̆ lăi anŏ gun tal rơnuč ôh, jing anŏ pơgăn tal blung amăng ruăi pơgăn tui anŏ hăng hơmâo pơkă, jai hrơi tong ten mơ̆ng anih anom sĭ mơdrô ƀơi jar kmar. Amăng bruă mă bơkơtuai tal anai, mơnuih pô dưi lĕ jing ƀing hơmâo prăp lui hlâo tañ hloh, ngă tui mơtam hmar hloh. Laih anun ngă tañ dơ̆ pă, hmar dơ̆ pă lĕ, jing mơnuih ngă hmua hăng sang anŏ mơnuih ƀôn sang yơh phun:

“Ră anai hă ƀu djơ̆ lăi EUDR dơ̆ng tah, ƀu djơ̆ lăi bruă yua pơgang kơ kyâo glai đôč ôh, kual Mi kô̆ hlăk kiăng kơ ƀing ta lĕ, lu tơlơi pơkŏn dơ̆ng-hơdôm tơlơi ĕp bruă, bơwih ƀong huă, yua  ƀu brơi čơđai muai mă bruă apah, pơhlom hlâo ia hăng bruă mă pơgang glai rưng-laih anun sit mơ̆n bruă anai ƀu djơ̆ hơjăn kơ sang bruă sĭ mơdrô pơpă ôh ngă, jing abih bang mơnuih ngă hmua, mơnuih ƀôn sang yơh gum tơngan hrŏm prong biă mă”.

Amăng lu hơdră pơkă hơnơ̆ng kiăng djơ̆ lăp ƀơi đơ đam rŏng lŏn tơnah, sang anŏ mơnuih ƀôn sang pô ngă hmua raih daih ƀu djơ̆ lăi anŏ tơdu mơ̆ng anom bruă kơphê Việt Nam ôh, jing ƀing gơñu yơh phun arăng lăng kah hăng “Klơi bră tô nao rai” kiăng anăp nao abih bang amăng glông bruă hăng tơlơi tơpă hơnơ̆ng, hơđong kơjăp laih anun gơgrong ba. Lơ̆m djru ba djơ̆ hăng djop, mơnuih ngă hmua ƀu kơnong ngă tui jing ƀing mơnuih pơjing rai rơnoh sĭ mơdrô yom đôč ôh. Ƀơi anăp bah amăng jơlan či rơbat nao truh pơ EUDR, mơnuih ƀôn sang yơh pô gum hrŏm đơ đam amăng kual ngă hmua, pla pơjing mơ̆ng gơñu, djru pơsit mă anăp rơbat nao kơ bruă sĭ mơdrô kơphê Việt Nam kơñ pơgi ni anăp.